پیرغلامی که می‌گفت؛ مداحِ کاسب‌کار ماندگار نمی‌شود

۱۶ فروردین‌ماه سال ۹۴ بود که حاج میرزاعلی آهی که حق پدری بر گردن جامعه مداحان کشور داشت، در ۸۷ سالگی از دنیا رفت. آهی یک پیرِ دلسوخته و صاحب‌سبک بود که برای جامعه مداحان کشور تلاش‌ها و خدمات بسیاری داشت که از آن جمله می‌توان به تاسیس بنیاد دعبل خزاعی برای حمایت و پشتیبانی از مداحان، خانه مداحان اهل بیت(ع) و اختصاص قطعه روضه الحسین بهشت زهرا به مداحان و ... نام برد.

پدرش (مرحوم حاج قربانعلی آهی)، متولّد دهستان «آه» بوده است. «آه» به مجموع ۶ پارچه آبادی گفته می‏‌شده که امروز مشهور به شهر آبعلی است و در ۶۰ کیلومتری شمال‌شرقی تهران، جاده تهران ــ آمل قرار دارد. حاج علی متولد ۱۴ آبان ۱۳۰۷ در محله بازارچه پامنار (یکی از محله‏‌های قدیم و اصیل تهران) بود.

داغ فرزند، آهی را از پای انداخت

مرحوم حاج علی آهی در ۱۶ فروردین ۹۴ در ۸۷ سالگی درگذشت. حاج علی آهی حدود ۷ ماه قبل فرزند ۴۰ ساله‌اش به نام محمدرضا را از دست داد. سوگی که چنان او را رنجور و ناتوان کرد که آن پیرمرد قبراق و سرحال از پای افتاد و در ماه‌های پایانی عمرش با واکر و ویلچر و با کمک دیگران قدم از قدم برمی‌داشت. تا قبل از تابستان سال ۹۳، جز در چند مورد بیماری، حال و هوای این مرد هشتاد و اندی ساله، استواری امام راحل را تداعی می‌کرد. به گونه‌ای که حتی به دلیل شباهت‌های مختلف او با بنیانگذار جمهوری اسلامی، برخی از مذهبیون، او را امام مداحان می‌دانستند. این لقب برازنده آهی بود که در همه سال‌های گذشته، رهبری و سیادت طیف وسیعی از مداحان و ذاکران را برعهده داشت و آنان را راهنمایی می‌کرد.

تقدیر رهبری از تعهد و تلاش حاج علی آهی

آهی زندگی پرفراز و نشیبی را تجربه کرد و با کوله‌باری از آموزه‌های دینی از محضر عالمانی چون آیت‌الله میلانی، بخش عظیمی از مداحان و ذاکران شهر تهران را آموزش داد. حاج علی درست ۴ روز قبل از دیدار سالانه مداحان با مقام معظم رهبری در سالروز میلاد حضرت زهرا(س) که خود از پایه گذارانش بود دارفانی را وداع گفت. در ۲۰ فروردین آن سال آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار با مداحان از حاج علی به‌عنوان مداحی متعهد، پایبند، خیرخواه و پرتلاش یاد کردند.

آهی هزاران بیت برای اهل‌بیت(ع) بدون استفاده از می و شراب، جام و عیش و نوش سرود

حاج «علی آهی» رئیس هیأت مدیره خانه مداحان اهل‌ بیت علیهم‌السلام، پیرغلام بااخلاص و مهربان، باسواد، بااخلاق و باادب اهل‌بیت(ع) و پرچمدار عرصه ستایشگری بود. این پیرغلام اهل‌بیت(ع) تا روزهای آخر عمر خود همچنان به شاگردپروری و تربیت مداحان جوان و حضور در جلسات هفتگی خانه مداحان و بیان نکات آموزشی مشغول بود و همواره در این مجالس باوقار جلوی در می‌نشست و خود را صاحب عزا می‌دانست و در مصیبت اهل‌بیت عصمت و طهارت اشک می‌ریخت. حاج علی دلسوز این دستگاه نوکری سیدالشهدا بود و هرگاه اشکال و ایرادی می‌دید، سکوت نمی‌کرد و به پا می‌خواست. حجت‌الاسلام خادمیان، سخنران و واعظ مجالس دینی درباره او می‌گوید: «دغدغه مرحوم آهی این بود که آن واژه‌ای سروده شود و خوانده شود که خدا و اولیای الهی آن را می‌پسندند. آهی ثابت کرد که می‌شود هزاران بیت در عظمت اهل‌بیت(ع) سرود اما از الفاظی چون می و شراب، جام و عیش و نوش و چنین الفاظی استفاده نکرد. او تاکید داشت اگر می‌خواهید ائمه را با شعر معرفی کنید باید بر محور قرآن و عترت باشد. او روزگاری این حرف را زد که این همه هجمه علیه شیعه نبود او می‌دانست روزگاری می‌رسد که دشمنان شیعه برخی سروده‌های ما را متمسک وهن ما کنند.»

اساتیدی که آهی از محضر آنان کسب فیض کرد

آهی تحصیلات متداول مکاتب قدیم و تحصیلات حوزوی (تا آستانه درس خارج) را گذراند و از محضر اساتید بزرگی بهره برد. او از آیات عظام و مراجع تقلید، حضرت امام خمینی(ره)، سید ابوالقاسم خویی، سید عبدالهادی شیرازی، سید محسن حکیم، سیدمحمود شاهرودی، سید محمّدرضا گلپایگانی، سیدعبدالله شیرازی، سید محمدهادی میلانی، سید شهاب‏‌الدّین مرعشی نجفی و سید علی حسینی خامنه‌ای، اجازه در امور حسبیه و نقل حدیث داشت.

شهرت برخی از مداحان، شهرت کاذب است

حاج علی روی سواد و معلومات مداحان تاکید بسیاری داشت و می‌گفت: « مداح باید علم کلام، مختصری از ادبیات عرب و فارسی را خوانده باشد تا بداند لفظی را که می‌خواهد، بخواند درست است یا خیر. مداح باید از لحاظ فرهنگ لغات آشنایی داشته باشد.متاسفم از اینکه بعضی از این آقایان در حال حاضر شهرت پیدا کرده‌اند، اما معلوماتی ندارند، این شهرت، شهرت کاذب است. اگر این‌ها را در مرحله امتحان قرار دهند، فاقد معلومات هستند، چون معلومات غیر از محفوظات است. محفوظات یعنی اینکه بسیاری شعر، غزل و قصیده و مرثیه بلد باشد، ولی معلومات این است که به عمق مطلب وارد باشد، آگاه باشد که این شعری که سروده‌ شده در چه وزن و بحری است. بعضی از این مداحان کاری به آن مطالب علمی ندارند.هرکس این علمی را که عرض کردم داشت، در جامعه ماندگار می‌ماند. عده‌ای حتی کسر شانشان می‌آید این مسائل را در خدمت استادی یاد بگیرند.»

مداحِ کاسب‌کار ماندگار نمی‌شود

بحث صله و پاکت که این روزها به واسطه اظهارات یک مداح بسیار در فضای مجازی دست به دست شد مورد نقد قرار گرفت، از مسائلی بود که حاج علی آهی روی آن تاکید بسیار داشت و می‌گفت: «تقریباً از شصت یا هفتاد سال پیش عده‌ای از مداحان به عنوان الگو در مداحی محسوب می‌شدند، آنها نماز‌ شب‌خوان بودند، زیارت عاشورا را از حفظ می‌خواندند، اگر سی‌دی مداحی آنها وجود داشته باشد، کاملاً معلوم است که از باقی مداحان برتری دارند. همانند مرحوم حاج محمد علامه، مرحوم حاج احمد شمشیری، مرحوم حاج حسن محمدی‌دولابی، مرحوم جواد ملک، حاج آقا شیخ قاسم و کسانی دیگر که اسم‌شان در ذهنم نیست. این عزیزان بر گردن جامعه مداحان بسیار حق دارند برای اینکه به دنبال پول و شهرت نبودند، بلکه واقعا به دنبال امام حسین(ع) بودند. مداحی که کاسب‌کار باشد با مداحی که کاسب نیست و برای خدا می‌خواند، فرق دارد. این مداحانی که کاسب نیستند، اگر هم پولی به آن‌ها داده شود، به مقدار آن توجه نمی‌کنند، زیرا نوکر باید نوکری کند. افرادی هستند که اسم‌شان همیشه هست و ماندگار می‌مانند. اگر مداحان، نوکر شغلی نباشند، بلکه نوکر معنوی اهل بیت عصمت و طهارت (ع) باشند، حتما ماندگار می‌شوند.»

نقش آهی در ملی شدن صنعت نفت

آهی از نوجوانی تحت اوامر و مواعظ مجاهد بزرگ اسلامی حضرت آیت‌الله العظمی حاج سید ابوالقاسم کاشانی بود و به دستور ایشان علیه رژیم ستمشاهی مبارزات فراوانی داشت و عضو هیأت مدیره جمعیت اتحاد مسلمین به زعامت حضرت آیت‌الله حاج سید هدایت الله تقوی شیرازی علیه مسلک بهائیت بود و عضو جمعیت فدائیان اسلام به رهبری شهید سید مجتبی نواب صفوی بود. او در راه مبارزات بارها از سوی ماموران ساواک و اطلاعات دستگیر و بازداشت شد. در زمان ملی شدن صنعت نفت و رهایی آن از چنگال شیطان انگلستان، آهی با دیگر برادران دینی تحت امر حضرت آیت‌الله کاشانی سهم بسزایی در معدوم کردن تابلوهایی که بنام شرکت نفت انگلیس و ایران بر سر در هر پمپ بنزین نصب بود، داشت.

آهی جزو اعضای انتظامات مستقبلین امام بود

آهی در شکل‌گیری نظام انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(ره)، جلسات مخفیانه ضد رژیم ستم شاهی تشکیل می‌داد و در تظاهرات علیه دستگاه دیکتاتوری طاغوت نقش داشت. در این راه دو فرزند او، به نام حسین «ابن آهی» در تهران بازداشت و شکنجه و دیگر به نام حسن آهی که از طلبه‌های مدرسه امام صادق(ع) مشهد به زعامت حضرت آیت‌الله میلانی بود، به واسطه فعالیت‌ علیه رژیم و مشارکت در تظاهرات، توسط ماموران ساواک دستگیر و شکنجه شد. آهی در زمان ورود امام (ره) از فرانسه به تهران، جزو اعضای انتظامات مستقبلین امام بود.

تالیفاتی که از مرحوم آهی به یادگار مانده است

آهی در بیش از ۷۰ سال کوشش معنوی و کسب فیض از محضر علم، کتاب‌ها و اشعار فراوانی از خود به یادگار گذاشت. مجموعه شعر «دیوان آهی» در ۲ مجلد، مجموعه شعر«آیینه نور»، مجموعه شعر«انوار معرفت»، توصیف صنایع شعر کهن فارسی و پیرایش آن با کلک بدیع، فلسفه قیام امام حسین(ع) از دیدگاه عقل، شعر و شاعری از نظرگاه قرآن، عترت و سنّت، درس‏‌هایی از علم کلام (نگرش تحلیلی درباره تصوّف و تأثیرات آن در ادبیات آیینی)، تنویر الافکار (مباحث اعتقادی در شعر)، قافیه در شعر فارسی (نقد و بررسی قافیه، از آغاز تا امروز) که این کتاب (با ویرایش استاد حسین آهی) به‌صورت آموزشی تدوین یافته که در نوع خود بی‌نظیر است، جزوات آموزشی متعدد با موضوعات، جبر و تفویض، تشبیه و تعطیل، تجسّم، تجسّد و... و نیز آشنایی با عقاید متصوّفه مانند صلح کل، وحدت وجود، حلول و اتحاد، ولایت نوعیه و... که به شعر و ادب پارسی (و متأسفانه به اشعار آیینی) راه یافته است، از جمله تالیفات این پیرغلام با اخلاص بود.

او در کتاب «انوار معرفت» درباره طریقش در راه سیر سلوک این چنین سروده است:

دل به تنگ آمد مرا، هم‌‏صحبتی پیدا نکردم

خواستم خلوت گزینم، خلوتی پیدا نکردم

خواستم تا عزّت نفسی به دست آرم دریغا

چون اسیر نفس بودم، عزّتی پیدا نکردم

خواستم پرسم ز یاران، علّت رنجیدگی‏‌‏ها

موشکافی هر چه کردم، علّتی پیدا نکردم

خواستم از تجربت‏‌ها عبرتی گیرم به گیتی

ای عجب از تجربت‏‌ها عبرتی پیدا نکردم!

خواستم در زندگی، هم‌‏صحبتی یابم ز مردم

چون به کارآمد محک، هم‌‏صحبتی پیدا نکردم

خواستم سبقت بگیرم در مدار علم و تقوا

نفس شد بر عقل غالب، سبقتی پیدا نکردم

خواستم روی نیاز خود نَهم بر درگه حق

تیره‌بختی بین که آخِر همّتی پیدا نکردم

خواستم، «آهی» بپویم راه مردان خدا را

از جفای نفس سرکش، فرصتی پیدا نکردم

جایی دفن شد که خودش برای مداحان گرفته بود

حاج علی آهی بعد از درگذشت فرزندش از پای افتاد تا نهایتاً غروب روز ۱۶ فروردین‌ماه سال ۹۴ و پس از اذان مغرب درگذشت. او به دلیل عفونت شدید خونی در کما بود و نهایتاً دار فانی را وداع گفت. پیکر این پیرغلام از مقابل مسجد امیرالمومنین (مسجد پدری‌اش که به مسجد آهی شهرت داشت) تشییع شد و در قطعه روضةالحسین(ع) به خاک سپرده شد تا در زمره نخستین مداحانی باشد که در این قطعه به خاک سپرده شده‌اند.

منبع: فارس