مهدویت در کلام امام هادی(ع)/ روایت جامعه کبیره از آینده روشن جهان

وارث: 

 با وجود طولانی بودن مدت امامت حضرت هادی (ع)، شدت تقیه و دشواری ارتباط با ایشان سبب شد تا روایات زیادی از ایشان بر جای نماند. در میان روایات ایشان آموزه های مهدوی کم شمارند که شاید شدت تقیه و کفایت آموزش های پیشین دلیل این مسئله بوده است. آن چه در همین روایات محدود به چشم می خورد توجه خاص به شرایط دشواری است که شیعه در پیش رو خواهد داشت. امام(ع) به شیوه های مختلفی تلاش کرده است تا از مشکلات بعدی خبر داده و راه را برای پذیرش وجود فرزندی برای امام حسن عسکری(ع) و امامت او و همچنین پذیرش او به عنوان قائم موعود(عج) فراهم کند. مفصل ترین نقل در خصوص مادر امام عصر(ع) از محمد بن بحر شیبانی صحابی امام هادی (ع) نقل شده است که دربرگیرندۀ برخی احوالات و کلمات امام هادی نیز هست (صدوق، 1395: ج 2، 417). در این نقل از مادر امام عصر (ع) با نام نرجس یاد شده که از شاهزادگان رومی بوده که به خواست خویش با سپاه روم همراه شده و در نبرد با مسلمانان به اسارت و بردگی در می آید و سپس توسط فرستاده امام هادی (ع) خریداری شده و در ادامه با حضرت عسکری (ع) ازدواج می کند.

 

در روایات حضرت هادی (ع) از میان علائم حضرت حجت (ع)، به این علامت اشاره شده که مردم تولد او را انکار خواهند کرد. امام هادی (ع) از انکار عموم، دلیلی برای اثبات تولد امام زمان(ع) می سازد؛ زیرا هنگام از دنیا رفتن امام عسکری (ع)، عامه مردم این گونه می پندارند که ایشان فرزندی ندارد و این انکار عامه، قرینه است بر تولد امام عصر (ع) و دلیلی است بر صحت ادعای آنان که به حضور امامی در پس پرده غیبت باور دارند. امام هادی (ع) در بیشتر دوره امامت خویش گرفتار تقیۀ شدیدی است؛ از این رو تصریح به نام امامان بعد در روایات ایشان کمتر دیده می شود. امام هادی (ع) با تعبیر «الخلف بعد الخلف» از امام زمان(ع) یاد می کند و نه نام او را و نه نام پدر او را بر زبان نمی آورد. این سخن، فاصله میان امام هادی (ع) تا امام مهدی(ع) را معلوم می کند و این که جانشینی که پس از جانشین امام هادی (ع) خواهد آمد همان موعود الهی است.

 

در این بیانات از وضعیت متفاوت شیعیان در مواجهه با وضعیت تازۀ امامت خبر داده شده است؛ وضعیتی که در آن شیعیان امام خود را ندیده، حق نام بردن از او را ندارند و تنها می توانند از او با عنوان «حجت از خاندان پیامبر» یاد کنند (کلینی، 1407: ج1، 339).

 

در برخی روایات، حضرت هادی (ع) از امام پس از خود نام می برد و از فرزند او با لقب «قائمی که زمین را عدل و داد پر می کند همان گونه که پر از ظلم و ستم شده بود»، یاد می کند. به نظر می رسد که این بیانات احتمالاً در دورۀ آغازین امامت امام هادی (ع) یا اواخر آن صادر شده که امام گرفتار تقیه نبوده است.

 

امام هادی (ع) با سخنان اخیر تصویری از عصر غیبت نیز به دست می دهد که البته بیشتر به غیبت صغرا مربوط می شود. از امام هادی (ع) کمتر سخنی در سایر آموزه های مهدوی نقل شده است؛ اموری مانند عصر ظهور و وقایع نزدیک آن و همچنین در مورد ویژگی های حکومت امام عصر (ع) و ترسیم وضعیت پس از رحلت ایشان؛ ولی در میان فرمایشات امام هادی (ع) زیارت جامعه کبیره جایگاهی ویژه دارد؛ زیارتی که باید آن را به حق «منشور اعتقادی شیعه» در زمینه امامت دانست.

 

در زیارت جامعه چند فقره به روشنی از معارف مهدوی گزارش می دهد؛ فقراتی مانند:

 

مَکَّنَنِی فِی دَوْلَتکُمْ وَ أَحیَانِی فِی رَجْعَتِکُمْ وَ مَلَّکَنِی فِی أَیَّامِکُمْ؛ (صدوق، 1413: ج2، 617 ) و در دوران حکومت شما مرا از جایگاهی برخوردار سازد، و در زمان رجعت شما زنده کند، و در روزگار شما مرا قدرت ببخشد.

 

محْتَجِبٌ بِذِمَّتِکُمْ معْتَرِفٌ بِکُمْ وَ مُؤْمِنٌ بِإِیَابِکُمْ مُصَدِّقٌ بِرَجْعَتِکُمْ مُنْتَظِرٌ لِأَمْرِکُمْ مُرْتَقِبٌ لِدَوْلَتِکُمْ؛ (همو: 614) تحت حمایت های شما در امان هستم و به بازگشت شما ایمان دارم، به رجعت شما باور دارم، در انتظار حکومت شما هستم، چشم به راه دولت شمایم.

 

یُحْشَرُ فِی زُمْرَتِکُمْ وَ یَکُرُّ فِی رَجْعَتِکُمْ وَ یُمَلَّکُ فِی دَوْلَتِکُمْ وَ یُشَرَّفُ فِی عَافِیَتِکُمْ وَ یُمَکَّنُ فِی أَیَّامِکُمْ وَ تَقَرُّ عیْنُهُ غداً بِرُؤْیَتِکُم؛ (همو: 615) در میان شما محشور شوم و در رجعت شما بازگردم و در دولت شما قدرت یابم و در دوران عافیت شما به بزرگی برسم و در روزگارتان جایگاهی پیدا کنم و فرداروزی چشمم به دیدارتان روشن شود.

 

امام هادی (ع) با املای این زیارت، افزون بر ایجاد فضای قوی عاطفی میان شیعیان و امامانشان، تصویری امید ساز از آینده به دست می دهد و همراه با آن، مهم ترین آموزه های مهدوی را در جان و دل شیعیان جای می دهد. همچنین امام با تحکیم سازمان وکالت و تعیین عثمان بن سعید به عنوان سرپرست آن تا عصر غیبت نقشی کلیدی در حفظ انسجام جامعه شیعی و باورهای مهدوی در عصر پرتلاطم غیبت داشت.
منبع: شبستان