نیازمند نهضت سوادآموزی امر به معروف و نهی از منکر هستیم

وارث: 

اولین نشست از سلسله نشست‌های ارائه، نقد و بررسی مباحث امر به معروف و نهی از منکر با ارائه علی تقوی، پژوهشگر حوزه امر به معروف و نهی از منکر در محل ستاد امر به معروف و نهی از منکر برگزار شد.

تقوی در ابتدای این نشست اظهار داشت: عنوان ارائه امروز آسیب‌شناسی آموزش امر به معروف و نهی از منکر از منظر علمی و فقهی است. ما در امر به معروف نکردن مردم دلایلی یافته‌ایم، این را به‌عنوان کسی عرض می‌کنم که قریب به ده سال فقط امر به معروف و نهی‌ازمنکر را پیگیری کرده است.

وی افزود: در ده سال گذشته به‌طور میانگین روزی ده ساعت تدریس امر به معروف و نهی از منکر داشته‌ام؛ یعنی در مجموع سالی پانصد ساعت تدریس داشته‌ام. از این جهت بنده با سوالات ذهن مردم درباب امر به معروف و نهی از منکر آشنا هستم. دایره امر به معروف و نهی از منکر محدود به مؤمنین نیست و در شریعت عیسی و موسی علیهم السلام هم امر به معروف و نهی از منکر داریم.

وی همچنین گفت: مردم الفبای امر به معروف و نهی از منکر را نمی‌دانند و ما امروز نیاز به نهضت سوادآموزی امر به معروف و نهی از منکر داریم؛ یعنی سرعت کارهای عادی و جهادی هم برای فعالیت در حوزه امر به معروف و نهی از منکر کافی نیست. چون ما در امر به معروف دچار بحران بی‌سوادی هستیم. البته ضرورتی هم ندارد که همه مردم بروند و در درس خارج امر به معروف و نهی از منکر بنشینند، بلکه ما به الفبای امر به ‌معروف نیاز داریم.

این پژوهشگر دینی ادامه داد: یک جمله از رهبر معظم انقلاب از سال هفتاد و چهار تا به امروز روی زمین مانده است. رهبر انقلاب در جمع بسیجیان و طلاب در سال هزار سیصد و هفتاد و چهار فرموده‌اند که «شماها باید بروید کاری کنید که مردم همان‌طور که نماز را واجب می‌دانند امر به معروف و نهی از منکر را هم واجب بدانند.»

تقوی با اشاره به اینکه ما مسئولان و مرتبطان با امر به معروف و نهی از منکر نقش بسزایی در ایجاد شبهات در این حوزه در جامعه داشته‌ایم، اظهار داشت: غلط در کتاب‌های امر به معروف فراوان است و این غلط‌ها غلط‌های اعرابی نیست بلکه غلط‌های فاحش و عجیب و غریب است.

وی افزود: بنده تا امروز اقلاً هزار جلد کتاب درباره امر به معروف و نهی از منکر را تورق کردم که در اکثر موارد غلط‌های جدی وجود دارد. آمارهای ما نشان می‌دهد که اکثر مردم مؤمن ما امر به معروف می‌کنند اما امر به معروف آنها اشتباه است. مثلاً در یکی از پژوهش‌های میدانی ما از چند نفر پرسیدیم که چرا وقتی فلان صحنه را دیدید امر به معروف و نهی از منکر نکردید پاسخ این بود که ما امر به معروف کردیم؛ یعنی در دل برای آن غصه خوردیم و مرحله قلبی را به جای آوردیم. اینکه امر به معروف و نهی از منکر نیست، نه در آن امر هست و نه نهی. این یک واجب دیگر به نام تنفر از گناه است که یک واجب عینی است.

تقوی تاکید کرد: اولین شبهه مردم در امر به معروف در تمام کشور بحث «رطب خورده» و عامل بودن است. مردم فکر می‌کنند که امر و نهی کننده باید خود عامل و کامل باشد و این را شرط امر به معروف و نهی از منکر می‌پندارند. حتی یک فقیه هم نداریم که عامل بودن را شرط وجوب فریضه بداند. در تحریر الوسیله امام خمینی (ره) نوشته اند که در امر به معروف و نهی از منکر نه عمل شرط است و نه عدل، یعنی انسان ولو خودش گناهی مرتکب می‌شود بر او واجب است که از دیگران نهی کند.

وی افزود: رهبر معظم انقلاب در دانشگاه شهید بهشتی سخنرانی ای دارند مبنی براینکه آمر به معروف و ناهی از منکر باید به هر آنچه می‌گوید خود نیز عمل کند، اما در مقام فتوا می‌نویسند که این آیات «لم تقولون ما لا تفعلون» و… یعنی آیاتی که نکوهش می‌کند آمری را که خود عامل نیست، منظورش این نیست که امر نکن، منظور این است که خود عمل کن، بنابراین عامل بودن شرط وجوب نیست.

تقوی همچنین گفت: الان در کتاب درسی چهارم و هفتم در مدارس این ضرب المثل «رطب خورده منع رطب کی کند» آمده است. باید پیگیری شود که این ضرب المثل سند ندارد. در پاورقی یکی از همین کتاب‌ها سند آن کتاب شرح اصول کافی ملأ صالح مازندرانی ذکر شده است، در حالی که در هیچ جای کتاب ملاصالح مازندرانی چنین چیزی نیست. تنها سند برای این روایت که تبدیل به مثل شده دو کتابی است که قبل از انقلاب به همت پهلوی چاپ شده است که یکی از آنها «پندها و اندرزها» است.

وی درباره این مساله که آیا امر به معروف مقدم است یا نهی از منکر، اظهار داشت: حاج آقا مجتبی تهرانی در درس‌هایشان دارند که امر به معروف و نهی از منکر دو روی یک سکه اند و در اینجا خیلی بحث تقدم و تاخر مطرح نیست. عموماً منظور از امر به معروف کار فرهنگی و دعوت به خیر است. و الا وقتی امر به نماز خواندن می‌کنیم در عین حال نهی از بی نمازی نیز می‌کنیم، البته در بیانات رهبری بیشتر نهی از منکر به چشم می‌خورد تا امر به معروف. در قرآن هم تقریباً آیات عذاب و وعید دو برابر آیات مربوط به پاداش است. چون وقتی کسی را از عذاب بترسانیم او بیشتر ترغیب می‌شود که آن کار را نکند تا زمانی که او را به پاداش وعده بدهیم.

به طور کلی علی تقوی در ارائه خود به سه مورد از عواملی که باعث می‌شود مردم امر به معروف و نهی از منکر نکنند اشاره کرد؛ بحث مرحله قلبی، بحث تکلیفی بودن و عینی بودن امر به معروف و بحث رطب خورده منع رطب کی کند.

در پایان ارائه علی تقوی، حاضران در جلسه انتقادات خود نسبت به سخنان وی مطرح کردند. اهم انتقادات نسبت به ارائه این پژوهشگر به شرح ذیل است:

*ارائه کننده به چگونگی ترویج امر به معروف به صورت فنی و علمی نپرداخته است.
*روش‌هایی که آقای تقوی برای امر به معروف کردن ارائه کرده ساده انگارانه است.
*ارائه کننده در تحلیل‌ها و راه کارهای به مقتضیات زمان و عوارض مدرنیته توجه نکرده است.
*لحن و ادبیات سخنرانی آقای تقوی به گونه‌ای است که باعث شکاف در جامعه و مخاطبین امر به معروف و نهی از منکر می‌شود.
*دایره مخاطبین آقای تقوی محدود به مؤمنان و متدینان است و از این جهت دردی از عموم مردم و جامعه در موضوع احیای امر به معروف و نهی از منکر دوا نمی‌کند.
*ادبیات آقای تقوی علمی نبوده و بعضاً کنایه آمیز و مشوب به استهزاء است.
*ارائه کننده به حفظ وحدت جامعه در عین ترویج امر به معروف و نهی از منکر توجه نمی‌کند.
*دایره امر به معروف و نهی از منکر در بیان و نظر آقای تقوی به مصادیق خاصی محدود می‌شود.
*رویکرد تکلیف گرایانه ارائه کننده سبب شده که وی به اثر نهایی امر به معروف و نهی از منکر التفات ندارد و صرف انجام فریضه را کافی می‌داند.
*آموزش‌های آقای تقوی در حوزه امر به معروف و نهی از منکر انگیزشی اما فاقد مهارت آموزی است.

امر به معروف و نهی از منکر یک آموزه تمام عیار دینی است

سید صالح هاشمی گلپایگانی، قائم مقام رئیس ستاد امر به معروف و نهی از منکر و مدیر این نشست اظهار داشت: ما از این نشست‌ها که بناست ادامه داشته باشد انتظاراتی داریم و هدف‌هایی را دنبال می‌کنیم. تعیین سیاست‌های ستاد بر مبنای کلیدواژه‌های مرتبط با امر به معروف و نهی از منکر یکی از این اهداف است. ما در بسیاری موارد در کلیدواژه‌ها بحث و اختلاف نظر داریم و یک مجموعه کارآمد باید در اصول کلی یک وحدتی ایجاد کند و کلیدواژه‌های را مشخص کند؛ از تعریف امر به معروف و نهی از منکر گرفته تا رویکردها و سیاست‌های کلی که در همه اینها اختلاف است.

وی افزود: هدف دیگر ما هم افزایی و استفاده از فعالان و پژوهشگران در حوزه امر به معروف و نهی از منکر است. کسانی در گوشه و کنار کشور ایده و برنامه‌هایی دارند. ما بادی بتوانیم این توان را جمع کنیم. امروز متأسفانه در بسیاری از موارد غربت از هم و اختلاف و ناراحتی است.

وی همچنین گفت: این جلسات ما باید یک الگو و تمرینی برای کرسی‌های آزاد اندیشی باشد. آیا ما می‌توانیم ارائه و نقد و بررسی داشته باشیم و در عین حال ناراحتی و تحقیر و توهین هم نباشد؟ ما می‌خواهیم یک الگویی داشته باشیم تا چنانچه بنا شد گفتمان امر به معروف و نهی از منکر را در سراسر کشور حاکم کنیم قبل از آن بین خودمان تمرین کرده باشیم.

گلپایگانی تاکید کرد: هدف بعدی توانمند سازی مدیران، همکاران در ستاد امر به معروف و نهی از منکر است. اگر ما می‌خواهیم دوره‌های توانمند سازی و ضمن خدمت داشته باشیم باید در این جلسات حاضر شویم تا دبیرهای استانی هم بتوانند مشارکت کنند. مدیر این مجموعه حتماً باید بتواند در جاهای مختلف در حوزه امر به معروف و نهی از منکر سخنرانی کند.

قائم مقام رئیس ستاد امر به معروف و نهی از منکر در نقد ارائه تقوی اظهار داشت: نقطه قوت آقای تقوی این است که در ۳۳ سالگی توانسته هزاران نفر در سراسر کشور را پای درس و بحث خود نگه دارد، قدرت بیان ایشان خوب است و علاوه بر این کار علمی کرده اند. در این جلسه اشکالاتی نسبت به ایشان مطرح شد که گویی ایشان برای امر به معروف و نهی از منکر مضر است، اگر این باشد ما باید از ایشان برائت بجوییم. اما اگر مسئله این است که ایشان توانمندی دارد باید نقاط ضعف را برطرف کرد تا ایشان یک نیروی قدرتمند و کارآمد باشد تا همگی ما دست به دست بدهیم و بحث امر به معروف و نهی از منکر را جدی تر پیش ببریم.

وی افزود: در روایات داریم که خدا لعنت کند کسی را که امر به معروف می‌کند اما خود به آن عمل نمی‌کند؛ در اینجا لعن شدید داریم. بنایراین شما که اصرار می‌کنید لازم نیست آمر به معروف خود عامل باشد باید بتوانید این روایات را تبیین کنید. یا در جای دیگر در روایات داریم کسی که علم به یک معروف یا منکر ندارد و امر به معروف و نهی ار منکر کند بر او حرام است. در اینکه بی محابا وزنه را یکطرفه بگیریم باید تجدید نظر شود.

وی همچنین گفت: در بحث احساس تنفر قلبی آمده است که امر به معروف و نهی از منکر مراتبی دارد، هر کدام از این مراحل هم مرتبه دارند؛ یعنی در مرحله قلبی که مرحله اولش انزجار نسبت به منکر و رضایت نسبت به معروف است و مرحله سوم این است که اظهار نسبت به این تنفر باید انجام شود. بعضی از آقایان در مرحله بالاتر که «اظهار» تنفر است وارد نشدند. اما این نیست که آن فقیه یا عالم نفهمیده باشد. همین جا سوال پیش میاید که اظهار انزجار امر قلبی است یا رفتاری؟ اگر رفتاری است پس دیگر قلبی نیست.

هاشمی گلپایگانی تاکید کرد: بزرگترین معروف نظام اسلامی است و ما باید به فقه به معنای اعم توجه کنیم. امر به معروف یکی از ابواب صرفاً فقهی نیست، بلکه یه آموزه تمام عیار دینی در حوزه فردی، خانوادگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی با همه طول و عرض دین است. از بحث اعتبارات و اخلاق تا فقه الاحکام، اگر شما با یک نگاه فقهی این آموزه را به اصول عقاید تسری بدهید اینجا تعارض پیدا می‌شود.

قائم مقام رئیس ستاد امر به معروف تصریح کرد: یکی از ضعف‌های شما این است که با نگاه فقهی به موضوع وارد می‌شوید اما از این ورود انتظار نتایج اجتماعی و سیاسی دارید. فقه اجتماعی مهم است اما خود حکومت اسلامی در کدام باب فقه هست؟ فرمایش رهبر معظم انقلاب این است که هر کار ما باید موجب تحکیم نظام شود، چون بالاترین معروف حکومت اسلامی است و این مهم است که امر به معروف کردن در جامعه ما چه اثری دارد. بنابراین باید روشن شود که اساساً منظور شما از فقه چیست؟ آیا فقه به معنای عام که شامل فقه اکبر و اوسط و اصغر است یا فقط فقه اصغر؟ شما از چند استفتا شروع می‌کنید و سپس می‌خواهید نگاه خود را تعمیم دهید و در این تعمیم دادن به خود صدمه وارد می‌کنید.

جلسه دوم ارائه علی تقوی روز پنجشنبه ۱۹ فروردین ۱۴۰۰ در محل ستاد امر به معروف و نهی از منکر برگزار خواهد شد.

منبع: مهر