بازخوانی واقعه غدیر و مهمترین پیام‌های آن
غدیر خم نام ناحیه‌ای میان مکه و مدینه است که پیامبر اسلام در حجةالوداع، علی بن ابی طالب را «ولی» پس از خود اعلام کرد. ۱۸ ذی‌الحجه سال دهم هجری قمری، سالروز این واقعه میان شیعیان به عید غدیر خم شهرت دارد.
حضرت محمد(ص) در بازگشت از آخرین حج خود همه مسلمانانی که در حج شرکت داشتند را در غدیر خم جمع کرد و شیعیان معتقدند که او در آنجا علی بن ابی‌طالب را به‌عنوان وصی و برادر و جانشین خود از جانب الله معرفی کرد. عبارت معروف «هر آن‌کس که من مولای او هستم، پس علی مولای اوست» قسمتی از خطابه بلند غدیر است.
این واقعه و حدیث غدیر در کتاب‌های شیعه و بسیاری کتاب‌های اهل سنت نقل شده است. اولین منبع تاریخی که به این کتاب اشاره می‌کند یعقوبی مورخ شیعه در نیمه دوم قرن سوم هجری است و اولین آثار ادبی قابل تاریخ گذاری، مجموعه اشعاری از نویسندگان شیعه در قرن دوم هجری است. از حدود قرن دوم هجری واقعه غدیر خم بعنوان دلیل نویسندگان شیعه برای اثبات برحقی علی(ع) بر جانشینی محمد(ص) آمده است.
پیام‌های غدیر
غدیر یک پیام همیشگی دارد و آن این که الگوی جامعه اسلامی و رهبر و مقتدای آن بعد از پیامبر( ص) باید حضرت علی (ع) و امثال او از امامان معصوم (ع) باشند. آنان کسانی هستند که بر ما ولایت و سلطه دارند و باید با تقرب به آن بزرگواران تحت سلطه تکوین و تشریع آنان قرار گرفته تا از برکات فیض وجودشان بهره مند شویم.
پیام دیگری که واقعه غدیر دارد این است که انسان باید در ابلاغ حق و حقیقت اصرار ورزیده و از بیان آن کوتاه نیاید؛ زیرا پیامبر اکرم (ص) گرچه می دانست مردم بعد از وفاتش به سفارشات او عمل نخواهند کرد، ولی حجت را بر مردم تمام کرده و در هیچ موقعیتی خصوصاً در حجةالوداع و در غدیر خم از بیان حق و پافشاری بر آن کوتاه نیامد.
یکی دیگر از پیام‌های غدیر آن است که در برخی از مواقع به جهت حفظ مصلحت و در نظرگرفتن مسئله اهم باید از مصلحت مهم گذشت و آن را فدای مصلحت اهم نمود. حضرت علی (ع) با آنکه از جانب خداوند سبحان و با ابلاغ رسول گرامی اسلام (ص) به مقام خلافت و رهبری جامعه اسلامی منصوب شد، ولی هنگامی که مقابله و جنگ و خونریزی به جهت به دست آوردن حق خود را به صلاح و مصلحت اسلام و مسلمین ندید، تنها به موعظه و تذکر و اتمام حجت و اظهار مظلومیت خود اکتفا کرد تا اسلام محفوظ بماند؛ زیرا به طور حتم اگر حضرت علی (ع) غیر از آنچه انجام داد، عمل می‌کرد، فاجعه ای بزرگ بر اسلام و مسلمین وارد می شد که جبران پذیر نبود و این درسی برای امت اسلامی تا روز قیامت است که گاهی باید به جهت حفظ مصلحت اهم از امر مهم گذشت.
امامت به معنای ولایت از نظر قرآن
در قرآن کریم چند آیه که مورد استدلال شیعه در باب امامت است وجود دارد یکی از آن آیات، آیه 55 سوره مائده است: «انما ولیکم الله و رسوله و الذین امنوا الذین یقیمون الصلوة ویؤتون الزکاة و هم راکعون؛ سرپرست شما فقط و فقط خداست و پیغمبر خدا و مؤمنینی که نماز را به پا می دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند». اتفاقا در همه اینها روایات اهل تسنن هم وجود دارد که مفاد شیعه را تأیید می کند ما آیه‌ای در قرآن به این صورت داریم.
انما یعنی منحصرا (چون ادات حصر است). معنی اصلی ولی سرپرست است. ولایت یعنی تسلط و سرپرستی. ما در دستورات اسلام نداریم که انسان در حال رکوع زکات بدهد که بگوئیم این یک قانون کلی است و شامل همه افراد می شود. این اشاره است به واقعه ای که در خارج یک بار وقوع پیدا کرده است و شیعه و سنی به اتفاق آن را روایت کرده اند و آن این است که حضرت علی (ع) در حال رکوع بود، سائلی پیدا شد و سوالی کرد. حضرت اشاره کرد به انگشت خود. او آمد انگشتر را از انگشت علی (ع) بیرون آورد و رفت. یعنی علی (ع) صبر نکرد نمازش تمام شود و بعد به او انفاق کند. آنقدر عنایت داشت به اینکه آن فقیر را زودتر جواب بگوید که در همان حال رکوع با اشاره به او فهماند که این انگشتر را درآور، برو بفروش و پولش را خرج خودت کن.
در این مطلب هیچ اختلافی نیست و مورد اتفاق شیعه و سنی است که علی (ع) چنین کاری کرده است و همچنین مورد اتفاق شیعه و سنی است که این آیه در شأن علی (ع) نازل شده با توجه به اینکه انفاق کردن در حال رکوع جزء دستورات اسلام نیست، نه از واجبات اسلام است و نه از مستحبات آن که بگوئیم ممکن است عده‌ای از مردم به این قانون عمل کرده باشند. پس کسانی که چنین می کنند اشاره و کنایه است همانطور که در خود قرآن گاهی می گوید: «یقولون» می گویند و حال آنکه یک فرد آن سخن را گفته. در اینجا کسانی که چنین می‌کنند یعنی آن فردی که چنین کرد. بنابراین به حکم این آیه علی (ع) تعیین شده است به ولایت برای مردم. این، آیه مورد استدلال شیعه است.
منبع:
غدیرشناسی و پاسخ به شبهات - علی اصغر رضوانی
امامت و رهبری- مرتضی مطهری- صفحات 61-60
/م118