گناه خود را به گردن بگیریم و توجیه نکنیم

وارث: 

حجت‌الاسلام والمسلمین ناصر رفیعی، عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی(ص)، در برنامه شب گذشته «ماه خدا» که از شبکه اول سیما پخش شد به ارائه نکات تفسیری از آیه «قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَ إِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَ تَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ» پرداخت که در ادامه می‌خوانید؛

آدم و حوا وقتی آن خطا برایشان پیش آمد، گفتند که «قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَ إِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَ تَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ»؛ یعنی، خدایا ما به خودمان بد کردیم و اگر ما را نیامرزی و به ما رحم نکنی، ما از زیانکاران می‌شویم.

نکته اول که از آیه برداشت می‌شود این است که وقتی گناه می‌کنیم توجیه نکنیم. حضرت آدم و حوا، گناه هم نکردند، بلکه ترک اولی بود و بهتر بود که آن کار را نمی‌کردند، اما به محض اینکه پیش آمد، گفتند ما بد کردیم. یعنی همان که حضرت امیر(ع) در دعای کمیل فرمود «ظلمت نفسی» و همان که حضرت یونس(ع) وقتی که آن خطا پیش آمد گفت «إِنِّی كُنتُ مِنَ الظَّالِمِینَ». خیلی بد است که انسان گناه را توجیه کند. یعنی تا عمق آبرو را می‌ریزد و بعد می‌گوید بحث سیاسی و انتخاباتی بود.

گناه در وهله اول ظلم به انسان است
مثلاً تا عمق کار رشوه است، اما می‌گوید که هدیه بود و تا عمق کار گاهی اوقات غیبت است و اسمش را چیز دیگری می‌گذارد. باید شجاعت داشته باشیم و قبول کنیم که اشتباه کرده‌ایم. هر کسی گناه می‌کند، اول به خودش ظلم می‌کند و جالب است که خدا در سوره زمر که می‌خواهد بگوید توبه کنید می‌گوید «قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ»، یعنی ای بندگانی که به خودتان بد کردید، شما یک سرمایه عمری داشتید و می‌شد سلمان و ابوذر از آن درست شود، اما شما از آن آتش درست کردید و آن را سوزاندید و روز قیامت نیز بیشترین ضربه را خود انسان می‌خورد و می‌گوید چرا کوتاهی کردم.

این همیشه خوب است که انسان «ظلمت نفسی» را داشته باشد. علمای ما وقتی که افراد دلشان می‌گرفت یا احساس دلمردگی می‌کردند، توصیه می‌کردند که سجده بروید و ذکر یونسیه بگویید که عبارت از «لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ»، است. در برخی از حالات بزرگان دیدم که آنان هم به این ذکر توجه داشتند.

نکته دوم این است که خدا اگر ما را نبخشد و رحم نکند، مشکل حل نخواهد شد. بنابراین، به دو چیز نیاز داریم؛ یکی مغفرت و یکی هم رحمت. نکته دیگر هم اینکه آدم و حوا گفتند که ما ضرر کردیم. یک مطلبی را بیان می‌کنم و البته نمی‌خواهم یأس ایجاد کنم. رسول خدا(ص) یک وقت به اصحاب رو کرد و فرمود می‌دانید که چه کسی توبه کننده واقعی است؟ گفتند خیر، نمی‌دانیم. در ادامه ایشان ۱۰ شرط برای توبه ذکر کرد.

حق‌الناس بهشتی را جهنمی می‌کند
حضرت(ص) فرمود یک اینکه وقتی انسان توبه کند اما بدهکارانش را راضی نکند، توبه نکرده است و در پایان تمام این ۱۰ مورد، این را گفتند که این فرد توبه کننده نیست. باید توجه کنیم که حق‌الناس با استغفار حل نمی‌شود. در برخی از روایات دیدم که پیامبر(ص) فرمود مفلس واقعی کسی است که روز قیامت به محشر می‌آید و پرونده خوبی هم دارد و بهشتی است، اما وقتی می‌خواهد به بهشت برود جلوی او را می‌گیرند و می‌گویند طلب ما را بدهید. می‌گوید ندارم، می‌گویند که در پرونده شما نماز و روزه و دیگر اعمال حسنه نوشته شده است. در نهایت موجب می‌شود که این فرد بهشتی به دلیل حق‌الناس جهنمی بشود.

دیگر اینکه فرمود کسی که توبه کند و مجلس گناه را ترک نکند، توبه نکرده است. سوم کسی که توبه کند و دوستان باطلش را کنار نگذارد که او را به حرام می‌کشند توبه نکرده است. سپس فرمود کسی که توبه کند و رختخواب گناه را ترک نکند، توبه نکرده است. مثلاً در فضایی معصیت می‌کرده که باید از آن جا جدا شود.

بنابراین، از این دعای پدر و مادرمان (آدم و حوا) که هر دو هم آن را گفتند، می‌توانیم این نتایج و نکات را برداشت کنیم و خوب است که در قنوت‌های نمازمان هم این را آیه از قرآن را بخوانیم و بگوییم که گناه خود را گردن کسی نمی‌اندازیم و می‌پذیریم. وقتی شیطان قبول کرد که خطا کرده است به خدا گفت که خدایا تو مرا گمراه کردی، یعنی اغوا را به خودش نسبت نداد و «ظلمت نفسی» را نگفت. پس از این کلام آدم(ع) استفاده می‌کنیم که استغفار کنیم و توجیه نکنیم. ائمه اطهار(ع) نیز در دعای کمیل و صحیفه و ... اعتراف به گناه می‌کنند.

همچنین باید بدانیم که غیر از خدا کسی ما را نمی‌آمرزد. ممکن است درخواست‌هایی را از افرادی دیگر داشته باشید، اما قرآن فرمود برای مغفرت دو راه است؛ یکی خدا و یکی هم اینکه پیش پیامبر(ص) برویم و توسل بجوییم. نکته دیگر اینکه اگر دعا نکردیم، اعتراف نکردیم و با خدا حرف نزدیم، خسران است. یعنی آن سرمایه‌ها را از دست داده‌ایم و تاریخ نشان می‌دهد این کسانی که این حس در آنها بوده، خدا نگاه به گناهشان نکرده است. یعنی اگر حُر سرش را پایین انداخته و توبه کرده، دیگر امام حسین(ع) نگفته کار بدی کردی. همچنان که رسول خدا(ص) در ابتدا و در روز فتح مکه حکم اعدام عکرمه فرزند ابوجهل را صادر کرد،‌ اما او گریخت و سپس پشیمان شد. وقتی نزد رسول خدا آمد و به رسالت ایشان شهادت داد، پیامبر(ص) نیز او را به آغوش کشید و از گناه او درگذشت و فرمود آفرین بر تو که از گناه هجرت کردی.

منبع: ایکنا