خانواده‌ای که امام رضا علیه‌السلام برایم ترسیم کرد
زن و مرد مسلمان به خصوص در حیطه زندگی خانوادگی لازم است تا به این سفارش گوهر بار عنایت ویژه داشته باشند.
وارث: پاکیزگی و آراستگی
امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند زیبایى و آراستگى را دوست مىدارد و ژولیدگى و فقیرنمایى را نمىپسندد؛ چون نعمتى به بنده خویش عطا كند، دوست دارد اثر آن را بر وى ببیند. پرسیدند: چگونه؟ فرمود: یُنَظِّفُ ثَوْبَهُ وَ یُطَیِّبُ رِیحَه و ...با نظیف پوشى، استفاده از عطر و ... [1]
زن و مرد مسلمان به خصوص در حیطه زندگی خانوادگی لازم است تا به این سفارش گوهر بار عنایت ویژه داشته باشند؛ هم خانم خانه وظیفه دارد که در نظافت و آراستگی به گونه ای باشد که توجه همسرش را به خود جلب کند و هم مرد خانه. بی توجهی به این دستور، ممکن است توجه همسر را به نامحرمی منحرف کند که به ظاهر خود می رسد و این یعنی به صدا در آمدن زنگ گناه.
امام رضا علیه السلام این خطر را گوشزد کرده و به نقل از پدران بزرگوار خود می فرماید:
أَنَّ نِسَاءَ بَنِی إِسْرَائِیلَ خَرَجْنَ مِنَ الْعَفَافِ إِلَى الْفُجُورِ مَا أَخْرَجَهُنَّ إِلَّا قِلَّةُ تَهْیِئَةِ أَزْوَاجِهِنَّ
زنان بنى اسرائیل از عفت و پاکى دست برداشتند و این مسئله هیچ سببى نداشت جز آن که شوهران آنان، خود را نمى آراستند.
سپس آن حضرت افزودند: وَ قَالَ إِنَّهَا تَشْتَهِی مِنْكَ مِثْلَ الَّذِی تَشْتَهِی مِنْهَا[2] ؛ زن هم از مرد همان انتظارى را دارد که مرد از او دارد.
توجه: در شریعت اسلام زنان و دختران باید خود را از نگاه نامحرم بپوشانند. بنابراین بانوان محترم باید توجه داشته باشند که این آراستگیِ برای شوهر، در معرض دید نامحرمان قرار نگیرد. متاسفانه دیده می شود برخی از زنان و مردان مسلمان، عکس این سفارش عمل می کنند و لباس پاکیزه و ظاهر آراسته را فقط برای میهمانی‌ها و محیط بیرون از خانه قرار می دهند و بی رنگ و روترین لباسها را در برابر همسر، به تن می‌کنند و بعد هم از همسر خود گله دارند که چرا آنگونه که باید به او توجه نمی کند.
این احساس رضایت است که زندگی را حتی با کم هم در کام انسان شیرین و لذت بخش می گرداند و اگر این احساس رضایت نباشد اگر انسان ثروتمندترین فرد کره زمین هم باشد باز در رنج نداشته ها افسرده و دل نگران خواهد بود.
فراهم کردن رفاه خانواده
امام رضا علیه السلام در روایتى به پیروان خود توصیه می کند براى ایجاد گشایش در زندگى و رفاه اهل خانه بکوشند:
صَاحِبُ النِّعْمَةِ یَجِبُ عَلَیْهِ التَّوْسِعَةُ عَنْ عِیَالِه[3] ؛ افرادى که از نعمتى برخوردارند باید برای اهل خانواده خود اسباب رفاه و آسایش را فراهم سازند.
شاید ذکر این نکته ضروری باشد که در هر کاری پرهیز از افراط و تفریط اصل مهمی است که باید رعایت شود. بی شک مراد از این روایت رفاه زدگی و فراموشی مستمندان نیست. توسعه دادن در اینجا در برابر سخت گرفتن در مایحتاج زندگی خانواده است.
در روایت دیگری از امام رضا علیه السلام می خوانیم:
یَنْبَغِی لِلرَّجُلِ أَنْ یُوَسِّعَ عَلَى عِیَالِهِ لِئَلَّا یَتَمَنَّوْا مَوْتَهُ.[4]
یعنى شایسته است مرد بر اهل خانه (از لحاظ مخارج زندگى) سختگیرى نکند تا این که آنان مرگ او را از خداوند درخواست کنند.
از این دو روایت فهمیده می شود مرد خانه و یا کسی که مسئولیت درآمد و خرید بر عهده اوست تا جایی که اسراف و تبذیر نباشد و در جامعه اسلامی فاصله طبقاتی فاحش ایجاد نکند باید در جهت رفاه و آسایش خانواده خود بکوشد؛ نه سخت بگیرد و نه بی حساب و بی توجه به نیازمندان جامعه، هر روز بیشتر از دیروز تلاش کند که خانواده اش مرفه تر شوند.
برآیند این دو روایت، همان معنای اعتدال در مخارج زندگی است که در دیگر روایات به آن توصیه شده است مانند این روایت که امام رضا علیه السلام فرمود:
لَا یَسْتَكْمِلُ عَبْدٌ حَقِیقَةَ الْإِیمَانِ حَتَّى تَكُونَ فِیهِ خِصَالٌ ثَلَاثٌ التَّفَقُّهُ فِی الدِّینِ وَ حُسْنُ التَّقْدِیرِ فِی الْمَعِیشَةِ وَ الصَّبْرُ عَلَى الرَّزَایَا.[5]
بنده به حقیقت ایمان دست نمىیابد، مگر هنگامى كه از سه خصلت برخوردار باشد: فهم و بینش عمیق از دین، اندازه نگاه داشتن خرج و مخارج و پایداری بر بلاها.
قناعت به روزی مقدّر
قناعت و راضی بودن به همان مقداری که روزی ما شده است از فضایل بسیار با ارزشی است که امروز نیاز جامعه ماست. احساس نارضایتی مدام از وضعیت اقتصادی خود و بدبین بودن به خدا و خلق خدا، پیامدهای مخرب روحی و روانی خاص خود را دارد که به وضوح می توان آن را در گفتار و رفتار افراد مشاهده کرد.
این احساس نارضایتی اگر بسان موتور حرکتی سبب تلاش و کوشش در جهت رفع کاستی ها و زدودن تنبلی ها باشد؛ نه تنها مضر نیست؛ بلکه وقتی کاستی ها برطرف و هدف والا برگزیده شد دیگر خبری از آن احساس نارضایتی هم نخواهد بود؛ اما سخن در این است که گاه این احساس نارضایتی به شکل کاذب و همیشگی ظهور و روان انسان را درگیر خود می کند؛ درمان چنین بیماری آزار دهنده ای چیزی جز التزام به قناعت و رضایت به داده حق، نخواهد بود.
مرد خانه و یا کسی که مسئولیت درآمد و خرید بر عهده اوست تا جایی که اسراف و تبذیر نباشد و در جامعه اسلامی فاصله طبقاتی فاحش ایجاد نکند باید در جهت رفاه و آسایش خانواده خود بکوشد؛ نه سخت بگیرد و نه بی حساب و بی توجه به نیازمندان جامعه، هر روز بیشتر از دیروز تلاش کند که خانواده اش مرفه تر شوند.
برای همین امیرالمومنین علیه السلام می فرماید:
هر كس به روزىِ خداداده راضى باشد، از آن چه در اختیار دیگران است، اندوهگین نگردد.[6]
و این احساس رضایت است که زندگی را حتی با کم هم در کام انسان شیرین و لذت بخش می گرداند و اگر این احساس رضایت نباشد اگر انسان ثروتمندترین فرد کره زمین هم باشد باز در رنج نداشته ها افسرده و دل نگران خواهد بود.
از این رو امام علی علیه السلام فرمود:
هر كس به آن چه از دنیا كه كفایتش كند، راضى شود، كمترین بهره دنیا براى او بس است؛ و آن كس كه به آن چه از دنیا كه كفایتش كند، راضى نشود، هیچ چیزِ دنیا وى را كفایت نكند.[7]
امام رضا علیه السلام در این باره می فرماید:
مَن رَضِیَ بِالقَلیلِ مِنَ الرِّزقِ قَبِلَ اللّهُ مِنهُ الیَسیرَ مِنَ العَمَلِ؛ ومَن رَضِیَ بِالیَسیرِ مِنَ الحَلالِ خَفَّت مَۆونَتُهُ وتَنَعَّمَ أهلُهُ، وبَصَّرَهُ اللّهُ داءَ الدُّنیا ودَواءَها، وأخرَجَهُ مِنها سالِما إلى دارِ السَّلامِ.[8]
هر كه به روزى اندك رضایت دهد، خداوند نیز به عمل اندك او راضى مىشود؛ و هر كه به حلال اندك خشنود باشد، سبكبار است و خانوادهاش از نعمت بهره مىبرند و خداوند او را به درد و درمان دنیا بینا مىسازد و به سلامت از دنیا به سوى آخرت مى برد.
کسانی که قناعت بر آنها گران و رضایت به داده حق، برایشان دشوار است در این روایت امام رضا علیه السلام دقت بیشتری کنند؛ بخوانند و آثار رضایتمندی را به قلب خود تفهیم کنند و به نفس خود نهیب زنند که:
ای نفس! از چه رو مرا با مشغول کردن به حرص و طمع گرفتار اندوه دائمی کرده ای و از این همه فیض و رحمتی که رضایتمندی به همراه دارد محروم ساخته ای؟
پی نوشت:
1. امالی شیخ طوسی ره ، ص275
2. مکارم الاخلاق ص81
3. کافی 4/11
4. من لایحضره الفقیه 2/68
5. تحف العقول ص 446
6. کافی 8/19
7. کافی 2/140
8. کافی 8/347
/ف.م214
امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند زیبایى و آراستگى را دوست مىدارد و ژولیدگى و فقیرنمایى را نمىپسندد؛ چون نعمتى به بنده خویش عطا كند، دوست دارد اثر آن را بر وى ببیند. پرسیدند: چگونه؟ فرمود: یُنَظِّفُ ثَوْبَهُ وَ یُطَیِّبُ رِیحَه و ...با نظیف پوشى، استفاده از عطر و ... [1]
زن و مرد مسلمان به خصوص در حیطه زندگی خانوادگی لازم است تا به این سفارش گوهر بار عنایت ویژه داشته باشند؛ هم خانم خانه وظیفه دارد که در نظافت و آراستگی به گونه ای باشد که توجه همسرش را به خود جلب کند و هم مرد خانه. بی توجهی به این دستور، ممکن است توجه همسر را به نامحرمی منحرف کند که به ظاهر خود می رسد و این یعنی به صدا در آمدن زنگ گناه.
امام رضا علیه السلام این خطر را گوشزد کرده و به نقل از پدران بزرگوار خود می فرماید:
أَنَّ نِسَاءَ بَنِی إِسْرَائِیلَ خَرَجْنَ مِنَ الْعَفَافِ إِلَى الْفُجُورِ مَا أَخْرَجَهُنَّ إِلَّا قِلَّةُ تَهْیِئَةِ أَزْوَاجِهِنَّ
زنان بنى اسرائیل از عفت و پاکى دست برداشتند و این مسئله هیچ سببى نداشت جز آن که شوهران آنان، خود را نمى آراستند.
سپس آن حضرت افزودند: وَ قَالَ إِنَّهَا تَشْتَهِی مِنْكَ مِثْلَ الَّذِی تَشْتَهِی مِنْهَا[2] ؛ زن هم از مرد همان انتظارى را دارد که مرد از او دارد.
توجه: در شریعت اسلام زنان و دختران باید خود را از نگاه نامحرم بپوشانند. بنابراین بانوان محترم باید توجه داشته باشند که این آراستگیِ برای شوهر، در معرض دید نامحرمان قرار نگیرد. متاسفانه دیده می شود برخی از زنان و مردان مسلمان، عکس این سفارش عمل می کنند و لباس پاکیزه و ظاهر آراسته را فقط برای میهمانی‌ها و محیط بیرون از خانه قرار می دهند و بی رنگ و روترین لباسها را در برابر همسر، به تن می‌کنند و بعد هم از همسر خود گله دارند که چرا آنگونه که باید به او توجه نمی کند.
این احساس رضایت است که زندگی را حتی با کم هم در کام انسان شیرین و لذت بخش می گرداند و اگر این احساس رضایت نباشد اگر انسان ثروتمندترین فرد کره زمین هم باشد باز در رنج نداشته ها افسرده و دل نگران خواهد بود.
فراهم کردن رفاه خانواده
امام رضا علیه السلام در روایتى به پیروان خود توصیه می کند براى ایجاد گشایش در زندگى و رفاه اهل خانه بکوشند:
صَاحِبُ النِّعْمَةِ یَجِبُ عَلَیْهِ التَّوْسِعَةُ عَنْ عِیَالِه[3] ؛ افرادى که از نعمتى برخوردارند باید برای اهل خانواده خود اسباب رفاه و آسایش را فراهم سازند.
شاید ذکر این نکته ضروری باشد که در هر کاری پرهیز از افراط و تفریط اصل مهمی است که باید رعایت شود. بی شک مراد از این روایت رفاه زدگی و فراموشی مستمندان نیست. توسعه دادن در اینجا در برابر سخت گرفتن در مایحتاج زندگی خانواده است.
در روایت دیگری از امام رضا علیه السلام می خوانیم:
یَنْبَغِی لِلرَّجُلِ أَنْ یُوَسِّعَ عَلَى عِیَالِهِ لِئَلَّا یَتَمَنَّوْا مَوْتَهُ.[4]
یعنى شایسته است مرد بر اهل خانه (از لحاظ مخارج زندگى) سختگیرى نکند تا این که آنان مرگ او را از خداوند درخواست کنند.
از این دو روایت فهمیده می شود مرد خانه و یا کسی که مسئولیت درآمد و خرید بر عهده اوست تا جایی که اسراف و تبذیر نباشد و در جامعه اسلامی فاصله طبقاتی فاحش ایجاد نکند باید در جهت رفاه و آسایش خانواده خود بکوشد؛ نه سخت بگیرد و نه بی حساب و بی توجه به نیازمندان جامعه، هر روز بیشتر از دیروز تلاش کند که خانواده اش مرفه تر شوند.
برآیند این دو روایت، همان معنای اعتدال در مخارج زندگی است که در دیگر روایات به آن توصیه شده است مانند این روایت که امام رضا علیه السلام فرمود:
لَا یَسْتَكْمِلُ عَبْدٌ حَقِیقَةَ الْإِیمَانِ حَتَّى تَكُونَ فِیهِ خِصَالٌ ثَلَاثٌ التَّفَقُّهُ فِی الدِّینِ وَ حُسْنُ التَّقْدِیرِ فِی الْمَعِیشَةِ وَ الصَّبْرُ عَلَى الرَّزَایَا.[5]
بنده به حقیقت ایمان دست نمىیابد، مگر هنگامى كه از سه خصلت برخوردار باشد: فهم و بینش عمیق از دین، اندازه نگاه داشتن خرج و مخارج و پایداری بر بلاها.
قناعت به روزی مقدّر
قناعت و راضی بودن به همان مقداری که روزی ما شده است از فضایل بسیار با ارزشی است که امروز نیاز جامعه ماست. احساس نارضایتی مدام از وضعیت اقتصادی خود و بدبین بودن به خدا و خلق خدا، پیامدهای مخرب روحی و روانی خاص خود را دارد که به وضوح می توان آن را در گفتار و رفتار افراد مشاهده کرد.
این احساس نارضایتی اگر بسان موتور حرکتی سبب تلاش و کوشش در جهت رفع کاستی ها و زدودن تنبلی ها باشد؛ نه تنها مضر نیست؛ بلکه وقتی کاستی ها برطرف و هدف والا برگزیده شد دیگر خبری از آن احساس نارضایتی هم نخواهد بود؛ اما سخن در این است که گاه این احساس نارضایتی به شکل کاذب و همیشگی ظهور و روان انسان را درگیر خود می کند؛ درمان چنین بیماری آزار دهنده ای چیزی جز التزام به قناعت و رضایت به داده حق، نخواهد بود.
مرد خانه و یا کسی که مسئولیت درآمد و خرید بر عهده اوست تا جایی که اسراف و تبذیر نباشد و در جامعه اسلامی فاصله طبقاتی فاحش ایجاد نکند باید در جهت رفاه و آسایش خانواده خود بکوشد؛ نه سخت بگیرد و نه بی حساب و بی توجه به نیازمندان جامعه، هر روز بیشتر از دیروز تلاش کند که خانواده اش مرفه تر شوند.
برای همین امیرالمومنین علیه السلام می فرماید:
هر كس به روزىِ خداداده راضى باشد، از آن چه در اختیار دیگران است، اندوهگین نگردد.[6]
و این احساس رضایت است که زندگی را حتی با کم هم در کام انسان شیرین و لذت بخش می گرداند و اگر این احساس رضایت نباشد اگر انسان ثروتمندترین فرد کره زمین هم باشد باز در رنج نداشته ها افسرده و دل نگران خواهد بود.
از این رو امام علی علیه السلام فرمود:
هر كس به آن چه از دنیا كه كفایتش كند، راضى شود، كمترین بهره دنیا براى او بس است؛ و آن كس كه به آن چه از دنیا كه كفایتش كند، راضى نشود، هیچ چیزِ دنیا وى را كفایت نكند.[7]
امام رضا علیه السلام در این باره می فرماید:
مَن رَضِیَ بِالقَلیلِ مِنَ الرِّزقِ قَبِلَ اللّهُ مِنهُ الیَسیرَ مِنَ العَمَلِ؛ ومَن رَضِیَ بِالیَسیرِ مِنَ الحَلالِ خَفَّت مَۆونَتُهُ وتَنَعَّمَ أهلُهُ، وبَصَّرَهُ اللّهُ داءَ الدُّنیا ودَواءَها، وأخرَجَهُ مِنها سالِما إلى دارِ السَّلامِ.[8]
هر كه به روزى اندك رضایت دهد، خداوند نیز به عمل اندك او راضى مىشود؛ و هر كه به حلال اندك خشنود باشد، سبكبار است و خانوادهاش از نعمت بهره مىبرند و خداوند او را به درد و درمان دنیا بینا مىسازد و به سلامت از دنیا به سوى آخرت مى برد.
کسانی که قناعت بر آنها گران و رضایت به داده حق، برایشان دشوار است در این روایت امام رضا علیه السلام دقت بیشتری کنند؛ بخوانند و آثار رضایتمندی را به قلب خود تفهیم کنند و به نفس خود نهیب زنند که:
ای نفس! از چه رو مرا با مشغول کردن به حرص و طمع گرفتار اندوه دائمی کرده ای و از این همه فیض و رحمتی که رضایتمندی به همراه دارد محروم ساخته ای؟
پی نوشت:
1. امالی شیخ طوسی ره ، ص275
2. مکارم الاخلاق ص81
3. کافی 4/11
4. من لایحضره الفقیه 2/68
5. تحف العقول ص 446
6. کافی 8/19
7. کافی 2/140
8. کافی 8/347
/ف.م214