۴ ویژگی مهم که قرآن کریم برای شاعر اهل‌بیت معین کرده است

وارث: 

 میلاد عرفان‌پور شاعر نام‌آشنای کشور در گفت‌وگویی  درباره ویژگی‌های شعر ماندگار صحبت کرد و ویژگی‌هایی را که شاعر از منظر قرآن کریم باید داشته باشد برشمرد، در زیر این گفت‌وگو را می‌خوانید:

 درباره ملاک‌ها و معیارهای شعر اهل‌بیت علیهم السلام که آن را با شعر آیینی می‌شناسیم، نظرات مختلفی وجود دارد، به‌نظر شما این ویژگی‌ها چیست؟

«محبت» محور اساسی شعر اهل‌بیت است اما تمرکز بر شواهد تاریخی اصل مهمتری است

شعر اهل‌بیت از چند جهت باید دارای معیارها و ملاک‌های ویژه باشد؛ اول اینکه باید مقید به رعایت همه اصول ادبی و معیارهای فنی شعر باشد، این‌که بگوییم چون شعر ما در این حوزه است می‌توان از برخی از اصول صرف‌نظر کرد،‌ تصور غلطی است که متأسفانه در بعضی شعرای جوان دیده می‌شود، اتفاقاً شعری که در ساحت نورانی ائمه معصومین است باید نسبت به اصول ادبی سخت‌گیرتر باشد و شاعر باید تلاش کند که وقتی درباره این حضرات شعر می‌گوید بهترین دقت‌های ادبی، لفظی و فنی را به‌کار ببندد.

نکته بعدی، لزوم تقید و التزام به حقیقت، شواهد تاریخی و اسناد دینی است، این‌که شعری صرفاً مبتنی بر محبت باشد، کفایت نمی‌کند اگرچه محبت محور و اصل اساسی شعر اهل‌بیت علیهم السلام است. محبت باید با اندیشه، تفکر و حقیقتی که در تاریخ وجود دارد پشتیبانی شود و از طریق اسنادی که در دست‌مان است، بتوانیم شعرمان را مطابق بر حقیقت و شواهد تاریخی بسراییم، باید دقت داشت که بخش مهمی از این اسناد همان مقاتلی است که از معصومین نقل شده است که البته در این مقاتل نیز محکماتی وجود دارد که شاعر باید با آنان آشنا باشد و یا از اهل‌فن و کسانی که در علم حدیث تبحر دارند، سؤال بپرسد.

 

نکته سوم، زیست شاعر است. زیست شاعر باید همسو با آن چیزی باشد که ائمه معصومین از ما خواسته‌اند، نمی‌توانیم به‌گونه دیگری زندگی کنیم اما برای آنان شعر بگوییم، صدق ما زمانی ثابت می‌شود که وقتی برای ائمه معصومین شعر می‌گوییم، خودمان هم مقید به مسیری که آنان معرفی کرده‌اند باشیم، به‌نظرم در این زمینه دچار عقب‌افتادگی هستیم و باید بیشتر تلاش کنیم.

ـ به‌نظر می‌رسد که شما درباره استفاده از عبارت «شعر آیینی» ملاحظاتی را رعایت می‌کنید، این موضوع درست است؟!

استفاده از عبارت «شعر آیینی» اشتباه است!

این که عنوان آیینی را برای این گونه از شعر استفاده نکردم، به این دلیل است که عنوان «آیینی» عبارت دقیقی نیست. آیین به‌معنای رسم و رسوم است و همه آیین‌ها را پوشش می‌دهد، حتی شعری را نیز که برای عید نوروز سروده شود می‌توان شعر آیینی گفت، چرا که نوروز یک رسم آیینی است، بنابراین این لفظ هرچند جاافتاده است و ما گه‌گاهی با مسامحه از آن استفاده می‌کنیم اما عبارت اشتباهی است، حتی اگر فرض کنیم که منظور آیین‌های تشیع است، باز هم عبارت جامعی نیست. در مورد شعری که در هیئات خوانده می‌شود، به‌کارگیری «شعر هیئت» عبارت درستی است.

جالب است بدانید استاد مجاهدی که خود پدر شعر آیینی است تأکید دارند که شعر آیینی فقط محدود به مدح و مرثیه نیست و شعرهای حکمی، اخلاقی و حتی شعر اجتماعی دین‌مدار را نیز شامل می‌شود. رهبر معظم انقلاب نیز در یکی از دیدارها اشاره داشتند که "چون این عنوان جاافتاده است از آن استفاده می‌کنیم" و به‌نظرم ایشان هم اعتقاد داشتند که این عبارت جامع و مانع نیست.

ماندگاری یک شعر صرفاً از آن جهت است که شاعر توانسته است خودش را در معرض عنایت پروردگار و گوشه‌چشم اهل‌بیت قرار بدهد. اگر به شعر ماندگاری می‌رسیم، حتماً شعری بوده است که پشت آن صداقت موج می‌زده است، در حقیقت حرفی را زدیم که در وجودمان غلیان کرده است.

بنده در کلاس‌هایی که در دوره آفتابگردان‌ها داریم به‌تفصیل درباره این موضوع صحبت کرده‌ام؛ در یکی از این کلاس‌ها توضیح دادم که چرا یک شعر ماندگار می‌شود، پاسخ به این سؤال مفصل است اما خلاصه آن این است که اگر شاعر از روح خود در شعر بدمد و شعرش از درون او آیینگی کند، چون آن شعر روح دارد ماندگار می شود، اما شعری که شاعر از روی بازی با تکنیک سروده و خودش هم با آن اشک و انس ندارد، روح ندارد و طبیعی است شعری که روح نداشته باشد ماندگار نخواهد شد.

 

ـ شما پیش‌تر در جلسه‌ای که حضور داشتید، درباره ویژگی‌هایی صحبت کردید که قرآن کریم برای شاعران برشمرده است؛ ممنون می‌شوم آن ویژگی‌ها را با تفصیل توضیح دهید.

4 ویژگی مهم که قرآن کریم برای شاعر اهل‌بیت معین کرده است

قرآن کریم در آیات پایانی سوره شعراء این ویژگی‌ها را ترسیم کرده است که به‌نظرم آیات مغفول‌مانده‌ای حتی در نظر شاعران است. در آن آیات خداوند صفاتی را مطرح می‌کند که اگر شاعری خودش را به این صفات مجهز کند، ظرفیت آیینگی کردن از آن مفاهیم الهی و قدسی را پیدا خواهد کرد. این 4 ویژگی عبارتند از: ذکر کثیر، ایمان، عمل صالح و ظلم‌ستیزی.

در این آیات می‌خوانیم:

«والشعراء یتبعهم الغاوون، ألم‌تر أنهم فی کل واد یهیمون، وأنهم یقولون ما لایفعلون» تا اینجا خداوند متعال شعرای گمراه را توصیف می‌کند و در ادامه آیه ویژگی شاعران هدایت‌شده را بیان می‌کند: «إلّا الّذین آمنوا وعملوا الصالحات وذکروا الله کثیراً وانتصروا من بعد ما ظلموا و سیعلم الذین ظلموا أی منقلب ینقلبون».

براساس این آیه، شاعر خوب از منظر قرآن کریم کسی است که اهل ایمان است، اهل عمل صالح و ذکر کثیر است و در نهایت ظلم‌ستیز است، در چنین شرایطی شعر شاعر روح پیدا می‌کند و به تأثیرگذاری دست پیدا می‌کند.

ـ چندی پیش، رهبر معظم انقلاب به‌مناسبت 10سالگی مؤسسه فرهنگی شهرستان ادب پیام داده فعالیت‌های انجام‌شده در این مؤسسه را مورد تأیید قرار دادند. نظر شما به‌عنوان یکی از ارکان این مؤسسه درباره فعالیت‌های یک‌دهه‌ای شهرستان ادب و پیام رهبر انقلاب چیست؟

واکنش رهبر انقلاب به انفعال وزارت ارشاد و تمجید از یک مؤسسه فرهنگی مردمی

مقام معظم رهبری با پیام خود به ما محبت کرده ما را مورد عنایت خود قرار دادند، البته در تمام این سال‌ها نظر لطف ایشان را نسبت به کارهایی که انجام شده است، دیده‌ایم. به‌یاد دارم که ایشان در یکی از دیدارهای خود با شاعران در نیمه ماه مبارک رمضان خطاب به وزیر ارشاد وقت، آقای جنتی، نقل به مضمون فرمودند که "آبی از شما گرم نمی‌شود! بروید از مؤسسه‌های مردمی مثل شهرستان ادب حمایت کنید که این برنامه‌ها را برگزار می‌کنند."

 

قبل از آن هم در نمایشگاه‌های کتاب و در جاهایی که با محصولات این انتشارات روبه‌رو شدند ما را مورد عنایت قرار دادند، این به‌معنای این نیست که مسیر زیادی را از آنچه باید می‌رفتیم رفته‌ایم، بلکه هنوز هم مسیر زیادی مانده است که باید طی شود. شهرستان ادب از ابتدا با دغدغه و با جوشش از میان خود شاعران و نویسندگان آغاز به کار کرد، این‌گونه نبود که در جایی سیاست‌گذاری شود و به‌واسطه پیشنهاد یک مدیری ایجاد شود، بلکه با پیشنهاد گروهی از نویسندگان و شاعران راه افتاد. ایده ابتدایی از استاد مؤدب بوده است و ما هم توفیق پیدا کردیم و با آن همراه شدیم. اکثر بخش‌های تشکیل‌دهنده این انتشارات اهالی فن و ادب بودند و خودشان دست در کار ادبیات دارند، این ویژگی‌ها باعث شد که این مؤسسه فارغ از چارچوب‌های اداری و سنگینی‌های نظام سازمانی ما بتواند به‌صورت چابک باری را از روی دوش ادبیات بردارد. شهرستان ادب کمک کرد نسل جدیدی از شاعران رویش پیدا کنند.

دوره آفتابگردان‌ها حرف جدیدی در حوزه شعر و ادبیات برای شناسایی بسیاری از استعدادها و آموزش مستمر آنها بود. در دوره‌هایی که هر کدام یک سال یا بیشتر طول کشید، این روند را شاهد بودیم و تاکنون که دوره نهم آن برگزار می‌شود نزدیک به 1200 شاعر جوان را داریم که از این دوره فارغ‌التحصیل شده و در حوزه‌های شعر هیئت، سرود و... اثرگذار هستند.