رجبی دوانی؛ پیگیری رسالت یکسان ائمه(ع) با روش‌های مختلف در طول ۲۵۰ سال

وارث: 

رجبی دوانی، استاد دانشگاه و پژوهشگر تاریخ اسلام دهم فروردین‌ماه در نشست «تأملی در تحلیل تاریخ دوران امامت در آثار علامه شهید آیت‌الله سید‌محمدباقر صدر»، گفت: ائمه(ع) یک خط مشخص را پیگیری و هدف بزرگی را دنبال می‌کردند؛ لذا جائران و ظالمان نمی‌توانستند آنها را تحمل کنند، آنها با زهد و تقوای ائمه(ع) مشکلی نداشتند بلکه با وظیفه و رسالت اجتماعی و سیاسی آنها احساس خطر می‌کردند؛ در طول ۲۵۰ سال حضور و ظهور ائمه(ع) افراد زیادی بودند که حافظ و قاری قرآن و عالم بودند، ولی خلفای جائر با آنها کاری نداشتند.

وی افزود: چرا ائمه(ع) همگی به شهادت رسیدند؛ بالاترین سن برای امام صادق(ع) است که ۶۵ سال است، در حالی که معمرانی بالای ۱۲۰ سال در آن دوره زندگی می‌کردند ولی ائمه(ع) در کمترین سنین به شهادت رسیدند؛ زیرا برای حاکمان جور حضور آن‌ها هم خطرناک بود.

رجبی دوانی با بیان اینکه ۲۵۰ سال زندگی ائمه(ع) از نگاه شهید صدر و رهبری در چند مرحله قابل تعریف است، تصریح کرد: رهبری معتقدند ائمه(ع) تلاش داشتند با تشکیل دولت علوی و اسلامی خط هدایت جامعه بشری را محقق کنند؛ زیرا بدون در دست داشتن قدرت و حاکمیت بر جامعه نمی‌توان جهان را نجات داد؛ حکومت بر جامعه یکی از شئون صاحب ولایت است که به خاطر کوتاهی مردم و جامعه برای ائمه(ع) عملی نشد.

استاد دانشگاه با بیان اینکه به تعبیر رهبری دوره سکوت و همراهی با غاصبان مرحله اول مواجهه ائمه(ع) با این حاکمان است که این مرحله را در خلافت حضرت علی(ع) شاهد بودیم، اضافه کرد: در دوره امام مجتبی(ع) هم از منظر رهبری تلاش سازنده برای در دست گرفتن قدرت در حال انجام بود که دوره امامت امام حسین(ع) را هم شامل است؛ یعنی تلاش داشتند به صورت زیرزمینی جامعه را به مسیر درست هدایت کنند و مرحله چهارم هم تداوم تلاش سازنده برای در دست گرفتن قدرت بود که ۲۰۰ سال تا دوره غیبت طول کشید.

رجبی دوانی اضافه کرد: شهید صدر اولین مرحله را حفظ اسلام از خطر نابودی می‌داند؛ یعنی با توطئه سقیفه اصل اسلام در معرض نابودی قرار گرفت، که این دوره ۵۰ سال طول کشید؛ شهید صدر امام سجاد(ع) را هم متعلق به این دوره می‌داند، اما معتقدم اگر امام سجاد(ع) را در مرحله دوم در تقسیم‌بندی بدانیم مناسبتر است. شهیدصدر مرحله دوم را مرحله تدوین و تبیین مکتب اهل بیت(ع) نام‌گذاری کرده است؛ یعنی حالا که اصل اسلام از خطر نابودی حفظ شده است باید این مکتب از مکاتب انحرافی متمایز شود تا جویندگان راه حق بدانند راه پیامبر چگونه توسط اهل بیت(ع) تداوم می‌یابد.    

استاد دانشگاه تهران اضافه کرد: در دوره صادقین(ع) فقه اهل بیت(ع) و تفسیر و کلام و سایر معارف اندیشه ایشان تدوین شد و مرحله بعدی هم گسترش مکتب اهل بیت(ع) و تلاش برای در دست گرفتن حکومت است، از اواسط حکومت امام کاظم(ع) با برقراری ارتباط میان پیروان مکتب اهل بیت(ع) تشیع به جهان اسلام معرفی و پیروان مکتب رو به افزایش رفت.

وی افزود: امام کاظم این موقعیت را با تشکیل شبکه وکلا به خوبی مدیریت کردند و تا دوره امام عسکری تداوم یافت و وقتی حاکمان جور فهمیدند که پیروان اهل بیت(ع) توسعه زیادی یافته‌اند، هارون به ساحت قدسی امام کاظم(ع) جسارت و ایشان را وارد زندان کردند و در دوره امام رضا(ع) هم مامون تلاش کرد تا با سپردن ولیعهدی امام را محدود کند.

رجبی دوانی بیان کرد: یکی از دلایل اصلی که مامون امام را برای خلافت و بعد ولایتعهدی دعوت کرد برای جلوگیری از گسترش خلافت است، لذا سفارش کرد که امام(ع) از مناطق شیعه‌نشین مانند قم عبور نکند، ولی از همان شهرهایی هم که عبور کردند مورد استقبال مردم واقع شدند و زمینه برای تشکیل قدرت و دولت فراهم شد. از زمان امام کاظم(ع) دشمن وقتی متوجه قضیه شد ائمه(ع) همه یا در زندان قرار گرفته و یا به شدت در حصر و تضییقات شدید بودند؛ امام کاظم(ع) در زندان شهید شدند و امام رضا(ع) در کاخ مامون زندانی شد تا ارتباط او با مردم قطع شود.

وی افزود: امام جواد(ع) هم ابتدا توسط مامون و بعد معتصم به کاخ احضار شد تا ارتباط مردمی قطع شود و در نهایت هم در سن ۲۵ سالگی ایشان را شهید کردند و امام دهم و یازدهم هم در منطقه نظامی تحت شدیدترین مراقبت‌ها قرار دادند که به عسکریین مشهور شدند و بارها به زندان افتادند، حتی تلاش کردند تا امام صاحب فرزندی نشود.

روش‌های مختلف در طول ۲۵۰ سال
این پژوهشگر تاریخ اسلام افزود: شهیدصدر ضمن تبیین مراحل سه گانه تاکید دارند که ائمه(ع) از معیارهای عقیدتی و رسالتی در جامعه محافظت کرده و موفق شدند این کارها را در عرصه ایجابی انجام دهند و نه صرفاً سلبی؛ یکی بازداشتن حاکمان غاصب از کج‌روی بیشتر بود که نمونه بارز آن در دوره امام علی(ع) بود که مشاوره داد؛ زیرا اگر مشاوره نمی‌داد اسلام در مقابله با دو ابرقدرت موجود شکست خورده و اسلام تهدید می‌شد و به همین دلیل امام فتوحات را در دوره خویش متوقف کردند.

رجبی دوانی با اشاره به تهدیدات روم علیه اسلام، بیان کرد: شهید صدر شش اثر در مورد مهدویت به چاپ رساندند و بسیار عالمانه برای اینکه مخاطبان گوناگون بتوانند بهره ببرند و شهید را به جانبداری متعصبانه متهم نکنند به بحث پرداختند؛ دکتر حامد حنفی داود مصری چنان تقریظی بر این کتاب نوشت و روش وی را عالمانه دانسته و تمجید کرده به خصوصدر بحث طول امام زمان؛ فرقه‌های گوناگون فقهی و کلامی اهل تسنن و حتی وهابیت خبیث به امر مهدویت قائل هستند چون احادیث متواتر از پیامبر(ص) وجود دارد که آن حضرت وعده به نجات جهان از نسل امام مهدی داده است.

استاد دانشگاه تهران اظهار کرد: غالب اهل تسنن از هر فرقه‌ای معتقدند که مهدی(ع) از نسل امام حسین است و اندکی قبل از ظهور به دنیا می‌آید، مرحوم والد بنده ۱۲۷ دانشمند برجسته سنی را بررسی کرده و گفته‌اند که مهدی موعود همان فرزند امام عسکری است؛ گرچه برخی ما را تمسخر می‌کنند که چگونه ممکن است کسی این همه عمر طولانی داشته باشد ولی شهید صدر با استناد به قرآن و روایات و دلایل عقلی آن را اثبات می‌کند که عمر نوح و اصحاب کهف مؤید قرآنی این مسئله است.

وی اضافه کرد: در اینکه هر امامی وظیفه دارد اسلام را از خطر نابودی حفظ کند شکی نیست و باید معارف را به بهترین وجه برای جامعه تبیین و تلاش کند جامعه به فهم و کمال برسد، اما شرایطی که در ۲۵۰ سال وجود داشت یکسان نبود؛ در ۵۰ سال نخست مسائل شرعی چندانی هم دیده نمی‌شود زیرا شیعه محدود بود و کسی سراغ اهل بیت(ع) نمی‌رفت و حتی امام علی که خلیفه هم شد به قدری گرفتار بحران بود که مباحث فقهی و تفسیری اندکی از ایشان داریم. بنابراین عملکرد ائمه(ع) مطابق با شرایط بوده است نه اینکه وظیفه یک امام چیزی و رفتار امام دیگر از اساس چیز دیگری باشد. 

وی در پاسخ به این پرسش که آیا اگر ۱۱ امام می‌توانستند حکومت کنند باز هم نیازمند یک دوره غیبت بودند؛ تصریح کرد: برای این مسئله نمی‌توانیم نظر قطعی بدهیم، ولی امر بعیدی هم نبود؛ زیرا مردم باید قدردان ائمه(ع) باشند، حتی خود شیعه در طول حضور ائمه(ع) احساس نیاز شدید به ایشان نمی‌کردند و حتی از خود اصحاب بی معرفتی‌هایی را شاهدیم؛ اباصلت به امام رضا(ع) گفت که شما از مردم می‌خواهید برده شما باشند که امام ناراحت شده و فرمودند که هیچ یک از آباء و اجداد ما دنبال این مسئله نبودند، این نشان می‌دهد درک درستی از امامت حتی در بین شیعه وجود ندارد و در دوره غیبت شیعه می‌فهمد چه گوهری در دست داشت؛ لذا وقتی امام ظهور کنند مردم قدرشناسی خواهند کرد و حتی مردم غیرشیعه به ستوه آمده از وضعیت جهان به سمت امام خواهد گروید بنابراین طولانی شدن غیبت موجب انتظار مقدس می‌شود تا خدا از طریق منجی بشر را نجات دهد.

منبع: ایکنا