هیأت جامع ترین و کاربردی ترین تجمع فرهنگی است

وارث: 

فرهنگ مدح و مداحی یکی از عوامل مهم در ترویج اندیشه اسلامی شیعی و تثبیت آن در طول تاریخ ایران اسلامی به شمار می‌رود و در طول تاریخ مداحان و شاعران فراوانی با استفاده از اشعار، سیره و رفتار اهل بیت (ع) را با اسلوب‌های هنری و قالب‌های جذاب پایدار و تأثیرگذار توصیف و به مخاطبان انتقال دادند.

هیأت‌های مذهبی فرصتی برای پرورش انسان و انسان‌سازی است که اگر به این مقوله بها داده نشود و آموزش‌های لازم صورت نگیرد، قطعاً خسارتی را در پی خواهد داشت و چون مداحان و هیأت‌های مذهبی با جمعیت قابل‌ملاحظه‌ای از افراد جامعه به‌ویژه جوانان و نوجوانان در ارتباط هستند می‌توانند نقش مؤثری در تربیت آنان داشته باشند بنابراین اگر محتوایی که مداحان و هیئات مذهبی به مخاطبان خود می‌دهند غنی نباشد ممکن است تربیت دینی جوانان به‌ویژه انگیزه حضور مردم در مجالس دینی با چالش روبه‌رو شود.

بر همین اساس به منظور واکاوی نقش تربیتی هیأت‌های مذهبی با جواد حیدری مدیر عامل مجمع شاعران اهل بیت (ع) و نایب رئیس کانون مداحان کشور به گفتگو نشستیم که در ادامه بخش نخست این گفتگو را می‌خوانید:

*هیأت‌های مذهبی، مجموعه‌هایی غیردولتی، خودجوش و کاملاً مردمی‌اند که مبتنی بر باورها و اعتقادات ناب دینی مردم شکل می‌گیرند، و کارکردی فراتر از یک تجمع دینی ساده دارند؛ کارکرد حقیقی هیئت‌های مذهبی با عنوان یک نهاد اجتماعی پویا و اثر گذار در جامعه چیست؟

مرحوم آیت الله بیرجندی ۸۰ سال پیش کتابی با عنوان «کبریت احمر؛ در شرایط منبر» می‌نویسند که در آن کتاب بیشتر از ذکر شرایط منبر، به صورت مفصل درباره ویژگی‌های مجالس اهل بیت (ع) توضیح می‌دهد؛ یکی از فصل‌های این کتاب با عنوان آداب مستمعین است که این نویسنده پیش از پیروزی انقلاب اسلامی با احصا و بهره گرفتن از روایات هیأت و مجلس اهل بیت (ع) را تعریف کرده سپس بر اساس آن روایات ۱۹ عنوان و کاربرد برای این مجالس ذکر می‌کند و در انتها نیز می‌نویسد و غیره.

این عالم ربانی مجلس روضه را محلی برای پیدا کردن دوست خوب، محفل یادگیری دین، آموزش برائت و … ذکر می‌کند اما با پیروزی انقلاب اسلامی و گسترش محافل علمی و پژوهشی شاهد تحقیقات وسیعی در خصوص هیأت‌ها و مجالس مذهبی بودیم طوری که امروز می‌توان کارکردهای بسیاری برای هیأت تعریف کرد؛ به عقیده بنده جامع‌ترین و کاربردی‌ترین تجمع فرهنگی هیأت است.

جریان شهادت اباعبدالله الحسین (ع) نخ تسبیحی است که از ابتدای خلقت انبیا و اولیای الهی را به هم متصل کرده و امام جواد (ع) در این زمینه می‌فرمایند: اولین چیزی که قلم صنع الهی بر لوح مقدرات نوشت شهادت امام حسین (ع) بود؛ به واسطه این شهادت برکاتی شامل انسان‌ها شده که یکی از آنان هیأت است.

زمانی که محبان آل الله در هیأت جمع می‌شوند چنانچه ارکان هیأت کامل اجرا و رعایت شود برکات فراوانی از آن دریافت می‌کنند، مقام معظم رهبری فرمودند اگر کار فرهنگی انجام می‌دهید ابتدا به خروجی آن بیندیشید؛ وقتی جمعی از کارگردانان و فیلم سازان انقلابی به محضر مقام معظم رهبری مشرف شدند معظم‌له خطاب به آنان فرمودند تنها فیلم انقلابی نسازید بلکه کارگردانان انقلابی نیز تربیت کنید؛ بنابراین یکی از مهمترین اهداف و خروجی‌های هیأت، تربیت است.

هیأت‌های مذهبی و مجالس روضه خوانی یک پک کامل فرهنگی دارند که در آن پک، تلاوت و آموزش قرآن کریم، بیان احکام شرعی، منبر و مداحی در نظر گرفته شده که هر یک تأثیرات شگرفی بر مخاطب می‌گذارد، برای مثال قرآن کریم به عنوان منبع غنی تربیتی، منبر با عنوان رکن اصلی هیأت مروج فضائل اخلاقی و سبک زندگی اسلامی و مداحی با عنوان پدیده‌ای خارق‌العاده و بی نظیر و سرشار از اشک و عاطفه است که در هیچ مکتب، مذهب و دینی وجود ندارد.

آثار روضه خوانی در عالم بیش از هر مستحبی است، حضرت آیت الله بهجت می‌فرمودند آثار روضه از نماز شب هم بالاتر است و باعث می‌شود زنگار دل از بین برود؛ زمانی که با روانشناسان صحبت می‌شود آنان آثار بسیاری برای گریه بیان می‌کنند که همه این آثار در نهایت موجب تربیت می‌شود. اینکه امسال مقام معظم رهبری فرمودند هیأت باید هیأت باقی بماند مراد آن است که در صیانت رکن‌های هیأت توجه بیشتری صورت بپذیرد.

جامعه مداحان و ستایشگران خواستار این هستند که هر ساله کنگره‌ای با عنوان ارکان شناسی هیأت‌های مذهبی برپا شود تا درباره ارکان هیأت‌های مذهبی در این کنگره و همایش‌های علمی پژوهشی مورد بررسی قرار گیرد تا مشخص شود جایگاه قرآن و قاری، منبر و سخنران، مداحی و مداح، بانی و مسؤول هیأت در هیأت‌های مذهبی کجا است و هیأت‌ها با چه آسیب‌ها و فرصت‌هایی مواجه بوده و برای مدیریت و عبور از چالش‌ها باید چه اقداماتی انجام دهند.

برای مثال بانیان یکی از ارکان مهم هیأت به شمار می‌روند طوری که بسیاری از اتفاقات خوب و بد را در هیأت‌ها همین بانیان رقم می‌زنند بر فرض زمانی که بانی هیأت فلان مداح را دعوت می‌کند و خارج از عرف به او هدیه می‌دهد این قضیه مربوط به بانی می‌شود که یک شیوه جدیدی را بنا می نهد.

این آموزش‌ها تا چه سطحی را باید شامل شود؟

حتی خادمان هیأت نیز باید آموزش ببینند، اگر بخواهیم هیأت را درست بررسی کنیم می‌بینیم که هیأت داری یک کار تخصصی است طوری که منبر رفتن، مداحی کردن و حتی چایی ریختن برای هیأت تخصص می‌خواهد؛ برای مثال وقتی ما به یک هیأت قدیمی می‌رویم چایی روضه اش کاملاً با چای هیأتی که جدید تأسیس شده متفاوت است، حتی برخورد و خوش آمد گویی که از مقابل درب ورودی از مهمانان مجلس آل الله (ع) صورت می‌پذیرد با هیأت‌های جدید فرق دارد این امر در جفت کردن کفش‌ها، طبخ غذا و دیگر فعالیت‌ها نیز کاملاً مشاهده می‌شود؛ بنابراین همه فعالیت‌های هیأت تخصصی و دارای آداب است.

خاطرم هست یک دوره احصا کردیم که اگر مداح بخواهد کاملاً علمی مداحی کند باید چه علومی را فرا بگیرد نتیجه آن شد که یک مداح اگر بخواهد در رشته خود متخصص شود باید بیش از یک دکتر که در دانشگاه واحد می‌گذراند واحد بردارد و درس بخواهند.

*دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه برای علمی شدن مداحی چه اقداماتی انجام داده‌اند؟

متأسفانه اقدام جدی در خصوص تحقق مطالبه مقام معظم رهبری صورت نگرفته اما شروع شده است؛ حضرت آقا بسیار دوست داشتند که مداحی علمی شود اما این امر جز اولویت‌های حوزه‌های علمیه، دانشگاه‌ها و حتی مراکز فرهنگی قرار نگرفت بنابراین می‌توان گفت اولویت‌ها آن چیزی که باید باشند نیستند و اشتباه است در حالی که اولویت‌ها در نظام اسلامی باید اولویت‌های الهی و دینی باشد.

البته کارهایی در این زمینه صورت گرفته اما بیشتر این اقدامات شخصی بوده است برای مثال عالمی به خاطر محبت و علاقه‌ای که به اهل بیت (ع) دارد اقدام به ترجمه و احیای برخی مقاتل کرده است و یا در بعضی از دانشگاه‌ها، دانشجویانی که خودشان هم مداح هستند اقداماتی در خصوص علمی کردن مداحی انجام داده‌اند اما اگر بگوییم که در این حوزه اتفاق خاصی رخ داده پاسخ خیر است؛ می‌طلبد رشته مداحی در دانشگاه‌ها احیا شود.

*آیا کمک‌های دولتی و نهادی به مداحان و جریان مداحی در کشور به دولتی شدن نظام مداحی منجر می‌شود و آیا اصولاً دولتی شدن بد است؟

دستگاه امام حسین (ع) هرگز دولتی نمی‌شود درست است که نظام انقلاب اسلامی یک نظام حسینی است اما مقام معظم رهبری هیچگاه موافق وابسته بودن هیأت‌های مذهبی به دولت یا یک ارگان خاصی نبوده و نخواهد بود. بنابراین ارگان‌ها و نهادهای دولتی باید از هیأت‌ها حمایت کنند تا آنها بتوانند در عرصه محتوا سازی و ترویج فرهنگ اصیل اسلامی اقدامات قابل توجهی انجام دهند.

برای مثال اگر دولت از هیأت‌ها حمایت کند تا به جای استفاده از سیستم صوتی و نورپردازی خارجی از ابزارهای بومی استفاده کنند این اقدام هرگز به معنای دخالت در ارکان‌ هیأت محسوب نمی‌شود؛ بنابراین دولت و نهادها می‌توانند در عرصه‌ها و موقعیت‌های گوناگون یاری گر هیأت‌ها باشند اما باید این مهم را در نظر داشته باشند که مردمی بودن هیأت‌ها هرگز نباید دست خوش تغییر قرار گیرد چرا که ۱۴۰۰ سال هیأت‌ها مردمی برگزار شده است.

حتی در دوران اهل بیت (ع) آن بزرگواران علاوه بر کمک‌های مالی که داشتند برگزارکنندگان را نیز مورد تشویق قرار می‌دادند و کاری نمی‌کردند که مردم همواره به آنان وابسته باشند؛ بر این اساس هیأت‌ها حتماً باید مردمی باقی بمانند و نظام، دولت، نهادهای فرهنگی و بخصوص سازمان تبلیغات اسلامی که تولیت قانونی هیأت‌ها را برعهده دارند باید کمک کنند اما نباید دخالتی در عرصه تصمیم‌گیری و تصمیم سازی هیأت‌ها داشته باشند.

* هیأت‌ها چه نقشی در جهت گسترش اندیشه دینی و ترویج و نشر ارزش‌ها و باورهای مذهبی می‌توانند داشته باشند؟

اگر هیأت‌ها را از جامعه اسلامی حذف کنیم چه جایی باقی می‌ماند که مردم بروند و در آنجا مباحث اعتقادی و دینی خود را فرا بگیرند و تقویت کنند، از این رو هیأت پناهگاه و ملجا مردم و ارادتمندان به خاندان عصمت و طهارت (ع) است.

هیأت‌های مذهبی می‌توانند در یک خانه، مدرسه، حسینیه، مسجد یا حتی در ادارات به ترویج و نشر معارف دین اقدام کنند زیرا هیأت در کف جامعه است تأثیر شگرف و غیر قابل تصوری در تقویت باورهای اعتقادی و دینی مردم می‌گذارد. امروز مسؤولان دلسوز و انقلابی کشور به این نتیجه رسیده‌اند که در راستای اجرای منویات رهبری فعالیت‌های خود را محله به محله انجام دهند کاری که هیأت‌ها سالیان سال است انجام می‌دهند، امام صادق (ع) فرمودند ای کاش زمانی فرا برسد که شیعیان هر ۱۵ قدم یک مجلس برای ما برگزار کنند؛ این نشان می‌دهد برگزاری روضه‌های خانگی بسیار مهم است و بر روی افراد محل تأثیر تربیتی دارد.

خاطرم هست عده‌ای از دوستان ما که اهل خوزستان بودند در یک دوره برای مقابله با برنامه‌های مبتذل ماهواره که تازه به خانه‌ها نفوذ کرده بود گرد هم جمع شده و هر یک طرح و نظری پیشنهاد داده بودند، آنان می‌گفتند ما هر برنامه‌ای که طراحی می‌کردیم می‌دیدیم که دشمن یک قدم از ما جلوتر است تا اینکه دیگر ناامید شدیم. اما یک روز که مصادف با تاسوعا و عاشورای حسینی بود در آن گرمای شدید خوزستان دیدیم مادری فرزندی را در آغوش گرفته و طفل در نهایت آرامش به خواب رفته است همانجا جرقه‌ای در ذهنمان خطور کرد و فهمیدیم که هیچ چیزی مانند دستگاه امام حسین (ع) نمی‌تواند با تهاجم فرهنگی و اعتقادی دشمن مقابله کند.

زمانی هم که رهبر انقلاب تهاجم فرهنگی را مطرح فرمودند یکی از مراجع بسیار زیبا گفتند برای مقابله با تهاجم فرهنگی دشمن دو سنگر بیشتر وجود ندارد یکی مسجد و دیگری حسینیه است؛ در حال حاضر نیز همین است و مسجد و حسینیه‌ها محل تربیت به شمار می‌روند چرا که این مکان‌ها به ذات مقدس الله و حضرت امام حسین (ع) وصل است بنابراین باید هیأت‌ها تقویت شوند.

منبع: مهر