مهم‌ترین وظیفۀ خانواده‌ها در تربیت فرزندان

خانواده به عنوان یک نهاد اجتماعی شامل گروهی از افراد است که از طریق ازدواج با هم زندگی می‌کنند. این نهاد اجتماعی در طول تاریخ، نقشی حیاتی برای رشد، پیشرفت و اجتماعی شدن انسان داشته است. بدون شک خانواده مهم‌ترین نهادی است که بسترساز رشد و رفاه جسمی، روانی و اجتماعی انسان به تعادل (فیزیکی، روانی و اجتماعی) است [1]. یکی از مباحث اساسی در حوزه خانواده، مبحث فرزندپروری است.

فرزندپروری از جمله مباحثی است که در طول تاریخ، نوع بشر به آن توجه کرده و اقدام در جهت تربیت افراد، در تمامی جوامع از جوامع ابتدایی گرفته تا جوامع متمدن وجود داشته است. تربیت در میان اقوام مختلف و در سیر تاریخی‌اش ظهور و بروز متفاوتی داشته و به شیوه‌های گوناگون اعمال شده؛ اما تجلی این اقدامات گویای درک انسان‌ها از ضرورت تربیت بوده است. امام علی علیه‌السلام در حدیثی می‌فرماید: «اِنَّما قلبُ الْحَدَثِ کَالاَرْضِ الْخالیةِ ما اُلْقِیَ فیها مِنْ شی ءٍ قَبِلَتْهُ[2]؛ دل کودک همچون زمین خالی است که هر دانه‌ای در آن بیفشانند، می‌پذیرد.»

این موضوع از جمله مباحثی است که توجه روان‌شناسان را به خود جلب کرده و پژوهش‌های بی‌شماری در این خصوص شده است. بسیاری از آنها معتقدند هرگاه کودک در محیطی آرام و اطمینان‌بخش رشد کند، در حالی‌که از عطوفت و نوازش والدین و اطرافیان برخوردار باشد، در بزرگی دارای رشد کامل روحی و جسمی خواهد بود و فردی طبیعی و معتدل می‌شود. [3]

روش تربیت فرزندان از اهمیت و حساسیت زیادی برخوردار است و می‌تواند از بروز بسیاری از آسیب‌های روانی و اجتماعی پیشگیری کند. در قرآن کریم و احادیث معصومین (ع)  بر سبک فرزندپروری ویژه‌ای تأکید شده تا بدین‌وسیله فرزند به‌درستی و بر اساس همان فطرت انسانی که خدا به وی عطا کرده است، تربیت شود و شخصیتش در جنبه‌های مختلف روانی، عاطفی، معنوی، فردی و اجتماعی به‌صورت هنجار رشد کند. این سبک، سبک مسئولانه نام دارد.

به تعبیر رسول اکرم صلی‌الله‌و‌علیه‌و‌آله روش مناسب، روشی است که بتواند شخصیت نیکو در فرزند فراهم آورد؛ ویژگی‌های روانی هیجانی و رفتاری هماهنگ با فطرت برایش فراهم کند تا درست و عاقلانه بیندیشد، زندگی را شایسته تدبیر و روابط خوب و انسانی با دیگران برقرار کند.[4]

همان‌طور که بیان شد شیوه‌ فرزندپروری مسئولانه مناسبت‌ترین روش است. شیوه‌‌ مسئولانه با تقاضاها و پاسخ‌دهی متناسب، متعادل و به دور از افراط و تفریط مشخص می‌شود. در این شیوه والدین کوشش می‌کنند تا فطرت فضیلت‌خواهانه فرزندان شکوفا شود. در این روش، بر اساس فرمایش حضرت علی علیه‌السلام، والدین خود را در فرزندپروری مسئول [5] و فرزندان را به عنوان مخلوق‌های دارای کرامت خداوند می‌دانند؛ به محبت و مهربانی با آنان رفتار می‌کنند [6]؛ عزت و احترام به آنان را وظیفه‌ خویش تلقی می‌کنند.[7] این شیوه فرزندپروری، موجب پیشرفت‌های علمی، معنوی و اجتماعی فرزندان می‌شود.

از دیدگاه اسلامی نقش والدین در فرزندپروری مسئولانه در دوره‌ کودکی، نقش محبتی، حمایتی، مراقبتی، آموزشی، تأدیبی و انضباطی است. از سوی دیگر، نادیده گرفتن خطاهای کوچک، پذیرش فرزند به هنگام خطا، عفو و مهرورزی از نقش‌های اساسی والدین محسوب می‌شود.

همچنین باید به این نکته هم توجه شود که والدین مسئول، فرزندان خود را به ارزش‌ها و آداب نیکو آشنا می‌کنند؛ آنان را به آداب حسنه مؤدّب می‌کند و تعهد و پایبندی به ارزش‌ها و امور شایسته را در آنان پدید می‌آورد و از آنها افرادی شایسته، مؤمن، متدین و نیکوکار می‌سازند. [8] در این راستا مهم‌ترین وظیفه‌ پدر و مادر نسبت به فرزندشان آن است که با احترام گذاشتن به او، همواره شخصیت فردی و اجتماعی او را حفظ کنند و او را در میان همسالان و همبازی‌هایشان، خوار و خفیف جلوه ندهند. احترام به کودک، روحیه‌ استقلال و اعتماد به نفس را در او تقویت و به رشد سالم شخصیت او کمک می‌کند.

بی‌تردید مطمئن‌ترین و مطلوب‌ترین منبع، سبک تربیتی و زندگی پیامبر و ائمه‌ اطهار علیه السلام است؛ از این رو با مراجعه به سیره‌ اهل بیت علیهم‌السلام معلوم می‌شود که آنان سبک ویژه‌ای در تربیت فرزندان داشته‌اند که در آن، اصول و روش‌های تربیتی خاصی به کار گرفته‌اند؛ چراکه پیشوایان دینی ما در بیانات خود، پرورش صحیح و سالم کودک را برای مردم بیان می‌کردند و خود نیز آن برنامه‌ها را در تربیت فرزندان خویش به کار می‌بستند و آنان را به عالی‌ترین شیوه پرورش می‌دادند.
* حجت‌الاسلام مجتبی یعقوبی استاد حوزه علمیه قم
منبع: تسنیم
[1] خانواده‌درمانی کاربردی، ص 21
[2] نهج‌البلاغه؛ نامه‌ی 31
[3] پژوهشی در تعلیم و تربیت اسلامی، ص 175
[4] «تحسن... ادبه و تضعه موضعا حسنا» وسایل الشیعه، ج5، ص 115
[5] «انک مسئول عما ولیته من حسن الادب...» تحف العقول، ص269
[6] رسول اکرم (صلی الله و علیه و آله): «احبوا الصبیان و ارحموهم» بحارالانوار، ج 104، ص 92
[7] رسول اکرم (صلی الله و علیه و آله): «اکرموا اولادکم» مستدرک الوسایل و مستنبط المسایل، ج2، ص625
[8] تحف العقول، ص489