آن طور که در منابع معتبر و مستند اسلامی ثبت شده است خلق و خو، منش، سبک زندگی، آداب اجتماعی، نحوه مراوده با مردم، نوع معاشرت با خانواده و خصوصیات فردی و اجتماعی حضرت علی اکبر علیه السلام به نوعی بوده که ایشان را به عنوان الگویی برای جوانان معرفی می‌کند. الگویی که شباهت‌های ظاهری، اخلاقی و منطقی بسیاری با رسول گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله داشت و یاد نبی مکرم اسلام را برای مردمی که دل‌تنگ ایشان می‌شدند، تازه می‌کرد. اما در میان مطالب تاریخی درباره نوع زندگی، رویدادها و همسر و فرزندان ایشان مطالب کمی گفته شده و سؤالاتی را برای مردم ایجاد می‌کند.
در گفت‌وگویی که با حجت‌الاسلام ادیب یزدی، نویسنده و پژوهشگر دینی انجام شده به بررسی بخش‌هایی کمتر عنوان شده از زندگی حضرت علی اکبر علیه السلام پرداخته است. آن طور که این کارشناس اسلامی توضیح می‌دهد، سال میلاد حضرت علی اکبر علیه السلام با احتمال زیاد در یازدهم شعبان سال 33 یا 34 هجری بوده است. به این ترتیب با توجه به اینکه آن حضرت در سال 61 هجری در کربلا به شهادت رسیدند، در زمان شهادت حدود 27 سال داشتند. در عین حال ایشان را اولین و بزرگ‌ترین فرزند امام حسین علیه السلام نام برده‌اند. مقام و جایگاه آن حضرت به اندازه‌ای در بین مردم و حتی سران و غاصبان حکومت شناخته شده بود که در روایت مستندی نوشته شده روزی معاویه ملعون از اطرافیان خود سؤال کرد: «شایسته‌ترین فرد برای حکومت چه کسی است؟» اطرافیان که بنای تملق و چاپلوسی داشتند، خود معاویه را نام بردند. اما معاویه با همه ظلم و گناهش گفت: «نه، شایسته‌ترین و لایق‌ترین فرد برای حکومت، علی بن حسین یا علی اکبر علیه السلام است. چون هم شجاعت هاشمی در او وجود دارد، هم سخاوت اموی را دارد و هم شکوه و وقار ثقفی را دارا است.»
جد مادری حضرت علی اکبر علیه السلام
می‌دانیم که مادر حضرت علی اکبر علیه السلام بانوی بزرگوار و مؤمنی به نام لیلا بوده. اما درباره ایشان جز آنچه در ماجرای کربلا آمده، اطلاعات درست دیگری نداریم. خوب است گفتگو را با آشنایی با مادر حضرت علی اکبر علیه السلام شروع کنیم تا بدانیم آن حضرت در چه خانواده‌ای و در دامان کدام مادر رشد کرده‌اند که الگوی جوانان هستند.
مادر حضرت علی اکبر علیه السلام همان طور که اشاره کردید، خانمی مؤمن، پاک‌دامن، باتقوا، اهل زهد و درستکار به نام لیلا فرزند ابومره است. ابومره پسر عروه بن مسعود ثقفی است. برای آشنایی بیشتر با این خانواده باید اجداد و پدران این بانو را بشناسیم. عروه بن مسعود ثقفی از طایفه‌ای به نام بنی ثقیف بود. او اهل طائف بود و یکی از چهره‌های بزرگ و شناخته شده در دوران خود به حساب می‌آمد.
بزرگی او و سرشناسی او در بین مردم به اندازه‌ای بود که وقتی حضرت محمد صلی‌الله علیه و آله به نبوت مبعوث شدند، مردم با این تصور که پیامبر خدا باید یکی از چهره‌های شناخته شده و آشناتر از رسول مکرم اسلام باشد، می‌گفتند چرا عروه بن مسعود ثقفی به نبوت نرسید؟! این مطلب نشان می‌دهد که با اینکه او در طائف زندگی می‌کرد اما در میان قبیله‌های عرب به خوبی شناخته شده بود و مردم او را به درستکاری می‌شناختند. در ماجرای صلح حدیبیه هم همین فرد به عنوان نماینده قریش حضور داشت و با پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله این صلح را برقرار کرد. بعد از آن به مدینه آمده و در خدمت نبی مکرم اسلام مسلمان شد.
سپس با اجازه آن حضرت به طائف برگشت و بر بالای بام خانه‌اش کلمه توحید را با صدای بلند خواند تا مردم را به اسلام دعوت کند اما در همان زمان تیری بر گلوی او اصابت کرد و توسط یکی از کافران به شهادت رسید. این شخصیت یکی از اجداد مادری حضرت علی اکبر علیه السلام است.
سن حضرت در زمان شهادت
حضرت علی اکبر علیه السلام در یازدهم شعبان به دنیا آمده‌اند. آیا سال تولد آن حضرت مشخص است؟
سال میلاد ایشان با احتمال زیاد در سال 33 یا 34 هجری بوده است. به این ترتیب با توجه به اینکه آن حضرت در سال 61 هجری در کربلا به شهادت رسیدند، در زمان شهادت حدود 27 ساله بودند. در عین حال ایشان را اولین و بزرگ‌ترین فرزند امام حسین علیه السلام نام برده‌اند.
با این توضیحات حضرت علی اکبر علیه السلام از برادر بزرگوار خود یعنی امام سجاد علیه السلام از لحاظ سنی بزرگ‌تر بودند؟
بله. این مطلب در چند مورد نقل شده است. به عنوان مثال در مجلس عبیدالله بن زیاد، وقتی آن ملعون از امام سجاد علیه السلام سؤال کرد که نامت چیست؟ امام سجاد علیه السلام فرمودند: «علی بن حسین» عبیدالله تعجب کرد و گفت: «مگر علی بن حسین در کربلا کشته نشد؟!» امام سجاد علیه السلام فرمودند: «من برادری داشتم که از من بزرگ‌تر بود و او هم علی نام داشت. او توسط مردم کوفه به شهادت رسید.»
طبق این روایت امام زین‌العابدین علیه السلام به صراحت به این نکته اشاره کرده‌اند که حضرت علی اکبر علیه السلام از لحاظ سنی از ایشان بزرگ‌تر بود.
همسر و فرزندان حضرت علی اکبر علیه السلام
می‌دانیم که در سال 61 هجری که سال واقعه کربلا و شهادت حضرت علی اکبر علیه السلام است، امام سجاد علیه السلام با اینکه از آن حضرت کم سن تر بودند اما دارای فرزند بودند به طوری که امام باقر علیه السلام در این واقعه حضور داشتند. با این وجود آیا حضرت علی اکبر علیه السلام هم ازدواج کرده و دارای فرزند بودند؟
برای جواب دادن به این سؤال باید به زیارت حضرت علی اکبر علیه السلام مراجعه کنیم. این زیارت از امام جعفر صادق علیه السلام عنوان شده تا ما ضمن سلام دادن و عرض ادب به آن حضرت، با شخصیت و زندگی ایشان آشنا شویم.
در این زیارت‌نامه وقتی به حضرت علی اکبر علیه السلام سلام می‌کنیم، به خانواده و فرزندان ایشان هم سلام می‌دهیم. آنجا که عرض می‌کنیم: «صلی‌الله عَلیک وَ عَلی عِترَتَک وَ أَهل بَیتِک وَ آبائِک وَ أَبنائِک وَ أُمَّتهاتِک الأَخیارِ الأَبرارِ» یعنی «درود خدا بر تو بر عترت و خاندان و پدران و فرزندان و مادران تو که شایسته و نیک بودند.» این زیارت‌نامه مشخص می‌کند که حضرت علی اکبر علیه السلام فرزند داشته و حتی بیشتر از یک فرزند داشته‌اند. اما زندگی‌نامه و سرانجام همسر و فرزندان آن حضرت در تاریخ نوشته نشده است و اطلاعی در این باره نداریم.
مادر حضرت علی اکبر علیه السلام چطور؟ آیا ایشان در واقعه عاشورای سال 61 هجری در کربلا حضور داشتند؟
در مورد حضور ایشان در واقعه کربلا چند نقل متفاوت وجود دارد. گروهی عنوان کرده‌اند که حضرت لیلا سلام‌الله علیها در کربلا حضور داشته و برخی از عدم حضور ایشان یاد کرده‌اند. درمجموع این مطلب مشخص نیست و نمی‌توان نظر قطعی داد.
خصوصیات اخلاقی
چه خصوصیات اخلاقی آن حضرت را در میان جوانان آن دوران و حتی در طول تاریخ ممتاز کرده است؟
زمانی که در راه کربلا بودند، امام حسین علیه السلام به خواب کوتاهی فرورفتند. بعد از بیداری فرمودند، شنیدم هاتفی صدا می‌زد که «این کاروان به سمت کوفه می‌رود و مرگ هم به دنبال او می‌رود.» حضرت علی اکبر علیه السلام در همان‌جا سؤال کردند: «مگر ما بر حق نیستیم؟» امام حسین علیه السلام جواب مثبت دادند. آن حضرت گفتند: «با این وجود ترسی از مرگ نداریم.» این مطلب نشان می‌دهد که بصیرت دینی و تیزهوشی سیاسی آن حضرت تا چه اندازه بود.
درباره خصوصیات اخلاقی و ویژگی‌های ایشان در تاریخ نوشته شده که آن حضرت، جوانی زیبارو، خوش‌بیان، شجاع، صبور، غیور و مؤمن بود به طوری که کمالات بنی‌هاشم را می‌شد در ظاهر و شخصیت ایشان مشاهده کرد. حتی در روز عاشورا حضرت علی اکبر علیه السلام اولین فرد از بنی‌هاشم بود که به میدان مبارزه رفت و شجاعانه جنگید تا به شهادت رسید.
تجلیل معاویه از شخصیت و اخلاق حضرت علی اکبر علیه السلام
مقام و جایگاه آن حضرت به اندازه‌ای در بین مردم و حتی سران و غاصبان حکومت شناخته شده بود که در روایت مستندی نوشته شده روزی معاویه ملعون از اطرافیان خود سؤال کرد: «شایسته‌ترین فرد برای حکومت چه کسی است؟» اطرافیان که بنای تملق و چاپلوسی داشتند، خود معاویه را نام بردند. اما معاویه با همه ظلم و گناهش گفت: «نه، شایسته‌ترین و لایق‌ترین فرد برای حکومت، علی بن حسین یا علی اکبر علیه السلام است. چون هم شجاعت هاشمی در او وجود دارد، هم سخاوت اموی را دارد و هم شکوه و وقار ثقفی را دارا است.»
خودسازی و تقوا
در آن فضای مسموم فرهنگی آن درجه ایمان از حضرت علی اکبر علیه السلام بعید به نظر نمی‌رسد. به هر حال آن حضرت فرزند امام حسین علیه السلام هستند!
دقت کنید که برای اینکه انسان با ایمان و با تقوا باشد کافی نیست که کسی فرزند امام معصوم علیه السلام باشد. چون به هر حال در بین فرزندان ائمه اطهار علیهم السلام، افرادی بودند که در ایمان خود دچار لغزش‌هایی می‌شدند. به عنوان مثال فرزند امام هادی علیه السلام و برادر امام حسن عسکری علیه السلام که به جعفر کذاب مشهور است، یکی از این افراد است که حتی مأمور حکومت در خانه پدر و برادر خودش بود.
با این وجود نمی‌توان منکر شد که فرزند امام حسین علیه السلام بودن در تربیت دینی ایشان تأثیری نداشته است.
بله. آن حضرت تحت نظر مستقیم امام حسین علیه السلام رشد کرده و تربیت شده اند. حتی بر سفره آن حضرت نشسته و از غذای حلال تناول کرده‌اند. با این وجود باید دقت شود که آن حضرت مانند سایر انسان‌ها دارای اختیار بودند. خودسازی و تربیت نفس هم داشته اند. بر اساس همین خودسازی است که امام حسین علیه السلام درباره ایشان فرمودند: «اَللّهُمَّ اشهَد عَلی هؤلاءِ القَومِ فَقَد بَرَزَ اِلَیهم غُلامٌ اَشبَهُ النّاسِ خَلقاً وَ خُلقاً و مَنطِقاً بِرَسولِکَ» به این معنا که: «خدایا شاهد باش بر این قوم به سوی آن‌ها آشکار می‌شود، پسری که شبیه‌ترین فرد از نظر ظاهر و اخلاق و گفتار به پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله است.»
شباهت بسیار حضرت علی اکبر علیه السلام به نبی مکرم اسلام
آن طور که در روایات آمده، ظاهراً امام حسین علیه السلام هم به پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله شباهت ظاهری داشتند. چرا در مورد حضرت علی اکبر علیه السلام بر این شباهت تأکید شده است؟
درست است. در روایتی می‌خوانیم که حضرت زهرا سلام‌الله علیها به شباهت امام حسین علیه السلام به پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله اشاره‌هایی کرده‌اند. به عنوان مثال یکی از شعرهایی که در زمان کودکی آن حضرت برای ایشان می‌خواندند این بوده که: «أنتَ شبیه بِأبی/ لست شبیها بعَلی» به این معنا که «تو شبیه پدرم هستی، شبیه پدرت علی علیه السلام نیستی».
پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله همان طور که خصوصیات اخلاقی و سبک زندگی خود را برای فرزندان و نسل خود به یادگار گذاشتند، برخی ویژگی‌های ظاهری ایشان هم به فرزندان و نوه‌ها و نسل ایشان منتقل شد. یک مورد همین شباهت امام حسین علیه السلام به آن حضرت است.
مورد دیگر شباهت حضرت زهرا سلام‌الله علیها به پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله است که نوشته شده آن حضرت بسیار شبیه پدر بزرگوار خود راه می‌رفته و قدم برمی‌داشتند. حتی بعد از رحلت نبی مکرم اسلام، وقتی حضرت زهرا سلام‌الله علیها در مسجد شروع به خطبه خواندن کردند، با شروع خطبه ایشان مردم به گریه افتادند. چون لحن و نوع بیان ایشان بسیار شباهت به رسول خدا صلی‌الله علیه و آله داشت.
اما در این میان گویی شباهت حضرت علی اکبر علیه السلام به رسول خدا صلی‌الله علیه و آله بیشتر از سایرین بود. به طوری که هر وقت بنی‌هاشم دل‌تنگ آن حضرت می‌شدند، به دیدار حضرت علی اکبر علیه السلام آمده و ایشان را ملاقات می‌کردند. نه تنها شکل ظاهری، بلکه خلق و خو و منش ایشان هم بسیار به نبی مکرم اسلام شبیه بود.
منبع: تسنیم
Links:
[1] https://vareth.ir/tag/keyword/8604/%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%A7%DA%A9%D8%A8%D8%B1-%D8%B9
[2] https://vareth.ir/tag/keyword/16702/%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%86
[3] https://vareth.ir/tag/keyword/16841/%D8%AD%D8%AC%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%A8-%DB%8C%D8%B2%D8%AF%DB%8C