اندیشه شهید صدر یک جریان فکری نیرومند در حال حرکت به سمت آینده است

وارث: 

 آیت‌الله احمد مبلغی در برنامه شبکه چهارم سیما در ارتباط با «کارکرد اندیشه شهید محمدباقر صدر برای امروزِ امت اسلامی» خاطرنشان کرد: نبوغ آن است که انسان بتواند از حالت عادت پذیر شده عبور، و زاویه های نهفته و ناپیدا را کشف و ایجاد کند و شهید صدر دارای چنین نبوغی بود، نبوغ شهید صدر از او شخصیتی ساخته بود که بدور از کلیشه ها، به سمت «نوسازی اندیشه» و «نوآوری در اندیشه» حرکت می‌کرد.

ذهن فلسفی و دستگاه‌مند شهید صدر

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس گفت: ذهن فلسفی مرحوم شهید صدر، وفتی وارد فقه می‌شود، آن را هدفمند می‌کند، به صورت طبیعی وقتی ذهن، ذهن دستگاه‌مندی است، اندیشه‌ای که از آن می‌تراود، اندیشه‌ای تک، متضاد، فاقد پیشینه و ناسنجیده نیست و به گونه‌ای نیست که لازم و ملزومات آن برای خود شخصیت متصور نشده باشد، بلکه انسان نابغه، اگر اندیشه کند، حرف های او منسجم و هماهنگ است.

نظریه‌پردازی بر پایه اندیشه‌های شهید صدر

وی اظهار داشت: شهید صدر ذهنی دستگاه‌مند و منسجم‌اندیش داشت و هر اندیشه شهید صدر اندیشه‌ای «تک افتاده» و تنها نیست، بلکه با مجموعه‌ای از ملزومات و منظومه‌ای از اندیشه‌های همخوان و هماهنگ همراه است. به همین دلیل هر پژوهشگر می‌تواند به راحت، پیش فرض‌ها، دیدگاه ها، نوع نگاه و اجزای اندیشه ایشان را کشف و کسب کند و حتی بر پایه آنها نظریه پردازی کند.

آیت الله مبلغی با تاکید بر تلاش برای کشف ابعاد نامکشوف اندیشه های شهید صدر گفت: تکرار صرف نظریه هایی مکشوف شهید صدر، به تنهایی کافی نیست بلکه ما باید ناگفته های ایشان را از دل این اندیشه ها، کشف و ارائه کنیم. شخصیت‌های بزرگی مانند مرحوم ملاصدرا، امام راحل، شهید صدر وعلامه طباطبایی به دلیل اینکه ذهن منسجم و دستگاه‌مندی داشتند، نظریه‌های آنها قابل واکاوی است.

وی افزود: حوزه‌های علمیه می‌توانند با تمرکز بر ایده‌ها و اندیشه‌های شهید صدر، ملزومات فکری ایشان را دنبال، و نظریه‌پردازی کنند. هر چه تاریخ به جلوتر می‌رود، اندیشه‌های شهید صدر برجسته تر از گذشته تبلور می‌یابد و می‌رود که به یک جریان قوی در حوزه‌های علمی و دانشی در بستر امت تبدیل شود.

نقش‌های چندگانه شهید صدر در قبال دانش و اندیشه

استاد برجسته حوزه علمیه قم بیان کرد: شهید صدر در قبال اندیشه‌های موجود نقش‌هایی همچون بارور‌سازی اندیشه، محتوا بخشی به اندیشه، ارزش افزوده بخشی به اندیشه وکارکرد بخشی به اندیشه را داشته است.

وی با اشاره به اینکه شهید صدر در حوزه فقه، اجتهاد نظریه ای را به اجتهاد رایج و کلاسیک اضافه نمود، گفت بر این اساس او نظریه مکتب اقتصادی را ارائه نمود که خود یک دانش است و از روش فقهی ویژه تبعیت می‌کند. همچنین یکی دیگر از دانش‌های تاسیس شده توسط شهید صدر، دانش اجتماعی مبتنی بر قرآن است تحت عنوان مجتمعنا که در دامنه علم کلام رخ داده است.

وی افزود: ایشان این دانش را با نگاه به سنن الهی حاکم بر جامعه، تاسیس نمود که بسیار حائز اهمیت است. او توانست از سنن الهی، نقبی به جامعه بزند و از جامعه نیز حرکتی به سمت سنن آغاز و بازتعریفی را از این دو ارائه کند و نشان دهد که نگاه قرآن و دین به جامعه به یک دانش مهم می‌انجامد.

شخصیت میدان متناظرسازی اندیشه‌ها

وی با اشاره به اینکه مرحوم شهید صدر، قهرمان میدان به کشاکش آوردن اندیشه ها و متناظر سازی آنها نسبت به هم بود گفت او این شیوه را در اصول، فقه، فلسفه، اقتصاد و اندیشه های اجتماعی و فلسفه علمی با قوت گرفت و از این رهگذر موفق به ابداعات و ابتکارات چشمگیری شد.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس به عنوان نمونه گفت: مرحوم شهید صدر در اصول، وقتی می خواست اندیشه شخصیت هایی مانند محقق اصفهانی را مطرح کند، آن را به مصاف اندیشه های اصولیان بزرگی همچون نایینی و عراقی و... می برد و این رفت و برگشت ها را تا آنجا به پیش می‌برد که هم تقریری نو از حرف های آنها را ارائه کند و هم ابتکاراتی را رقم زند و حرف های تازه، اساسی و منقحی را ارائه دهد.

نمونه‌هایی از قواعد اصولی بازسازی شده توسط شهید صدر

وی گفت: می توانیم به چندین قاعده اصولی اشاره کنیم که شهید صدر این قواعد را با قالب هایی نو و از زاویه های دید جدیدتر و با محتواهایی عمیق تر ارائه داده است. قاعده ها و اندیشه‌هایی همچون: قاعده انصراف، تراکم ظنون، سیره متشرعه، سیره عقلاییه، قاعده مناسبات حکم و موضوع، قاعده فهم عرفی و... در دستگاه اصولی وی چهره دیگری به خود می‌گیرد و ادبیات پربارتری پیدا می‌کند؛ فی المثل قاعده تراکم ظنون به حساب احتمالات و قاعده فهم عرفی به فهم اجتماعی تبدیل می شود و درون سیره متشرعه و سیره عقلائیه، خرده قواعد بسیار پدید می آید.

نگاه تجزیه‌ای و منظومه‌ای

عضو مجلس خبرگان رهبری با اشاره به اینکه داشتن نگاه تجزیه‌ای درعین منظومه سازی، ویژگی تفکر شهید صدر بود، گفت: شکافتن و لایه لایه ها کردن موضوعات و تبدیل آنها به چند مسئله و سرانجام رسیدن به یک نگاه مجموعه ای و منظومه ای از مختصات اندیشه شهید صدر است.

اصالت همراه با معاصرت

وی اظهار داشت: فکر شهید صدر در عین آنکه اصولا از یک بعد عمیق تاریخی برخوردار است و رنگ و لعاب تاریخی را در فکر ایشان قابل لمس است، از یک نگاه متمرکز بر زمان نیز برخوردار است و به تعبیر دیگر اصالت با همه عمق آن همراه با معاصرت با همه معنای آن در اندیشه شهید صدر به چشم می خورد؛ به گونه‌ای که از اندیشه های ایشان بوی همزمان تاریخ و انسان معاصر به مشام می رسد.

وی ادامه داد: مرحوم شهید صدر تصریح می کند که باید خصایص جامعه انسان معاصر را بشناسیم و آنها را در فقه و دانش های خود اعتبار ببخشیم، اینکه یک شخصیت به کلیات بسنده نکند بلکه به تاریخ و انسان معاصر نگاه کند و خصایص انسان معاصر را بشناسد، آنها را اعتبار ببخشید، خیلی مهم است. باید مرحوم شهید صدر را در مصاف و مواجهه با دانش ها بسنجیم که چه رویکرد و تاثیری در قبال دانش های اسلامی داشته است.

نگاه های فلسفه فقهی شهید صدر

آیت الله مبلغی ادامه داد: ایشان فهم فقیه را تحث تاثیر عوامل مختلف می دید و در این چارچوب معتقد بود که گاه فهم فقیه از نظریاتی که دارد اثر می پذیرد.  شهید صدر بر این اساس معتقد بود که فقیه باید دارای نظریات کلامی، تاریخی و علمی باشد.

تفسیر شهید صدر

مبلغی گفت: شهید صدر در تفسیر یک روش ابداعی دارد و آن تفسیر موضوعی است که به واقع یک روش تفسیری مهم قلمداد می شود و متضمن تبیین چگونه بر آمدن از جامعه به سمت قرآن است.

شهید صدر و امت اندیشی

عضو مجلس خبرگان رهبری گفت: شهید صدر تصریح می‌کند که باید دو جریان به موازات هم را دنبال کنیم یکی درون شیعه و معطوف به شیعه، و دیگری در فضای امت و معطوف به امت.

آیت الله مبلغی با اشاره به اینکه امت از دیدگاه ایشان نه شیعه به تنهایی و نه سنی به تنهایی است، گفت: بخشی از فعالیت های علمی شهید صدر ایجاد دانش برای امت به عنوان امت بوده است. وقتی آثار شهید صدر در دانشگاه و مراکز اهل سنت تدریس می شد، آنها فارغ و فراتر از فضای شیعه و سنی این اندیشه ها را تلقی و دریافت می‌کردند.

آیت الله مبلغی تصریح کرد: شهید صدر با نگاه هوشمندانه و کاملاً فراگیر، با امت سخن گفته است و دانش هایی درخور امت با قطع نظر از شیعه و سنی را شکل داده است.

افزوده شدن نوع چهارمی از شیوه مقارنه توسط شهید صدر

آیت الله مبلغی با اشاره به شیوه مقارنه بین شیعه و سنی، گفت: تا قبل از ایشان، سه نوع شیوه تشریفاتی (با نقش تقریبی)، موازنه ای و تمهیدی (دیدگاه آیت الله بروجردی) وجود داشت، ولی شهید صدر یک شیوه چهارم مقارنه ای را توانست اضافه کند که تحولی شگرف محسوب می‌شود. این شیوه عبارت است از بهره گیری از آراء مذاهب در نظریه پردازی در چارچوب فقه اسلامی و فقه امت.

وی گفت: شیوه مقارنه ای به کار رفته شده در اقتصادنا نه شیوه ای تشریفاتی و نه شیوه ای موازنه ای و نه شیوه ای تمهیدی است، بلکه شیوه ای از مقارنه است که بر پایه آن، فقه النظریه شکل می گیرد و آراء مذاهب در مواردی خانه های خالی مربوط به نظریه را پر می کنند.

اخلاق اندیشی شهید صدر

آیت الله مبلغی انصاف و اخلاقی بودن را از ویژگی های شهید صدر دانست و گفت: انسان اخلاقی مانند شهید صدر به دلیل برخوردار بدون از روح و شخصیت پاکیزه و طیب، بهتر از انسان غیراخلاقی می اندیشد، حرف های دیگران را خوب می شنود و بر آنها ارزش افزوده می گذارد.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس با اشاره به اینکه اخلاق و اخلاقی بودن به روی ذهن انسان، آفاق جدیدی را می گشاید و براندیشه او نیز تاثیر می گذارد، گفت: مرحوم محقق اردبیلی از جمله شخصیت های اخلاقی بودند که این اخلاق او بر اجتهاد و نوآوری ایشان تاثیر گذاشت.

منبع: فارس