داروهایی که روزه را باطل نمی‌کند

وارث: در میان همه اعمال عبادی مسلمانان، قطعا روزه از شاخص‌ترین آنهاست. تاکید فراوان بر منزلت ماه مبارک رمضان باعث شده است تا این ماه و اعمال عبادی آن از جایگاه ویژه‌ای بین مسلمانان برخوردار باشد.

دین مبین اسلام به‌رغم واجب کردن روزه بر همه مسلمانان مکلف، بیماران و افراد ناتوان را مستثنی کرده است. به همان میزان که روزه‌داری افراد مکلف در این ماه نشانه عبودیت درگاه الهی است، اصرار غیرمنطقی به روزه‌داری در افرادی که به دلیل بیماری یا سایر معذورات شرعی از روزه‌گیری معاف هستند، ممکن است به مخالفت با دستورات الهی تعبیر شود.

با توجه به قرار گرفتن ماه مبارک رمضان در تابستان و طولانی‌بودن زمان روزه‌داری و کوتاه شدن فاصله بین افطار و سحر ممکن است مصرف متوالی وعده‌های غذایی در این فاصله کوتاه خود مشکلات جدیدی را برای مصرف داروها و تداخلات احتمالی آنها با موادغذایی ایجاد کند که این موضوع می‌تواند بر روند درمانی بیماران تاثیر منفی بگذارد.

راه‌های مختلف مصرف داروها در زمان روزه‌داری

یکی از کارهای قابل انجام برای دارودرمانی بیماران در طول ماه مبارک رمضان، استفاده از شیوه‌های مختلف مصرف است.

با توجه به قوانین مذهبی روزه‌داری، بسیاری از روش‌های مصرف دارو در طول روزه‌داری برای فرد روزه‌دار با توجه به مجتهد مورد تقلید او می‌تواند بدون اشکال باشد.
دوز مصرف با توجه به ویژگی‌های بیماری فرد می‌تواند در طول ماه مبارک رمضان تغییر کند. بیمارانی که مجبور به مصرف داروها هستند، در صورتی که با یکبار مصرف داروها در روز علایم بیماری آنها کنترل می‌شود، برای ادامه مصرف داروهای خود در زمان روزه‌داری با مشکل خاصی روبه‌رو نیستند.

این بیماران می‌توانند زمان مصرف داروی خود را در فاصله بین افطار تا سحر قرار دهند. در صورتی که لازم است داروی خود را با معده خالی مصرف کنند، بهترین زمان مصرف دارو برای آنها یک ساعت قبل از سحری یا ۲ ساعت بعد از افطاری است.

البته در این موارد نیز باید توجه داشت که مصرف بعضی از داروها در سحر یا افطار ممکن است تاثیرات درمانی متفاوتی ایجاد کند، برای مثال داروهایی مانند انالاپریل، پروپرانولول و دیگوگسین در صورتی که صبح‌ها مصرف شوند، اثربخشی بهتری دارند. به همین دلیل مصرف این داروها در سحرهای ماه رمضان ارجح است.

از طرف دیگر، داروهایی مانند کورتیکواستروییدها (خوراکی و استنشاقی)،H۲ بلوکرها و دیلتیازم در بعدازظهرها اثربخشی بهتری دارند و بهتر است بعد از افطاری مصرف شوند.

اگرچه بیمارانی که روزی دو بار مجبور به مصرف داروها هستند نیز ممکن است در صورت تایید پزشک معالج خود قادر باشند داروهای خود را در فاصله بین افطار تا سحر مصرف کنند، این مورد برای بیمارانی که مجبور به مصرف داروها با دفعات بیشتر هستند، تقریبا ناممکن است و این افراد بهتر است از روزه‌داری صرف‌نظر کنند.

در مواردی خاص ممکن است پزشک معالج قادر باشد با جایگزینی داروهای بیماران، امکان روزه‌داری را برای این گروه از بیماران نیز فراهم کند. در این موارد می‌توان از اشکال دارویی غیرخوراکی، اشکال طولانی اثر داروها و در مواردی از داروهای مشابه در یک گروه درمانی که نیمه‌عمر طولانی‌تری دارند و در نتیجه امکان مصرف یکبار در روز را فراهم می‌کنند برای بیمار استفاده کرد. برای مثال در گروه داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی، ناپروکسن یا پیروکسیکام را می‌توان یکبار در روز تجویز کرد.

بین خانواده آنتی‌بیوتیک‌ها نیز این امکان وجود دارد. در مواردی نیز ممکن است با تعویض گروه فارماکولوژیک داروها و استفاده از سایر گروه‌های دارویی که همان کاربرد درمانی را دارند، امکان روزه‌داری را برای بیماران فراهم کرد.

تداخلات دارو و غذا

با توجه به کوتاه بودن زمان مصرف وعده‌های غذا در روزهای ماه مبارک رمضان در تابستان و پر بودن معده به دلیل مصرف چند وعده غذا در فواصل زمانی کوتاه بین افطار و سحر، امکان بروز تداخلات بین غذا و داروها افزایش می‌یابد. به همین دلیل باید مراقب این نوع تداخلات به‌خصوص درمورد بعضی از داروهای مهم بود. پارامترهای فارماکوکینتیکی و ازجمله آن غلظت خونی داروهایی مانند لووتیروکسین، دیگوگسین، وراپامیل، پروپرانولول، والپروات سدیم، لیتیوم، تیوفیلین، لوراتادین، کاربامازپین و دیازپام در صورت مصرف توأم با غذا تغییر کرده و ممکن است باعث بروز تغییراتی در اثرات درمانی آنها شود.

گروه‌های خاص

اگرچه مطالعات زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد روزه‌داری مشکل خاصی برای بیماران خاص، در صورتی که علایم بالینی آنها تحت‌کنترل باشد مانند بیماران دیابتی، بیماران مبتلا به پرفشاری خون و حتی بیمارانی که پیوند عضو داشته‌اند ایجاد نمی‌کند، اما باید توجه داشته باشیم که روزه‌داری بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن مانند اختلالات سیستم عصبی مرکزی و ازجمله صرع، بیماران مبتلا به اختلالات غدد داخلی، بیماران مبتلا به نارسایی قلبی- عروقی و حتی بیماران مبتلا به بیماری‌های عفونی که نیاز به مصرف منظم داروهای ضدمیکروبی خوراکی دارند، ممکن است عواقبی را برای آنها دربرداشته باشد.

بیماران دیابتی، در صورتی که علایم بیماری آنها تحت‌کنترل باشد و بتوان فواصل مصرف داروهای آنها را با زمان بین افطار تا سحری منطبق کرد، ممکن است منعی برای روزه‌داری نداشته باشند.
بهتر است که در صورت تمایل به اهدای خون، هنگام سحر از غذا و مایعات به اندازه کافی استفاده شود و در همان ساعات اولیه روز اهدای خون صورت بگیرد یا بعد از افطار مشروط به این‌که افطار سبکی میل کرده باشند، به اهدای خون مبادرت ورزند.

داروهایی که استفاده از آنها روزه را باطل نمی‌کند

آنچه بیشتر مورد توافق علمای دین و مراجع عظام است این است که روزه در صورت استفاده از داروهای زیر باطل نمی‌شود:

- استفاده از قطره‌های چشم، گوش و بینی

- تمام داروهایی که از طریق پوست جذب بدن می‌شوند یا به صورت موضعی اثر می‌کنند، مثل کرم‌ها، پمادها و پلاسترها و مشمع‌های دارویی

- استعمال انواع شیاف‌ها و پمادهای مقعدی یا واژینال

- تزریقات زیرپوستی، عضلانی، مفصلی و حتی داخل رگی به استثنای تزریق محلول‌های غذایی و نیز داروهای تقویتی که موجب ابطال روزه‌داری می‌شوند (نظر شرعی مراجع تقلید درمورد داروهای تزریقی داخل رگی متفاوت است)

- گاز اکسیژن که به صورت استنشاقی مصرف می‌شود

- مصرف انواع دهان‌شویه‌ها، قرقره‌دار یا اسپری‌های دهانی مثل داروهای آسم، به شرط آن‌که چیزی به درون معده فرو برده نشود (در این موارد نظر شرعی مراجع تقلید متفاوت است)

- قرص‌های زیرزبانی مانند نیتروگلیسیرین (درمورد این داروها نیز نظرات شرعی مراجع تقلید متفاوت است).

اهدای خون در ماه رمضان

متاسفانه آمارها نشان می‌دهد که با فرارسیدن ماه مبارک رمضان میزان استقبال اهداکنندگان خون به ۲ علت کاهش می‌یابد:

۱- باطل‌شدن روزه در صورت اهدای خون: به استناد استفتائات به عمل آمده و فتاوی موجود از برخی علما و مراجع دینی، از آن‌جا که اهدای خون با نیت نجات جان انسان‌ها صورت می‌گیرد، نه‌تنها باعث ابطال روزه نمی‌شود، بلکه واجب کفایی نیز شمرده شده است.

۲- ترس از ضعف و بی‌حالی پس از اهدای خون: برای جلوگیری از این وضع عزیزانی که قصد اهدای خون دارند، باید روز قبل و بعد از اهدای خون در فاصله افطار تا سحر، مایعات زیاد به‌خصوص نوشیدنی‌های شیرین مانند شربت مصرف کنند تا حجم خون آنان متعادل شود.

همچنین با توجه به این‌که معمولا آب بدن روزه‌دار نسبت به حالت عادی کمتر می‌شود، بهتر است که در صورت تمایل به اهدای خون، هنگام سحر از غذا و مایعات به اندازه کافی استفاده شود و در همان ساعات اولیه روز اهدای خون صورت بگیرد یا بعد از افطار مشروط به این‌که افطار سبکی میل کرده باشند، به اهدای خون مبادرت ورزند.

ضمنا هموطنان عزیزی که به دلایل مختلفی مانند بیماری یا مسافرت، عذر شرعی دارند و نمی‌توانند روزه بگیرند، در صورت واجد شرایط بودن برای اهدای خون، می‌توانند با اهدای خون خود در ماه مبارک رمضان خلأ کمبود اهدای خون را در این ایام عزیز جبران کنند.

روزه‌داری در دریافت‌کنندگان خون

بیمارانی که در بیمارستان یا سایر مراکز درمانی، خون به آنها تزریق می‌شود، نمی‌توانند روزه بگیرند. این عزیزان می‌توانند در روزهایی که خون دریافت نمی‌کنند، آن هم طبق نظر پزشک معالج اقدام به روزه‌داری کنند.

منبع: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی مازندران- معاونت غذا و دارو
/م118