خطبه‌ امام علی(ع) در باب لطافت خلقت مورچه

وارث: امیرالمومنین امام علی علیه السلام: اگر مردم در عظمت قدرت خدا، و بزرگى نعمت‏هاى او مى‏‌انديشيدند، به راه راست باز مى‏‌گشتند، و از آتش سوزان مى‏‌ترسيدند، امّا دل‏ها بيمار، و چشم‏ها معيوب است.
آيا به مخلوقات كوچك خدا نمى‌‏نگرند كه چگونه آفرينش آن را استحكام بخشيد و تركيب اندام آن را برقرار، و گوش و چشم براى آن پديد آورد، و استخوان و پوست متناسب خلق كرد.
به مورچه و كوچكى جثّه آن بنگريد، كه چگونه لطافت خلقت او با چشم و انديشه انسان درك نمى‏‌شود.
نگاه كنيد چگونه روى زمين راه مى‌‏رود، و براى به دست آوردن روزى خود تلاش مى‌كند دانه‏‌ها را به لانه خود منتقل مى‏‌سازد، و در جايگاه مخصوص نگه مى‏‌دارد.در فصل گرما براى زمستان تلاش كرده، و به هنگام درون رفتن، بيرون آمدن را فراموش نمى‏‌كند.
روزى مورچه تضمين گرديده، و غذاهاى متناسب با طبعش آفريده شده است. خداوند منّان از او غفلت نمى‏‌كند.
و پروردگار پاداش دهنده محرومش نمى‏‌سازد، گر چه در دل سنگى سخت و صاف يا در ميان صخره‏اى خشك باشد.
اگر در مجارى خوراك و قسمتهاى بالا و پايين دستگاه گوارش و آنچه در درون شكم او از غضروف‏هاى آويخته به دنده و شكم، و آنچه در سر اوست از چشم و گوش، انديشه نمايى، از آفرينش مورچه دچار شگفتى شده و از وصف او به زحمت خواهى افتاد.
پس بزرگ است خدايى كه مورچه را بر روى دست و پايش بر پاداشت، و پيكره وجودش را با استحكام نگاه داشت، و در آفرينش آن هيچ قدرتى او را يارى نداد، و هيچ آفريننده‌‏اى كمكش نكرد.

اگر انديشه‏‌ات را به كار گيرى تا به راز آفرينش پى برده باشى، دلائل روشن به تو خواهند گفت كه آفريننده مورچه كوچك همان آفريدگار درخت بزرگ خرماست، به جهت دقّتى كه جدا جدا در آفرينش هر چيزى به كار رفته است... .

و لو فکروا في عظيم القدره و جسيم النعمه ، لرجعوا الي الطريق ، و خافوا عذاب الحريق ، ولکن القلوب عليله ، والبصائر مدخوله الا ينظرون الي صغير ما خلق ، کيف احکم خلقه ، و اتقن ترکيبه ، و فلق له السمع والبصر ، و سوي له العظم و البشر انظروا الي النمله في صغر جثتها ، و لطافه هيئتها ، لا تکاد تنال بلحظ البصر ، و لا بمستدرک الفکر ، کيف دبت علي ارضها ، و صبت علي رزقها ، تنقل الحبه الي جحرها ، و تعدها في مستقرها تجمع في حرها لبردها ، و في وردها لصدرها ، مکفول برزقها ، مرزوقه بوفقها ، لا يغفلها المنان ، و لا يحرمها الديان ، و لو في الصفا اليابس و الحجر الجامس و لو فکرت في مجاري اکلها ، في علوها و سفلها ،و ما في الجوف من شراسيف بطنها ، و ما في الراس من عينها و اذنها ، لقضيت من خلقها عجبا ، و لقيت من وصفها تعبا فتعالي الذي اقامها علي قوائمها ، و بناها علي دعائمها لم يشرکه في فطرتها فاطر ، و لم يعنه علي خلقها قادر و لو ضربت في مذاهب فکرک لتبلغ غاياته ، ما دلتک الدلاله الا علي ان فاطر النمله هو فاطر النخله ، دقيق تفصيل کل شي ء ، و غامض اختلاف کل حي.. .

پی نوشت: نهج البلاغه، خطبه185

/م118