معروف‌ترين شاگرد ايراني امام صادق(ع)

وارث: شاگرد ايراني مكتب امام صادق (ع) كه پدر علم شيمي شد. «جابربن حيان» شايد يكي از معروف‌ترين شاگردان امام صادق (ع) باشد. دانشمندي كه در ميان ۴هزار شاگرد پيشواي ششم شيعيان و در دوران شكوفايي علمي و كلاس‌هاي درس پرشمار امام صادق (ع) در علم كيمياگري چهره شد و حالا سالهاست كه از او به عنوان «پدر علم شيمي» ياد مي‌شود. چهره اي كه يكي از مشهورترين دانشمندان ايراني نيز به شمار مي‌رود. شهرت جابر نه تنها به جهان اسلام محدود نميشود و غربيها او را تحت عنوان «گبر» مي‌شناسند.

پدر ايراني شيمي

بوموسي جابر بن حيان، كيمياگر برجستهٔ ايراني، در سال ۱۰۰هجري شمسي در شهر توس از توابع خراسان متولد شد. پدر او يك داروساز شناخته شده و از پيرو ان اهل بيت (ع) بود كه به دليل تلاش در بر اندازي حكومت بني اميه دستگير شد و به قتل رسيد. جابر در زمان قتل پدرش كمتر از يك سال سن داشت. علاقه مندي جابر به حرفه و نوشته‌هاي باقي مانده از پدرش، سبب شد تا او نيز به داروسازي پرداخته و البته همزمان با ان، به يادگيري علوم ديگر هم بپردازد. براي همين، ايران را به مقصد عراق ترك كرد تا در كوفه، تحقيقات خود را دنبال كند. به همين دليل به او صفت «كوفي» داده اند كه البته اشاره به زادگاه او نيست. جابر، علاوه بر علم داروسازي، از كيمياگران و فيلسوفان بنام عصر خود بود و البته بيشتر اين شهرت را مرهون شاگردي پيشواي ششم شيعيان مي‌دانست. ذبيح الله منصوري در كتاب ترجمه شده «امام صادق مغز متفكر شيعه» از قول جابر مي‌نويسد: «همه اين علم (شيمي يا كيمياگري) را از محضر مولايم جعفر بن محمد (ع) آموخته ام. » «برتلو» شيميدان فرانسوي كه به «پدر شيمي سنتز» مشهور است هم، سخت تحت تاثير جابر واقع شده و مي‌گويد: «جابر در علم شيمي همان مقام و پايه را داشت كه ارسطو در منطق.» جورج سارتون مي‌گويد: «جابر را بايد بزرگترين دانشمند در صحنه علوم در قرون وسطي دانست.»

جابر نخستين شيميدان ايراني است. اواولين كسي است كه به علم شيمي شهرت و آوازه بخشيد و بي‌ترديد نخستين مسلماني است كه شايستگي كسب عنوان شيميدان را دارد.

شهرت جابر نه تنها به جهان اسلام محدود نميشود و غربيها او را تحت عنوان «گبر» ميشناسند. ابن خلدون درباره جابر گفته است: «جابربن حيان پيشواي تدوين كنندگان فن كيمياگري است.»

شاگرد، دوست و همراه امام ششم

جابربن حيان، كتابي مشتمل بر هزار برگ و ۵۰۰ رساله، تاليف كرده است. جابر شاگرد و دوست امام صادق (ع) بود و امام را شخصي والا و مهربان يافت؛ بطوري كه نميتوانست از او جدا ولي بي نياز بماند. جابر ميكوشيد تا با راهنمايي استادش، علم شيمي را از بند افسانه‌هاي كهن مكاتب اسكندريه برهاند و در اين كار تا اندازه‌اي به هدف خود رسيد. برخي از كتابهايي كه جابر در زمينه شيمي نوشته عبارتند از: الزيبق، كتاب نارالحجر، خواص اكسيرالذهب، الخواص، الرياض و….
وي به آزمايش بسيار علاقه مند بود. از اين رو، مي‌توان گفت نخستين دانشمند اسلامي است كه علم شيمي را بر پايه آزمايش بنا نهاد. جابر نخستين كسي است كه اسيد سولفوريك يا گوگرد را از تكليس زاج سبز و حل گازهاي حاصل در آب بدست آورد و آن را زينت الزاح ناميد. جابر اسيد نيتريك يا جوهر شوره را نيز نخستين بار از تقطير آميزه‌اي از زاج سبز، نيترات پتاسيم و زاج سفيد بدست آورد.

جابر سرانجام در سال ۱۹۴ هجري شمسي در كوفه درگذشت.

/م118