منظور از آیه "فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازینُه" چیست؟

وارث: 

کتاب "حیات پس از مرگ" به قلم علامه سید محمدحسین طباطبایی (ره) به ارائه داستان های حیات انسان ها پس از مرگ پرداخته که در شماره های مختلف تقدیم شما خوبان می شود .

فصل هفتم: میزان‏

خداوند فرموده است: وَالْوَزْنُ یَوْمَئِذٍ الْحَقُّ فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازینُهُ فَاُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ * وَ منْ خَفَّتْ مَوازینُهُ فَاُولئِکَ الَّذینَ خَسِرُوا اَنْفُسَهُمْ بِما کانُوا بِآیاتِنا یَظْلِمُونَ.

در این آیات خداوند بیان فرموده است که در روز قیامت «وزن» یا «کشیدن» حقیقتی است ثابت.

شاید جمع بودن «موازین» در عبارت: فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازینُهُ و مَنْ خَفَّتْ مَوازینُهُ به اعتبار تعداد وزن کردن‌ها باشد.

همچنین در این آیات بیان شده است که سنگینی در نیکی ها و سبکی در بدی هاست، با وجود اینکه ظاهر امر مقتضی خلاف این مطلب است، همچنانکه می‏فرماید: وَالْعَمَلُ الصَّالِحُ یَرْفَعُهُ.

و: یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا.

و: ثُمَّ رَدَدْناهُ اَسْفَلَ سافِلیَن.

این سنگینی نیکی ها و سبکی بدی ها، همان‏طور که خود خداوند روشن ساخته است، به خاطر بقای نیکی ها و نابودی بدی هاست: فَاَمّا الزَّبَدُ فَیَذْهَبُ جُفاءً وَ اَمَّا ما یَنْفَعُ النَّاسَ فَیَمْکُثُ فِی اْلاَرضِ. بنابراین، سنگینی در نیکی هاست نه در بدیها. در عبارت: اوُلئکَ الَّذینَ خَسِرُوا اَنْفُسَهُمْ اشاره‏ای به همین مطلب وجود دارد.

در جای دیگر فرموده است: وَ نَضَعُ الْمَوازینَ الْقِسْطَ لِیَوْمِ الْقِیامَةِ فَلا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَیْئاً وَاِنْ کانَ مِثقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ اَتَیْنابِها وَکَفی‏ بِنا حاسِبینَ و در آن موازین را به «قسط» که همان عدل است، تفسیر نموده و وجه سنگینی در نیکی ها و سبکی در بدی ها را نیز بیان فرموده است.

در «توحید» از امیرالمؤمنین (علیه السلام) راجع به: فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازینُهُ روایت شده است که منظور از آن حسنات است. حسنات و سیئات هردو وزن می‏شوند: حسنات سنگینی ترازو و سیئات سبکی آن هستند.

و در احتجاج از او نقل شده که: «مراد همان کمی یا زیادی نیکی هاست».

با آنچه گذشت معنای آیه زیر واضح می‏گردد: اُولئِکَ الَّذینَ کَفَرُوا بِآیاتِ رَبِّهِمْ وَ لِقائِهِ فَحَبِطَتْ اَعْمالُهُمْ فَلا نُقیمُ لَهُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَزْناً چه با از میان رفتن و حبط اعمال، جایی برای ترازوی عدل الهی و اندازه‏گیری نمی‏ماند و با این مطلب آشکار می‏گردد که اندازه‏گیری با ترازوی عدل، در روز قیامت، تنها مختص به اعمالی است که حبط نشده یعنی از میان نرفته باشد و به همین خاطر هم هست که آیه فوق با این آیه منافاتی نمی‏یابد: فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازینُهُ فَاُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ * وَمَنْ خَفَّتْ مَوازینُهُ فَاُولئِکَ الَّذینَ خَسِرُوا اَنْفُسَهُمْ فی جَهَنَّمَ خالِدُونَ * تَلْفَحُ وُجُوهَهُمُ النَّارُ وَهُمْ فیها کالِحُونَ * اَلَمْ تَکُنْ آیاتی تُتْلی‏ عَلَیْکُمْ فَکُنْتُمْ بِها تُکَذِّبُونَ * قالُوا رَبَّنا غَلَبَتْ عَلَیْنا شِقْوَتُنا وَکُنَّا قَوْماً ضالّینَ .

از مباحث قبلی، معانی روایاتی که در این باب آمده است روشن می‏گردد:

در احتجاج آمده است: «هنگامی که زندیق مشهور از امام صادق (علیه السلام) پرسید که آیا اعمال وزن می‏شوند؟ حضرت پاسخ داد: خیر؛ زیرا اعمال جسم نیستند و نیز کسی احتیاج به وزن کردن اشیاء دارد که عدد اشیاء و سبک سنگینی آنها را نداند و خداوند هیچ چیز بر او پوشیده نیست. زندیق پرسید پس معنای «میزان» چیست؟ حضرت فرمود: یعنی عدل.

زندیق دوباره پرسید پس عبارت: فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازینُهُ که در قرآن آمده است یعنی چه؟ حضرت فرمود: یعنی کسی که عملش راجح باشد».

در «توحید» از امیرالمؤمنین (علیه السلام) نقل شده است که: «امّا این گفته خدا که نَضَعُ الْمَوازینَ الْقِسْط یعنی ترازوی عدل که همه خلایق در روز قیامت بدان سنجش می‏گردند و خداوند با گرفتن حق مردم از یکدیگر، آنها را با ترازوی عدل به جزا می‏رساند».

در «کافی» و «معانی» نقل شده است که: «از حضرت صادق (علیه السلام) راجع به «و نَضَعُ الْمَوازینَ الْقِسْط یوم القیامة» سؤال شد، حضرت پاسخ داد: مراد از موازین همان انبیا و اوصیا هستند». دلیل چنین پاسخی از آنچه گذشته روشن می‏گردد.

در «کافی» از امام سجّاد (علیه السلام) در کلامی راجع به زهد، نقل شده است: «ای بندگان خدا! بدانید که برای مشرکین ترازوی عدل الهی نصب نمی‏گردد و نامه‏های اعمال ایشان، گشوده نمی‏شود، بلکه همگی بر جهنم گردآورده می‏شوند. نصب ترازوی عدل الهی و گشودن نامه‏های اعمال، تنها از آنِ مسلمانان است، ای بندگان خدا از او بترسید».
منبع: خبرگزاری حوزه