آیا شیطان کنونی همانی است که آدم(ع) را از راه به در کرد؟

وارث:  "کار اصلی شیطان وسوسه انگیزی است که از راه های مختلف این کار را انجام می دهد و این کاری است که در مورد آدم و حوّا انجام داد و باعث خروج آنها از بهشت شد. یک نوع از وسوسه که سرلوحه برنامه های اوست، زینت دادن کارهای بد در نظر آدمیان است." اینها بخش هایی از سخنان فاطمه مغیثی، دکتری ادیان و عرفان اسلامی و مولف کتاب "نگاهی متفاوت به عرفان حلقه" در خصوص شیطان و دامنه وسوسه های او است که مشروح آن از نظرتان می گذرد: آیا این شیطانی که هم اکنون ما را وسوسه می کند همان شیطانی است که حضرت آدم (ع) را وسوسه کرد یا فرزندان و نوادگان شیطان ما را وسوسه می کنند؟ 

مسئله شیطان بسیار اهمیت دارد و لازم است که انسان وقتی در مسیر راه قرار می گیرد، با دشمنان خود آشنا باشد. شیطان، دشمن قسم خورده انسان است که در هر لحظه تلاش می کند مانع رسیدن انسان به هدف متعالی اش شود. ماجرای نافرمانی شیطان از سجده نکردن ابلیس بر حضرت آدم (ع) شروع می شود و از خدا می خواهد که به او تا روز قیامت مهلت دهد بلکه همه انسان ها را گمراه کند و قسم می خورد که همه را گمراه خواهد کرد. (لاغوینّهم اجمعین). خدا نیز به او مهلت می دهد. پس او تا قیامت زنده می ماند.

ابلیس همان گونه که قرآن کریم می فرماید: "ابلیس کان من الجن." ( سوره کهف، آیه 50 ) از گروه اجنه به شمار می رود. اجنه مانند انسان ها فرزند دارند. ابلیس هم دارای چندین فرزند است که هر یک بخشی از نقشه گمراه کردن را به عهده دارند و به آنها هم شیطان گفته می شود. حتی برخی از انسان ها وقتی گوش به فرمان ابلیس یا دیگر شیاطین می گردند، نه تنها خودشان دچار گمراهی می شوند، بلکه می توانند از خلاقیت فکری که هدیه خداوند به انسان است، سوء استفاده کنند و در این نقشه شوم خود نیز به گمراه کردن و وسوسه کردن دیگران بپردازند. ممکن است وسوسه ها از سوی خود ابلیس یا فرزندانش یا ... باشد. چه وسوسه از سوی خود ابلیس باشد یا فرزندان و کارگزارانش، در هر صورت آنچه مهم است همان وسوسه کردن و اغواست که انسان باید نسبت به آن هوشیار باشد. در خصوص چگونگی وسوسه شیطان توضیح دهید. 

کار اصلی شیطان وسوسه انگیزی است که از راه های مختلف این کار را انجام می دهد و این کاری است که در مورد آدم و حوّا انجام داد و باعث خروج آنها از بهشت شد. یک نوع از وسوسه که سرلوحه برنامه های اوست، زینت دادن کارهای بد در نظر آدمیان است. در قرآن کریم، گفتار شیطان چنین بیان شده است که "لاُزیّننّ لهم فی الارض" (سوره حجر، آیه 39) 

این یکی از دام های شیطان است که چیزهایی را که در آن رضای خدا نیست، بیشتر جلوه و زینت می دهد و بیش از حدی که به طور طبیعی لذت دارد، در ذائقه انسان لذیذ نشان می دهد به گونه ای که فکر می کند راه حرام، دلچسب تر و دلپذیر تر است. شیوه دیگر شیطان در وسوسه انگیزی، وعده دادن به انسان است. قرآن کریم وقتی صحنه برزخ را توصیف می کند، یکی از آن صحنه ها این است که مردم وارد می شوند و می فهمند که جایگاهشان دوزخ است، با هم مجادله می کنند و هر یک دیگری را مقصر می دانند و همه می گویند: تقصیر شیطان بود و گویا شیطان را به محاکمه می کشند اما شیطان به آنها می گوید: "ماکان لی علیکم من سلطان الا ان دَعَوتُکم فاستجبتم لی؛ من بر شما سُلطه ای نداشتم، فقط دعوتتان می کردم و شما هم لبیک می گفتید. " ( سوره ابراهیم، آیه 22) 

این آیه نشان می دهد که شیطان، انسان ها را به سوی کفر و شرک و پلیدی دعوت می کند و به آنها وعده هایی می دهد ولی صرف دعوت است و تسلط نیست. یعنی خداوند شیطان را بر ما مسلط نکرده است، چون دعوت کردن به کاری معنای انجام آن کار نیست و تسلطی بر فرد ایجاد نمی کند. شیطان می گوید: "فلا تَلومُونی و لوموا انفسکم" شیطان اعلام می کند که وقتی من به هیچ وجه سلطه ای بر شما ندارم، پس هیچ یک از ملامت هایی که به خاطر گناهانتان متوجه شما می شود به من نمی چسبد زیرا اختیارتان به دست خودتان بود. حد و اندازه وسوسه شیطان تا کجاست و این موجود تا کجا می تواند ما را وسوسه کند؟ 

شیطان از راه هایی که مطرح کردیم، سعی دارد انسان را گمراه کند تا جایی که او را از خداوند دورتر و دورتر کند. انسان زمانی آگاه می شود که چه بلایی به سرش آمده است که دیگر دیر شده است. البته در جریان این گمراهی هر جا که به لطف خدا بتواند آگاه شود، باید توبه کند و راه بازگشت به سویش باز است. آنچه مسلم است، این مطلب است که او وسوسه می کند اما پاسخگویی به این وسوسه به دست خود انسان است. یعنی این ما هستیم که شیطان را در خانه دل خود جای می دهیم یا او را از خود می رانیم و ناامیدش می کنیم. آیا شیطان می تواند به همه زمینه ها ورود داشته باشد و ما را وسوسه کند؟

میدان تاخت و تاز شیطان، ادراک انسانی و ابزار کار او، عواطف و احساسات بشری است. در سوره ناس آمده است: "...الوسواس الخناس. الذی یوسوس فی صدور الناس. " شیطان در قلب های مردم وسوسه می کند. اوهام کاذب و افکار باطل را شیطان در نفس انسان القا می کند. این وسوسه ها در هر زمینه ای ممکن است خود را نشان دهد و این بستگی به این دارد که فرد در چه شغل و نقشی در خانواده و اجتماع است. این وسوسه ها متناسب با جایگاه هر فردی است گاهی با تکبر و غرور خود را نشان می دهد و گاهی با کذب و سخنان ناروا و ....

البته این القائات طوری نیست که انسان آن را احساس کند و میان آنها و افکار خودش فرق بگذارد و آنها را مستند به کسی غیر از خودش بداند اما قدرت انتخاب به دست انسان است که به وسوسه هایش گوش بسپارد یا در پناه لطف الهی راه نفوذش را مسدود کند. چگونه می شود از وسوسه های شیطان در امان ماند؟ به بیان دیگر راه های مبارزه با شیطان چیست؟ 

در آیات و روایات توصیه های مفیدی در این زمینه شده است که چند نمونه از مهم ترین عوامل را ذکر می کنیم. اولین راه، استعاذه به خداوند است. لازم است انسان برای در امان ماندن از شیطان، به سوی خداوند مهربان پناه ببرد تا از این دشمن خطرناک رهایی پیدا کند. در قرآن کریم آمده است: "و اما ینزغنّک من الشیطان نزع فاستعذ بالله انه سمیع علیم؛ اگر انگیزش و وسوسه ای از شیطان تو را برانگیزاند، پس به خدا پناهنده شو که او شنوایی داناست. " (سوره اعراف، آیه 200)

استعاذه، همان پناهنده شدن به خداوند از شر شیطان است و گفتن "اعوذ بالله من الشیطان الرجیم" کلید این پناه بردن است.

راه دوم نماز است. نماز اگر با آداب و شرایط آن اقامه شود، نمازگزار را به عالم پاکی و قداست بالا برده و زنجیر دام های شیطان را پاره می کند. رسول خدا (ص) می فرمایند: شیطان همیشه از فرزند آدم تا زمانی که نمازش را به وقت می خواند، در وحشت و هراس است. ( بحار الانوار، ج 82،ص 203) 

راه بعدی روزه گرفتن است که موجب روسیاهی شیطان می شود. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: الصوم یسود وجهه؛ روزه روی شیطان را سیاه می کند. ( سفینه البحار، ج 2، ص64)

ر116