شرح صدر چیست و چه نشانه هایی دارد؟

وارث: 

حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدباقر علوی تهرانی به شرح و تفسیر دعاهای روزانه ماه مبارک رمضان پرداخته است که روزانه تقدیم مخاطبان گرامی می‌شود.

تفسیر دعای روز پانزدهم ماه مبارک رمضان به این شرح است:

«اللّهُمَّ ارْزُقْنِی فِیهِ طاعَةَ الْخاشِعِینَ، وَاشْرَحْ فِیهِ صَدْرِی بِإِنابَةِ الْمُخْبِتِینَ، بِأَمانِکَ یَا أَمانَ الْخائِفِینَ»

«خدایا، در این ماه طاعت فروتنان را نصیبم کن و سینه‌ام را برای بازگشت به سویت همانند بازگشت خاضعان باز کن، به امان دادنت ای امان‌ده هراسندگان»

خواسته‌های روز پانزدهم ماه مبارک رمضان:

۱. اطاعت و بندگی خاشعان.

۲. شرح صدر انسان‌های مُخبِت.

«اللّهُمَّ ارْزُقْنِی فِیهِ طاعَةَ الْخاشِعِینَ»

درخواست این است که اطاعت و بندگی خاشعین را رزق و روزی من قرار بده، نه اینکه صرفاً در مسیر اطاعت و هر نوع اطاعتی باشم.

اطاعت خاشعین چیست؟

خداوند در مدح انبیا (ص) در سوره انبیا آیه ۹۰ می‌فرماید: وَکَانُوا لَنَا خَاشِعِینَ در برابر ما خاشع بودند.

خشوع یک حالت درونی است که جایگاه آن قلب آدمی است. أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُم؛ دل‌هایشان خاشع شود.

مراد از خشوع قلب، انعطاف‌پذیری و نرمی آن است. مقابل خشوع، قساوت و سنگدلی قلب است که طی آن قلب هیچ تأثیری نمی‌پذیرد.

انعطاف قلب یعنی تواضع و ادب. با این مقدمه، خشوع یعنی تواضع قلب در برابر شخصی بزرگ یا حقیقتی مهم؛ و چه حقیقتی مهم‌تر از خداوند و شخصیتی بزرگ‌تر از او؟

این تواضع قلبی در جسم نیز تأثیر می‌گذارد. خاشعان هم قلبشان و هم جسمشان در مقابل خدا تواضع و ادب دارد.

دو گروه هستند که تواضعشان فقط جسمی و ظاهری است:

۱. انسان‌های بی‌معرفت به ذات الهی. در واقع خضوع و رقت جسمی آنان صرفاً ادا است.

۲. انسان‌های منافق که فقط ظاهرشان تواضع دارد.

رسول گرامی اسلام (ص) می‌فرمایند:

«تَعَوَّذُوا بِاللّهِ مِنْ خُشُوعِ النِّفَاقِ: خُشُوعِ البَدَنِ وَ نِفَاقِ القَلبِ» پناه برید به خدا از خشوع منافقانه، بدن خاشع ولی قلب حالت نفاق داشته باشد.

امیرالمؤمنین (ع) در توصیف شیعیان می‌فرمایند: «وَخُشُوعاً فی عِبادَةٍ» و در عبادتشان خاشع‌اند.

خاشعین ظاهر و باطنشان نسبت به خداوند تواضع دارد.

تواضع باطنی یعنی دل‌کندن از غیر خدا و تسلیم بودن مقابل خدا در حین عبادت، و از خیر دیگران خشنودی نداشتن.

خاشعان ۴ ویژگی دارند:

۱. مراقبت در نهان و آشکار و حساب بردن از خداوند.

۲. انجام دائمی کارهای نیک.

۳. دعا و مناجات با خداوند.

۴. به فکر روز قیامت هستند.

«وَاشْرَحْ فِیهِ صَدْرِی بِإِنابَةِ الْمُخْبِتِینَ»

باید ۳ واژه را معنا کرد:

شرح صدر: یعنی گشادگی سینه تا ظرفیت پذیرش سخن را داشته باشد. انسان باید طوری باشد که هر سخن حقی را بپذیرد و آن‌را رد نکند، بر این اساس شرح صدر به خاطر اسلام عبادت است.

اِنابه: بازگشت از گناه به سوی خدا.

اِخبات: خضوع مؤمنان در مقابل خدا، تسلیم آنان در برابر فرمان پروردگار و اطمینان آن‌ها به وعده‌های خداوند.

با این مقدمه این فراز دعا یعنی، خدایا ظرفیت پذیرش حق را به شکلِ کسانی که از گناهان به سوی تو بازگشته‌اند و به وعده‌های تو اطمینان دارند؛ به من عطا کن.

شرح صدر حالتی از ایمان است که برخاسته از توکل مطلق به خدا و بی‌نیازی از مردم است و بر پایه اراده قدرت تحمل فراوان استوار است.

با این حالت معنوی انسان دریا دل می‌شود و می‌تواند با آرامش خیال برای حل مشکلات بدون ترس و واهمه از شکست و کمی یاران و انبوهی مشکلات و سختی شرایط به جنگ آن‌ها برود.

شرح صدر از ناحیه خداوند است.

از رسول خدا (ص) سوال کردند شرح صدر چیست؟ حضرت فرمودند: «نورٌ یَقْذِفُهُ اللهُ فی قَلبِ المُؤمنِ فَیَنشَرِحُ لَهُ صَدرُهُ و یَنفَسِحُ.» نوری است که خداوند در قلب هرکسی بخواهد می‌افکند و در پرتو آن، روح او وسیع و گشاده می‌شود. پرسیدند آیا نشانه‌ای دارد؟ فرمودند: «اَلاِنابَةُ اِلی دارِ الخُلُودِ وَ التَّجافِی عَنْ دارِ الغُرُورِ وَ الاِستِعدادُ لِلْمُوتْ قَبلَ نُزُولِ المَوْتِ.» نشانه‌اش توجه به آخرت، دل‌کندن از دنیا و آماده شدن برای مرگ قبل از فرا رسیدن آن است.

«بِأَمانِکَ یَا أَمانَ الْخائِفِینَ»

درخواست‌های امروز فقط در امان خداوند متعال که همانا امان‌دهنده هراسندگان است حاصل می‌شود.

منبع: مهر