شرح دعای روز هفدهم ماه رمضان؛ صلوات کلید استجابت دعا

وارث: 

«اللهُمَّ اهْدِنی فیهِ لِصالِحِ الْأَعْمالِ، وَاقْضِ لی فیهِ  الْحَوآئِجَ وَالْأمالَ، یا مَنْ لا یَحْتاجُ الَی التَّفْسیرِ وَالسُّؤالِ، یا عالِماً بِما فی  صُدُورِ الْعالَمینَ، [صَلِّ عَلی  مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرینِ]»

«خدایا در این ماه مرا به سوی کارهای نیک و شایسته هدایت کن و خواسته‌ها و آرزوهایم را برآور، ای که به توضیح و سؤال نیاز نداری، ای دانا به آنچه در سینه های جهانیان است [بر محمد و خاندان پاکش درود فرست]»

شرح دعای روز هفدهم ماه رمضان از منظر آیت‌الله مکارم شیرازی:

انسان در مسیر هدایت هر لحظه بیم لغزش و انحراف در باره او می‌رود، به همین دلیل باید خود را در اختیار پروردگار بگذارد و تقاضا کند که او را بر راه راست ثابت نگهدارد. هم‌چنین هدایت همان پیمودن طریق تکامل است که انسان تدریجاً مراحل نقصان را پشت سر بگذارد و به مراحل بالاتر برسد.

حال پس از اظهار تسلیم در برابر پروردگار و وصول بر مرحله عبودیت و استمداد از ذات پاک او نخستین تقاضای ما این است که ما را به راه راست، راه پاکی و نیکی، راه عدل و داد و راه ایمان و عمل صالح هدایت فرماید؛ لذا در فراز ابتدایی دعای روز هفدهم ماه مبارک رمضان می‌خوانیم: «اللهُمَّ اهْدِنی  فیهِ لِصالِحِ الْأَعْمالِ؛ خدایا در این ماه مرا به سوی کارهای نیک و شایسته هدایت کن»
اما به راستی عمل صالح چیست؟ در پاسخ باید گفت عمل صالح از جمله واژه‌های قرآنی بسیار وسیع المعنی است که شامل هر کار خوبی است که برای خدا انجام می‌گیرد؛ لذا عمل صالح دو رکن اساسی دارد؛ یکی نیّت پاک و دیگری کار مفید.

بنابر این تعریف، عمل صالح منحصر در نماز، روزه، حجّ، زکات، خمس، دعا و زیارت نیست؛ (هر چند اعمال مذکور از مصداق‌های روشن اعمال صالح است)، بلکه هر کار مفیدی که با نیّت پاک انجام پذیرد عمل صالح شمرده می‌شود.

از این رو عبادت، زیارت، کمک به نیازمندان، ساختن درمانگاه، احداث جادّه، ساختن مدارس و مؤسسات خیریه، تهیه جهیزیه دختران فقیر، آماده کردن وسیله ازدواج پسران محتاج، کمک به بیماران صعب العلاج، امر به معروف و نهی از منکر، ارشاد جاهل، تنبیه غافل و مانند آن همه از مصادیق عمل صالح است. حتّی اگر سنگی در وسط راه مردم افتاده باشد، و انسان با نوک پا آن را به کناری هدایت کند که مزاحم عبور و مرور مردم نباشد، این نیز عمل صالح است.

نقش «ایمان» و «عمل صالح» در هدایت‌پذیری انسان

بدیهی است قرآن مجید به روشنی اعمال اخلاقی را زائیده ایمان به خدا و روز قیامت می‌شمرد و در بسیاری از آیات «عمل صالح» پشت سر ایمان و به عنوان ثمره درخت ایمان آمده است، لذا عمل صالح میوه ایمان است، چنان‌که تعبیر (الذین آمنوا و عملوا الصالحات) بسیار در قرآن دیده می‌شود.

به عنوان نمونه در قرآن کریم می‌خوانیم: «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ یَهْدِیهِمْ رَبُّهُمْ بِإِیمانِهِمْ؛ کسانی که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند، خداوند به کمک ایمانشان آن‌ها را هدایت می‌کند»
این نور هدایت الهی که از نور ایمانشان سرچشمه می‌گیرد، تمام افق زندگانی آن‌ها را روشن می سازد، در پرتو این نور آن چنان روشن بینی پیدا می‌کنند که جار و جنجال‌های مکتب‌های مادی و وسوسه‌های شیطانی، و زرق و برق‌های گناه، و زر و زور، فکر آن‌ها را نمی‌دزدد و از راه به بیراهه گام نمی‌نهند.

این‌گونه است که در سوره  «والعصر» همین معنی با تعبیر دیگری آمده است، آن‌جا که همه انسان‌ها را در زیان و خسران می‌بیند و تنها کسانی را استثنا می‌کند که در درجه اوّل، ایمان دارند و سپس عمل صالح و از حقّ دفاع می‌کنند و به صبر و استقامت توصیه می‌نمایند و یا در فراز دیگر قرآنی تزکیه اخلاقی و عملی رابطه نزدیکی با نام پروردگار و نماز و نیایش او دارد؛ اگر از آن مایه بگیرد، ریشه‌دار و پر دوام خواهد بود، و اگر به اصول دیگری متّکی شود سست و کم محتوا خواهد بود.

به این ترتیب، ایمان به جهان دیگر سبب کارهای اخلاقی مهمّی مانند باقی گذاشتن صدقات جاریه و آثار علمی مفید و فرزندان صالح می‌شود در حالی که این امور در مکتب سودپرستان مادی هیچ کدام مفهوم درستی ندارد؛ زیرا پاکی اخلاق و عمل و تزکیه کامل انسان، جز در سایه ایمان به خدا و رحمت او ممکن نیست.

بدین ترتیب از یک طرف باید پایه‌های ایمان را تقویت کرد از سوی دیگر عمل صالح ایمان انسان را راسخ و محکم و نور هدایت را در دل انسان بیشتر می‌کند. آری ایمان و عمل صالح در تمام وجود انسان اثر مثبت می‌گذارد، قلب را روشن، فکر را نورانی می‌کند و به موازات آن هدایت و نصرت و حمایت الهی شامل حال مؤمن صالح می‌شود.

لزوم طلب حوائج از درگاه پروردگار با قلبی آگاه به فضل الهی

بی‌شک انسان در هر کاری که قدم می‌گذارد حوائج دنیا و آخرت را از خدا طلب کند؛ یعنی خداوند را حاکم بر سرنوشت خود ببیند؛ در امر تجارت، زراعت و مانند آن تلاش کند ولی زبان حال و قال او استخیر اللَّه برحمته باشد؛ یعنی خدایا خیر و برکت را از رحمت تو می‌خواهم. حال اگر قصد علم داری اول در نفس خود حقیقت بندگی را طلب کن و سپس علم را به عمل وصل کن و از خدا طلب فهم نما تا به تو بفهماند.

این که به خداوند متعال «صمد» گفته می‌شود، به خاطر این است که، بندگانش قصد درگاه او می‌کنند؛ در منتهای عظمت است و مردم در حوائج خویش به سوی او می‌روند، کسی که برتر از او چیزی نیست و کسی که دائم و باقی بعد از فنای خلق است.

این سؤال و تقاضا دائمی است و همگی به زبان حال از آن مبدأ فیاض، دائماً فیض می‌طلبند، هستی می‌خواهند، حوائج خود را تمنا می‌کنند و این اقتضای ذات موجود ممکن است که نه تنها در «حدوث»، بلکه در «بقاء» نیز وابسته و متکی به واجب الوجودند.

لذا شایسته است در این شب‌ها و روزهای پربرکت رمضان؛ مخصوصاً در هنگام سحر دست به دعا برداریم و نعمت امنیّت را پیش از روزی‌های گوناگون دیگر از خدا طلب کنیم؛ چرا که تا نعمت امنیّت نباشد مواهب دیگر قابل استفاده نیست.

آرزوهای دراز؛ مانع کلیدی در حصول معرفت الهی

«طول امل» و به تعبیر دیگر «آرزوهای دور و دراز» از مهم‌ترین رذایل اخلاقی است که انسان را به انواع گناهان آلوده می‌کند، از خدا دور می‌سازد، به شیطان نزدیک می‌کند و گرفتار عواقب خطرناکی می‌سازد؛ البتّه اصل  «آرزو» و «امید» نه تنها مذموم و نکوهیده نیست، بلکه نقش بسیار مهمی در حرکت چرخ‌های زندگی و پیشرفت در جنبه‌های مادی و معنوی بشر دارد.

لیکن وقتی امید و آرزو از حدّ بگذرد به صورت سیلابی ویرانگر در می‌آید و همه چیز را با خود می‌برد و سرانجام انسان را غرق دنیاپرستی و ظلم و جنایت و گناه می‌کند؛ به همین دلیل پیامبر اکرم (ص) «طول امل» را یکی از دو دشمن بسیار خطرناک برای انسان‌ها شمرده و فرموده است: «شدیدترین چیزی که از آن بر شما می‌ترسم دو خصلت است: پیروی از هوا و آرزوی طول و دراز؛ زیرا هواپرستی شما را از حق باز می‌دارد و اما آرزوی دور و دراز شما را حریص بر دنیا می‌کند»

به راستی چگونه می‌توان امید به هدایت گروهی داشت که هدف نهایی آن‌ها خور و خواب همچون حیوانات است و آرزوهای دراز به آن‌ها اجازه نمی‌دهد که لحظه‌ای به پایان زندگی و به آفریدگاری که این مواهب حیات را به آن‌ها بخشیده بیندیشند و درباره هدفی که برای آن آفریده شده‌اند لحظه‌ای فکر کنند؛ لذا می‌توان چنین نتیجه گرفت که طول امل و آرزوهای دراز از خطرناک‌ترین دشمنان سعادت بشر است که نه تنها افراد، بلکه اقوام و ملت‌ها را در کام مرگ و بدبختی فرو می‌برد.

چرا خدا به سؤال و تفسیر احتیاج ندارد؟

بی‌تردید علم خداوند به موجودات از طریق انتقال عکس و صورت ذهنی آن‌ها، مانند انسان‌ها نیست؛ بلکه علم او «علم حضوری» است؛ یعنی همه جا حاضر است و همه موجودات، نزد او حضور دارند و او به همه آن‌ها احاطه دارد، بی آن‌که احتیاج به عکس و نقشی باشد؛ درست شبیه حضور صورت‌های ذهنی انسان در برابر روح او؛ زیرا صورت‌های ذهنی، ذاتا در روح انسان‌ها حاضرند نه عکس و نقش آن‌ها و احاطه انسان بر آن‌ها نوعی احاطه حضوری است.

لذا آنچه را که بندگان در شب و روز انجام می‌دهند بر خداوند متعال پوشیده نیست، به طور دقیق از اعمال آن‌ها آگاه است و با علم بی‌پایانش به آن‌ها احاطه دارد، اعضای شما گواه او و اندام شما سپاهیان او، ضمیر و وجدانتان جاسوسان وی و خلوت‌های شما در برابر او آشکار و عیان است.

خدا می‌داند چه کسانی به اراده خود، به خواست و اختیار خود در طریق سعادت گام می‌نهند و چه گروهی با اراده خود در مسیر شقاوت گام می‌نهند بنابراین عکس آنچه او گفته اگر مردم مجبور به انتخاب این راه باشند علم خدا جهل خواهد شد چرا که همگان با میل و اختیار خود راه خویش را انتخاب می‌کنند.

به تعبیر دیگر عنصر آزادی اراده و اختیار نیز جزء معلوم خداوند بوده، او می‌دانسته است که بندگان با صفت اختیار، و با اراده خویش چه عملی را انجام می‌دهند.

در حدیثی از امام صادق (ع) آمده است: «إنّ اللّه یعلم حاجتک و ما ترید و لکنّه یحبّ ان تبثّ إلیه الحوائج؛ خداوند حاجت و خواسته تو را می‌داند، ولی دوست دارد که حوایج خویش را نزد او شرح دهی»؛ لذا باید منتهای تلاش و کوشش خود را انجام دهیم و آنچه را از توان ما بیرون است به لطف خدا بسپاریم و با دعا حلّ مشکل را از او بخواهیم و به مضمون «أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ»، به هنگام اضطرار و عقیم ماندن تلاش‌ها و کوشش‌ها به در خانه خدا برویم و دست به دعا برداریم.

در فراز پایانی دعا به درگاه الهی عرضه می‌داریم: «صَلِّ عَلی  مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرینِ؛ بر محمد(ص) و خاندان پاکش درود فرست» که نشان می‌دهد در استقبال یا بدرقه دعاها صلوات و درود بر پیامبر (ص) باشد به اجابت نزدیک است.
منبع: ایسنا