«تلقین» و «خواب دیدن» از دلایل ترویج خرافه در کشورهای اسلامی است

خرافات و باورهای خرافی یکی از مسائل عمده جهان امروز محسوب می‌شود به گونه‌ای که می‌توان از آن به عنوان یک مسأله اجتماعی یاد کرد. مسأله‌ای که می‌تواند نقش آشکاری را در زندگی اجتماعی انسان‌ها ایفا کند چراکه باورها و عقاید خرافی اموری هستند که ریشه در اجتماع انسان‌ها دارند. این موضوع در زندگی اطرافیان و پیرامون ما نیز به چشم می‌خورد و نمونه شاخص آن عدد 13 است که به تصور بعضی عدد نحسی است، بنابراین چنین مسائلی نه فقط در جامعه ما بلکه در بسیاری از جوامع وجود دارد.

در دو بخش قبلی گفت‌وگویی که با حجت‌الاسلام ابوالفضل ساجدی عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) داشتیم به بیان ریشه‌های خرافه در غرب و در مسیحیت پرداختیم و این بخش از گفت‌وگوی ما به علل گرایش و گسترش خرافات در کشورهای اسلامی اختصاص دارد.

* ارتباط مثل معروف «شتر در خواب بیند پنبه‌دانه» با شکل‌گیری خرافه

ساجدی در همین خصوص به خبرنگار فارس گفت: یکی از اموری که موجب ترویج خرافه در کشورهای اسلامی می‌شود «خواب دیدن» است؛ معمولاً از نظر اسلام، خواب می‌تواند حق یا باطل باشد چراکه ما رؤیای صادق و رؤیای کاذب داریم اما معمولاً عده‌ای که یک خوابی را می‌بینند، فکر می‌کنند خوابشان درست است و می‌خواهند بر همان اساس در زندگی خویش حرکت کنند.

وی عنوان کرد: یک مثل معروفی است که می‌گوید: «شتر در خواب بیند پنبه دانه، گهی لپ‌لپ خورد گه دانه دانه»، به دلیل اینکه شتر یک احساس کمبود شدیدی دارد که گرسنه است و از آنجا که پنبه‌دانه بهترین غذای شتر محسوب می‌شود به دنبال این است که پنبه دانه بخورد لذا آن را در خواب می‌بیند از این رو انسان‌ها هم به چیزهایی که بسیار علاقه‌ دارند و درباره آن خیلی فکر می‌کنند ممکن همان‌ها را در خواب ببینند و وقتی از خواب بیدار می‌شوند سرمنشأ یک اعتقاد خرافی در فرد را رقم بزند.

عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) ادامه داد: به طور مثال شخصی شب خواب می‌بیند که دو تا سگ به او حمله کرده است و اگر فردا صبح هم دو نفر با او برخورد بدی داشته باشند خوابش را اینگونه تعبیر می‌کند این‌ها همان دو سگی هستند که در شب خواب دیده‌ام. یا مثلاً اگر یک مشکلی در خانه با همسر و فرزندانش پیدا کرد با خود می‌گوید این تعبیر همان سگی است که دیشب دیدم به من حمله کرده‌اند.

وی تصریح کرد: اسلام ما را به شدت از این امور پرهیز می‌دهد و معمولاً انسان‌هایی که بی‌سوادتر هستند بیشتر به این امور می‌پردازند متأسفانه باب شده که عده‌ای با دروغ‌پردازهایی که می‌کنند مثلاً می‌‌‌گویند دیشب خواب دیدم که امام زمان به من پیام داد برو به مردم بگو، به خانم‌ها بگو، به جوان‌ها بگو و... شاید ممکن است چیزی هم دیده باشد اما فکر می‌کند امام زمان (عج) را در خواب دیده است و سپس آن را مبنای یک سری تبلیغات برای خویش قرار می‌دهد. البته تعدادی از افرادی که در کشور دستگیر شده‌اند افرادی بودند که برخی از آنها خودشان تخیل می‌کردند که نماینده امام زمان هستند و این منشأ گسترش خرافات در جامعه می‌شود.

* مسأله تلقین و نقش آن در شکل‌گیری خرافه در خانواده‌ها

ساجدی با بیان اینکه از دیگر علل خرافات می‌توان به تلقین اشاره کرد، گفت: گاهی تلقین در خانه و در جامعه ممکن است خرافه‌ای را تولید کند به طور مثال مادرها برای ترساندن فرزندان خویش بگویند لولو پشت در است و الان تو را می‌خورد، هرچند مادر به قصد ساکت کردن فرزندش این را می‌گوید اما تکرار این جملات، به تدریج فرزندش را خرافی‌ بار می‌آورد یک وقت روح، یک وقت لولو یا وقتی چراغ خاموش است فرزندش را می‌ترساند این تلقین سبب می‌شود بچه‌ از تاریکی بترسد بنابراین نحوه برخورد والدین می‌تواند منجر به تولید خرافات شود.

* «تقلید کورکورانه» منجر به پذیرش امور غیرعقلی می‌شود

وی با اشاره به اینکه کسانی که در مقام امور تبلیغی هستند نیز کارشان می‌تواند منجر به گسترش خرافه شود، خاطرنشان کرد: یکی از علت‌های گسترش خرافه که قرآن کریم از آن یاد می‌کند، تقلید کورکورانه و بدون فکر است. خداوند متعال در آیه 171 سوره مبارکه بقره می‌فرماید: «وَإِذَا قِیلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنزَلَ اللّهُ قَالُواْ بَلْ نَتَّبِعُ مَا أَلْفَیْنَا عَلَیْهِ آبَاءنَا أَوَلَوْ کَانَ آبَاؤُهُمْ لاَ یَعْقِلُونَ شَیْئًا وَلاَ یَهْتَدُونَ» عده‌ای با تقلید کورکورانه از پدران و اجداد خویش، امور غیر عقلی را پذیرفته و خود به خود، تبدیل به خرافه می‌شود. لذا  وقتی نسبت به کار غلط برخی از افراد اعتراض می‌کنیم، می‌گویند پدر و پدر بزرگ ما این کار را انجام داده‌اند مثلاً اگر می‌خواهد وارد جایی شود که دو تا «در» آنها وجود دارد اگر دو دست خود را بین در قرار دهد در منزل‌شان دعوا خواهد شد چرا چون پدر بزرگش این طور گفته است که اگر بر دو «در» وارد شد و دو دست خود را بر آن نهاد سپس باید دو دست خود را برهم زند و اگر بهم نزند دعوا پیش می‌آید. اولاً وقتی پدری این کار را در خانه تکرار کند فرزندش یاد می‌گیرد و خودش صرف اینکه پدر یا پدر بزرگش چنین کاری را انجام داده، آن را تکرار می‌کند. بنابراین باید دید آیا چنین چیزی منشأ و مبنای علمی و عقلی و وحیانی دارد یا نه؟!

عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) ابراز داشت: اسلام در باب تقلید کورکورانه تأکید فراوان دارد و می‌فرماید «وَمَثَلُ الَّذِینَ کَفَرُواْ کَمَثَلِ الَّذِی یَنْعِقُ بِمَا لاَ یَسْمَعُ إِلاَّ دُعَاء وَنِدَاء صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لاَ یَعْقِلُونَ» داستان کافران مانند حیوانی است که وقتی آنها را صدا می‌زنید جز صدایی نمی‌شنوند. در این آیه کریمه، کافران به حیواناتی تشبیه شده‌اند که از کلام چوپان چیزی جز فریاد را نمی‌فهمند، یعنی ای پیامبر! شما وقتی میان عده‌ای که بی‌ایمان هستند سخن می‌‌گویی و همانند پدری از یک قوم بی‌ایمان دعوت می‌کنی کار شما مانند شکستن سّد تقلید است یعنی مانند کسی که می‌خواهد حیوانات را از خطر نجات دهد شما باید آنها را نجات دهی!

* کافران به دلیل امتناع از پذیرش پیام صحیح و روشنگرانه دین در قرآن، کر و لال و کور نامیده شده‌اند

وی یادآور شد: قرآن می‌فرماید: کافران به عنوان کور و کر تشبیه شدند چون آنها پیام صحیح و روشنگرانه دین خدا را درک نمی‌کنند، در واقع این آیه می‌خواهد به ما بگوید ارزش چشم و گوش و زبان به این است که تعقل کند وگرنه انسانی که تعقل نمی‌کند مانند حیوان خواهد بود «صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لاَ یَعْقِلُونَ» بنابراین مردم ما باید فرا بگیرند از چشم و گوش و زبانشان برای تعقل استفاده کنند والا مسیر حیوانات را در پیش گرفته‌اند.

ساجدی گفت: ما برای شناخت امور گوناگون باید از طرق مختلف با پرسیدن، گوش دادن و.... زمینه تفکر را فراهم کنیم و اسلام با تقلید کورکورانه به مبارزه پرداخته است البته عده‌ای هم به تقلید کورکورانه از غرب می‌پردازند که باید گفت تقلید کورکورانه از پدر و مادر با تقلید کورکورانه از غرب تفاوتی ندارد. تقلید کورکورانه از غرب نیز می‌تواند منشأ خرافات جدید شود؛ خرافات جدید دوران حاضر، تقلید کورکورانه از مغرب زمین و تکرار روش‌های آنها در زندگی است بدون اینکه بررسی کنند ببینند آیا این روش درست یا اشتباه است.

وی اظهار داشت: البته اسلام تقلید جاهل از عالم را تأیید می‌کند و رجوع ما به متخصص، همان تقلید جاهل از عالم است به طور مثال می‌خواهیم ساختمانی را بسازیم به مهندس مراجعه می‌کنیم. بنابراین تقلید کورکورانه از غرب، منشأ ترویج خرافات مدرن می‌شود در برابر خرافات سنتی که ممکن است منشأ آن تقلید کورکورانه از آباء و اجداد، قوم و قبیله باشد.