فلسفه سلام های نماز از زبان امام صادق (ع)

 نماز همچون قلب انسان پر از اسرار و شگفتی است که جز به مَحرَم نمودار نمی شود که گفته اند: پاک شو اول و پس دیده بر آن پاک انداز و البته :  لا یمسه الّا المطهّرون. علمای بزرگ شیعه همواره کوشیده اند با استعانت از روایات و احادیث معصومین علیه السلام، نقبی به رازهای نماز بزنند. از جمله این علما، فیلسوف و مفسر بزرگ معاصر آیت الله جوادی آملی است. "رازهای نماز"  اثر این عالم  به این معانی انداخته است.

اصل "سلام" در شب معراج تمثّل يافت. هنگامي كه پيامبر خدا صلّي الله عليه و آله  و سلّم در نماز شب معراج نشست و دستورهاي تشهّد و صلوات را اجرا كرد، توجهي كرد ناگاه صفوف فرشتگان، فرستادگان و پيامبران را حاضر ديد. به او گفته شد: اي محمّد! بر آنان سلام كن : "فقال السلام عليكم و رحمه الله و بركاته فاوحي الله - عزوجل - اليه انّ السلام و التحيّه و الرّحمه و البركات انت و ذريّتك / گفت سلامت، رحمت و بركات خداوند بر شما باد. خداوند به او وحي كرد: من سلام، تحيّت و رحمت هستم و تو و دودمان تو بركات هستيد."

سلام، درخواست ترحم از جانب خدای سبحان

تأويل سلام همان مورد رحمت قرار گرفتن از ناحيه خداوند است، چنان كه اميرالمؤمنين فرمود:  تأويل اين كه مي گويي: "السلام عليكم و رحمه الله و بركاته" درخواست ترحّم از جانب خداي سبحان است و معناي اين جمله آن است كه نماز امان شما از عذاب قيامت است - سپس فرمود:  كسي كه تأويل نمازش را اين گونه نداند نمازش ناقص است : "مَن لَم يَعلم تَأويل صلاته هكذا فهي خذاج، اَي ناقِصه".

روایت از امام رضا (ع) درباره چرایی سلام نماز

در كتاب "علل الشرايع" از امام رضا عليه السلام روايت شده اگر كسي بگويد: چرا سلام،  موجب خارج شدن نمازگزار از حالت نماز قرار داده شد و به جاي آن، تكبير يا تسبيح يا چيز ديگري قرار داده نشد؟ در پاسخ گفته مي شود: چون سخن گفتن مخلوق با ورود به نماز، حرام و با توجه به خالق برای او لازم مي شود، رها سازي نماز و انتقال از حال نماز با آغاز كلام مخلوق يعني سلام صورت مي گيرد.

چرا سلام نماز به صورت جمع آمده است؟

در "علل الشرايع" آمده است كه از امام صادق عليه السلام درباره علت وجوب سلام در نماز سؤال شد، فرمود: "لانّه تحليل الصلاه / سلام موجب رها كردن نماز است."  مفضّل بن عمر پرسيد: پس براي چه نمازگزار با اشاره به جانب راست سلام مي دهد و به جانب چپ اشاره نمي كند؟ فرمود: زيرا فرشته اي كه نيكي ها را مي نگارد به طرف راست گمارده شده و فرشته اي كه بدي ها را مي نويسد به جانب چپ است و نماز از نيكي هاست كه در آن بدي وجود ندارد. از اين رو سلام نماز به جانب راست داده مي شود نه چپ. پرسيدم پس براي چه گفته نمي شود "السلام عليك" با اين كه فرشته جانب راست يك نفر است بلكه گفته مي شود السلام عليكم؟ فرمود: سلام به صورت جمع - السلام عليكم - براي آن است كه هم به فرشته طرف راست سلام كرده باشد و هم به فرشته جانب چپ ولي فضيلت طرف راست بر چپ با اشاره به راست تحقق می یابد ... سرانجام مفضّل بن عمر پرسید: برای چه بیرون آمدن از نماز با سلام صورت می گیرد؟ فرمود: زیرا سلام، تحیّت و درود بر آن دو فرشته است. سپس فرمود: در برپاداری نماز با حدود آن و رکوع و سجود و سلام، سلامت عبد از آتش دوزخ لحاظ شده و چنانچه در قیامت، نماز بنده نمازگزار پذیرفته شود سایر اعمالش نیز پذیرفته می شود. پس اگر نمازش سالم باشد همه اعمال وی نیز سالم خواهد بود و اگر سالم نباشد و به او برگشت داده شود سایر اعمال شایسته او نیز مردود خواهد بود.

سلام نشانه ایمنی و بیرون آمدن از نماز

در کتاب "معانی الاخبار" از عبدالله بن فضل هاشمی نقل است که گوید: از امام صادق علیه السلام درباره معنای "سلام" پرسیدم فرمود: سلام نشانه ایمنی و بیرون آمدن از نماز است. گفتم: فدایت شوم چگونه؟ فرمود: در گذشته مردم چنین بودند که چون کسی بر آنان نیز وارد می شد و سلام می داد به این معنا بود که از شرّ او در امان هستند و اگر آنان نیز جواب سلام او را می دادند بدین معنا بود که او نیز از شرّ آنان در امان است. اما اگر در حال ورود سلام نمی کرد از شرّ او در امان نبودند و اگر آنان نیز پاسخ نمی دادند از شرّشان در امان نبود. این اخلاق در میان عرب رواج داشت. پس سلام،  نشانه خروج از نماز و آزاد شدنِ سخن گفتن قرار داده شد و این نکته را تأمین می کند که چیزی نتواند داخل نماز شود و آن را فاسد کند، سلام نامی از نام های خداوند عزّوجلّ است که نمازگزار خطاب به دو فرشته ای که از جانب خداوند بر او گمارده شده اند انجام می دهد.

/ف.م214