فعالیت مساجد را در بحران کرونا، در قالب هنر ماندگار کنیم

وارث: 

مسجد از صدر اسلام نقش بسزایی را در پیروزی‌های مسلمانان در دوران‌های مختلف ایفا کرده است. در واقع می‎توان گفت پیامبر(ص) و اهل‎بیت عصمت و طهارت(ع) نگاه وسیع‌‏تری به این مکان مقدس داشتند و آن را پایگاهی برای نیروسازی و کادرسازی مسلمانان، برای فهم مفاهیم دینی و نیز زمینه‏‌سازی تشکیل تمدن عظیم اسلامی تلقی می‎کردند؛ همچنان که از اولین اقدامات پیامبر اکرم(ص) پس از هجرتشان به مدینه، بنای مسجدی بود که بعدها به عنوان مسجدالنبی شناخته شد؛ مکان مقدسی که علاوه بر اقامۀ نماز و تعلیم آموزه‌های دینی، دارای کاربری‌های دیگری در عرصه‌های اجتماعی و امنیتی هم بود.

در عصر پیروزی انقلاب اسلامی ایران، مساجد به همین شکل به عنوان پایگاه‏‌های مردمی، نقش بسیار مهمی را در پیروزی سپاه حق و انقلاب اسلامی ایران ایفا کردند. امام خمینی(ره) در این باره فرمودند «این مساجد بود که این پیروزى را براى ملت ما درست کرد.» (صحیفه امام، ج‏13،ص15) ایشان به تبعیت از سیره اجداد مطهر خود، مقدمات اولیه قیام خود را از مساجد و در قالب سخنرانی‎های آتشین بر ضد رژیم کفر فراهم کردند.

پس از مدت‌ها شاهد بودیم بحران کرونا در کنار تمام تهدیدها و آسیب‌های اجتماعی، اقتصادی و روحی‌ که برای ما داشت، سبب ایجاد فرصت‌های  تربیتی نیز شد که از جمله آنها می‌توان به ورود جهادگران مسجدی به میدان مقابله با این ویروس و نیز رزمایش کمک مؤمنانه اشاره کرد. این مسئله، فصلی جدید را در حیات مجدد مساجد برای ورود به عرصۀ اجتماع و پیوند آن با اقشار مردم گشود.

برای بررسی فعالیت‌های مساجد در این دوران و افق مساجد در دوران پساکرونا گفت‌وگویی با حجت الاسلام سید مز، امام جماعت مسجد جامع نظام مافی واقع در جنت‌آباد جنوبی ترتیب داده‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:

مساجد صرفاً مکانی برای اقامۀ نماز نیست

* مساجد در صدر اسلام پایگاهی برای رسیدگی به مشکلات مردم محسوب می‌شدند، در دوران بحران کرونا این پایگاه‌ها چقدر توانستند به مسجد تراز اسلام نزدیک شوند؟

فعالیت‌های جهادی برخی از مساجد در مبارزه با کرونا سبب شد که کارکردهای این خانه‌های خدا در صدر اسلام احیاء شود. این موضوع باید در جامعه فرهنگ‌سازی شود که مساجد تنها وظیفه اقامه نماز جماعت ندارند، بلکه رسیدگی به مشکلات مردم هم باید در مساجد مورد توجه قرار گیرد. ما اصل کارکرد مساجد را در روند پیروزی انقلاب اسلامی مشاهده کردیم، اما عبرت نگرفتیم. تأکید امام خمینی(ره) درباره اهمیت مساجد و حفظ آن، نشان‎دهنده عظمت جایگاه آن در نگاه معمار انقلاب است . در نگاه امام، مساجد محلی برای قیامِ به حق تلقی می‌شد تا جایی که فرمودند «جنگ‌هایى که در اسلام مى‌‏شده است، بسیارى از آن از مسجد طرحش ریخته مى‌‏شد» (صحیفه امام، ج‏8) و نیز در جلد 7 اشاره شده است «مسجد در اسلام و در صدر اسلام همیشه مرکز جنبش و حرکت‌هاى اسلامى بوده.» همچنین با توجه به منظومه سخنان امام(ره) درباره اهمیت دادن به مساجد در می‎یابیم که آن را تکلیفی برای مسلمانان و نیز پایگاهی برای مبارزه با ظلم و جور معرفی کرده‌‏اند. ایشان در بخشی از سخنان خود فرمودند «مسجدها را خالى نکنید، تکلیف است امروز.»

با این حال چالش کرونا، توفیق اجباری را برای اهالی مسجد برای احیای افزایش کارکرد آن فراهم آورد.  اگرچه نمازهای جماعت مساجد در دوران کرونا تعطیل شد، اما شاهد بودیم که بسیاری از این اماکن مقدس اقدام به راه‌اندازی کارگاه‌های تولید ماسک کردند و اقلام بهداشتی و ضدعفونی‌کننده را به صورت رایگان و یا با قیمت مناسب در اختیار مردم قرار دادند؛ زیرا در ابتدای شیوع این بیماری اقلام بهداشتی یا به راحتی در دسترس مردم نبود یا با قیمت گران عرضه می‌شد.

اعطای 200 میلیون تومان قرض‌الحسنه

* مسجد نظام مافی که شما به عنوان امام جماعت فعالیت دارید، چه اقداماتی صورت داد؟

بسیاری از مساجد در این بحران، خدمات گسترده‌ای به مردم ارائه می‌کردند، به عنوان مثال صندوق خیریه مسجد جامع نظام مافی، به 800 خانواده نیازمند کمک بلاعوض ارائه داد و در بحران کرونا، 200 میلیون تومان وام قرض‌الحسنه به مردم اعطا کرد و همچنین بیش از 55 هزار ماسک تولید و میان مردم توزیع شد. این نشان می‌دهد که مساجد تنها پایگاه عبادی نیستند، بلکه خانه‌های خدا می‌توانند خدمات اجتماعی نیز به مردم ارائه دهند.

* ائمه جماعات مساجد در این بحران در تشویق مردم به انجام اقدامات خیرخواهانه و کمک‌رسانی به محرومان چقدر توانستند نقش اثربخش ایفا کنند؟

امامان مساجد به عنوان مدیر مسجد و محله، باید در برطرف کردن آسیب‌ها، مشکلات و بحران‌های جامعه قدرت عمل داشته باشند و ظرفیت مسجد را برای رسیدگی به مشکلات اهالی محله به کار گیرند. تشکیل مرکز نیکوکاری، خیریه و صندوق قرض‌الحسنه برای کمک‌رسانی به محرومان از دیگر ظرفیت‌هایی است که می‌تواند از سوی امام مسجد ایجاد شود، تا خانه‌های خدا مأمن و پناهگاه مردم باشند.

از دیگر سو چالش کرونا سبب شد جایگاه مساجد بیش از گذشته برای مردم نمایان شود؛ این مسئله به خودی خود عامل جذب مردم به سوی این اماکن مقدس می‌شود؛ از این رو باید قدر این فرصت را دانست و از این عرصه برای تبلیغ دین و گرایش به سوی مساجد بهره برد. اگر تاکنون طی این پنج دهه پیروزی انقلاب اسلامی دنبال فرصتی برای گرایش مردم به سوی خانۀ خدا بودیم، چالش کرونا این فرصت را ایجاد کرده است؛ هرچند مهم‌ترین تهدید بشریت است، اما می‌توان در مسیر الهی بهره گرفت. همانند 8 سال جنگ تحمیلی که سبب تقویت زیرساخت‌های نرم و سخت در کشور شد و رویش‌های غیر قابل تصوری از دل آن تهدید شکل گرفت. 

فعالیت مساجد در بحران کرونا را در قالب هنر ماندگار کنیم

* با توجه به دستاوردها و موفقیت‌های مساجد در مقابله با بحران کرونا، در دوران پساکرونا از این ظرفیت‌ها می‌توان در چه محورهایی دیگری بهره‌برداری کرد؟

اگر ائمه جماعات، هیئت امنای مساجد و بسیج، تجربیات دوران کرونا را گردآوری و در قالب فیلم، مستند، خاطره و کتاب تدوین کنند، می‌تواند به عنوان الگو و تبادل تجارب در اختیار دیگر مساجد و نهادها قرار گیرد و در دیگر مشکلات و بحران‌‌ها از آن استفاده کرد. وقتی خیّران مسجدی به محرومان کمک می‌کنند، می‌تواند نوید‌بخش این موضوع باشد که مساجد می‌توانند جایگاه اثربخشی در جامعه پیدا کنند و این مسئله می‌تواند این باور را در میان مردم تقویت کند که مساجد کارکردهای بسیاری دارند و لازم است در حل بحران‌های جامعه به این پایگاه‌ها رجوع کرد.

متولیان فضای مجازی برای آیندۀ جوانان برنامه داشته باشند

* بحران کرونا و تعطیلی مساجد امکان بهره‌گیری بیشتر از ظرفیت فضای مجازی را فراهم کرد. در آینده چگونه می‌توان از ظرفیت این فضا جهت جلوگیری از کمرنگ‌شدن حضور نوجوانان و جوانان در مساجد استفاده کرد؟

بحران کرونا موجب شد که از ظرفیت فضای مجازی در تبلیغ و اطلاع‌رسانی فعالیت‌ها بیش از پیش استفاده شود و همگان بر ظرفیت فضای مجازی واقف شوند. اینکه برخی اذعان می‌کنند که فضای مجازی زمینه‌ساز دوریِ جوان از دین و مسجد می‌شود، منطق صحیحی نیست؛ به جای این نظریه‌ها باید آن را فرصت هم دانست و از آن به عنوان ابزار فرهنگی بهره گرفت؛ این امر در گروی همت مسئولان فضای مجازی است. مقام معظم رهبری چندین سال قبل به مسئولان فرهنگی تأکید کردند که از ظرفیت فضای مجازی غافل نشوید و فضای مجازی را دریابید و از این ظرفیت برای تبلیغ اسلام استفاده کنید.

نهادها و دستگاه‌های فرهنگی و مساجد باید در شبکه‌های اجتماعی و فرهنگی برای جوانان برنامه‌ریزی داشته باشند و با مخاطبان ارتباط برقرار کنند. در بحران کرونا فضای مجازی بازویی قوی برای مساجد در بحران‌ها و مناسبت‌ها شد؛ زیرا پس از شیوع این بیماری شاهد تعطیلی مساجد بودیم و در شرایطی که شاهد بهره‌برداری از ظرفیت مساجد در فضای حقیقی نبودیم، باید از طریق فضای مجازی با مخاطبان ارتباط برقرار می‌شد، پس از این بحران نیز باید ضمن تقویت حضور اقشار مختلف در مسجد، از ظرفیت فضای مجازی نیز در اجرای برنامه‌های مختلف فرهنگی و هنری استفاده کرد.

* بحران کرونا زمینه‌هایی را برای شناسایی ظرفیت‌های مساجد و دیگر مجموعه‌ها فراهم آورد؛ آیا تشکیل سامانه واحد برای کمک‌رسانی به نیازمندان در بحران‌های مختلف ضرورت دارد؟

معتقدم ضرورت دارد سامانه‌ای واحد برای شناسایی نیازمندان و کمک‌رسانی به آنها تشکیل شود؛ زیرا در کمک‌رسانی به نیازمندان، بسیج، کمیته امداد امام خمینی(ره) و دیگر دستگاه‌ها هر کدام به صورت جداگانه فعال‌اند و خیرین نیز به صورت خودجوش در حمایت از محرومان اقدامات ارزشمندی انجام می‌دهند، اما لازم است، سامانه واحدی برای ثبت کمک‌رسانی‌ها تشکیل و یک سازمان، کمک‌رسانی به نیازمندان محله را به عهده بگیرد، تا از موازی کاری پرهیز شود.