آنچه از راز و رمزهای دعوت جوانان به نماز باید بدانید

وی با بیان روایتی از مولا امام علی (ع) افزود: امیر مؤمنان (ع) می فرمایند: "آن كه خود را در مرتبه پيشوايى قرار می‏دهد بايد پيش از مؤدب کردن مردم به مؤدب نمودن خود اقدام كند، و پيش از آنكه ديگران را به گفتار ادب نمايد، بايد به كردارش مؤدب به آداب كند، و آن كه خود را بياموزد و ادب نمايد به تعظيم سزاوارتر است از كسى كه فقط ديگران را بياموزد و تأديب كند". این روایت بدین معناست که دعوت کننده به نماز خود باید نمازگزار باشد که این یک اصل طلایی است؛ چنانچه شاعر می گوید:

ذات نایافته از هستی بخش                کی تواند که شود هستی بخش

وی در ادامه به تعریف از نمازگزار واقعی پرداخت و اشاره نمود: گاهی به این توجه نمی‌شود که خداوند تنها به آنانی که چندبار در شبانه‌روز روبه قبله خم و راست می‌شوند، نمازگزار نمی‌گوید؛ بلکه نمازگزار را کسی می‌داند که این ارتباط با خدا را در دیگر رفتارش جریان دهد و در مقابل، کسی که این نمود در رفتارهایش وجود ندارد یا خلاف این صفات را دارد، نه تنها دعوتش کم اثر یا بی‌اثر می‌شود؛ بلکه رفتار بد او گاهی افراد را از نماز به‌دور می‌کند. در اطراف ما کم نیستند نمازگزاران بد اخلاقی که دور کننده دیگران از نماز می‌شود. که باید به آنها گفت: مرا به خیر تو امید نیست شر مرسان!

حجت الاسلام کاظمی در ادامه به اصل مهم زمينه‌سازي اشاره کرد و گفت: شاید دعوت زبانی به نماز نیاز به زمینه‌سازی کمتری داشته باشد، اما اگر قرار است فردی را به‌سوی نماز هدایت کرد، همانند فرزند یا دوست باید برای به نتیجه رسیدن زمینه‌سازی کرد. مثلا، رفع موانع دوری فرد از نماز، ارتباط با افراد متعهد به نماز، از بین بردن شبهات او درباره نماز، زمینه هدایت او را به نماز را فراهم کرد.

وی در خصوص اصل جامعيت در در اشاعه نماز گفت: نماز يك رفتار است و رفتار، چنان­كه روانشناسان گفته‌اند، سه بعد دارد: شناختي، گرايشي و رفتاري. عمل نماز از كسي صادر مي‌شود كه بهره ­ای هرچند کم از شناخت، گرايش و توانايي عمل نسبت به آن را داشته باشد. هر چه شناخت بيشتر و عميق­تر و هر چه گرايش قوي­تر باشد، فرد به اين عمل پايبندتر خواهد بود. به شرط اينكه توانايي و مهارت انجام آن را دارا باشد. اگر كسي كاملاً به نماز آگاه و به آن گرايش هم داشته باشد، اما فاقد توانايي و مهارت­هاي لازم باشد، براي مثال، حمد و سوره و اذكار را نداند يا نتواند ركوع و سجود را به صورت صحيح انجام دهد، نمي‌تواند نماز را صحيح انجام دهد.

وی اضافه کرد: بنابراین، در دعوت به نماز بايد به هر سه بعد آن توجه داشت. یعنی شناخت و باورهاي لازم، گرايش­ها و انگيزه‌هاي صحيح و توانايي­ها و مهارت­هاي لازم را در آنان ايجاد كرد و پرورش داد. اصل جامعيت به این معناست كه در هدايت به نماز نبايد تنها به بعد شناختي، گرايشي يا رفتاري بسنده كرد؛ بلكه بايد به هر سه بعد به اندازة لازم توجه كرد.

این کارشناس مذهبی مرکز تخصص نماز در خصوص مسئله تدريج در بحث اشاعه نماز عنوان کرد: یک کوزه را می‌شود یکباره رنگ کرد، اما قلب انسان به یکباره رنگ نمی‌گیرد. یکباره می‌شود کسی را به نماز دعوت کرد. بسیار هم مؤثر است، اما اگر قرار است قلبی را به نماز انس داد و هدایت کرد، اصل تدریج را لازم دارد. اصل تدريج بيانگر این مطلب است كه درهدایت به نماز، نبايد انتظار داشت قلبی که به‌ دور از نماز زمانی را زندگی کرده یکباره عاشق نماز شود. به‌خصوص زمانی که فرد حتی برخی از احکام و دانستنی‌های لازم از نماز را نمی‌داند. براي مثال، در روایات درباره کودکان آمده است، نخست بايد اصل سجده را به وي آموخت و او را رها كرد تا آن را انجام دهد. پس از مدتي بايد وضو را به وي آموزش داد. پس از مدتي بايد از او خواست ظاهر نماز را انجام دهد و رعايت شرايط نماز را از وي نخواست. تا گام به گام به سوی نماز صحیح حرکت کند. برخی افراد هرچند از نظر ظاهری بچه نیستند، اما قلبشان همچون کودکی است که با نماز قهر است! زمان لازم است که آشتی برقرار شود.

وی ضمن مهم دانستن اصل میانه‌روی در بحث اشاعه نماز افزود: پيامبر گرامي اسلام (ص) در سفارشي به اميرالمؤمنين (ع) مي‌فرمايد: يا علي، ... عبادت پروردگارت را بر خودت ناخوشايند مكن كه افراط كار نه پشتي [سالم براي مركبش] باقي مي‌گذارد و نه راهي مي‌پيمايد.

وی با بیان اینکه آفت اصلی دعوت به دین، افراط و تفریط است، خاطرنشان کرد: برخی چنان در دعوت به نماز سخت‌گیر هستند که افراد را از نماز رانده می‌کنند؛ برخی چنان بی‌خیال که گویی نماز امری مستحبی است، نه واجبی که ترک آن حرام است و دنیا و آخرت افراد وابسته به آن است.

وی اضافه کرد: بنا بر اصل اعتدال اقتضا مي‌كند كه دعوت کننده به نماز، انتظاراتي بيش از اندازه از مخاطب خود نداشته باشند. چرا كه انتظار بيش از اندازه، به ­ويژه از نوجواني و جوانان موجب خستگي و دلزدگي و در نهايت بي‌ميلي و بي‌علاقگي به نماز شده، او را از نماز دور مي‌كند و چه بسا به ترك نماز بينجامد.

وی در این خصوص تصریح کرد: این به معنای کوتاه آمدن ما در برابر گناه ترک نماز نیست، بلکه به این معناست که بدانیم درجه ایمان افراد متفاوت است؛ بنابراین هم در اصل دعوت به نماز و هم در چگونگی دعوت به نماز، اعتدال را رعایت کنیم.

حجت الاسلام کاظمی در خصوص انتظار بی جا داشتن از نوجوانان گفت: انتظار بيش از اندازه دو پيامد منفي دارد: اگر او مطابق انتظار ما عمل كند، از نماز بيزار و دلزده مي‌شود و اگر مطابق نظر ما عمل نكند، موجب ناراحتي و تنش ميان ما با او مي‌شود و اين تصور در او به وجود مي‌آيد كه در عمل به وظايف ديني‌اش كوتاهي مي‌كند. همين موجب مي‌شود اعتماد به نفس فرزند ضعيف گردد. از سوي ديگر، نبايد سطح انتظارات خود را بسيار پايين بياوریم كه نتيجة آن سهل‌انگاري و بي‌توجهي به نماز يا ترك نماز خواهد بود. البته متاسفانه در جامعه ما بیشتر تفریط انجام می‌شود. یعنی معمولا دعوت به نماز بسیار کم‌رنگ است و چندان خبری از افراط و زیاده روی نیست. برخی هم به بهانه دوری از زیاده روی، اصل دعوت پیوسته به نماز را کنار می‌گذارند.

وی در ادامه ضمن بیان توضیحاتی در خصوص استقامت بر اشاعه تدریجی نماز گفت: خداوند در آیه 112 سوره هود می فرماید: "فَاسْتَقِمْ كَما أُمِرْتَ و من تاب معك"؛ پس همان‏گونه كه مأمور شده‏اى (بر عقايد و اعمال و ابلاغ دينت) پايدار و استوار باش و همچنين كسانى كه با تو (به سوى خدا) رو آورده‏اند. اين امر به­ويژه در مورد نماز اهميت و ضرورت بيشتري مي‌يابد؛ زيرا چنان­كه انس با نماز و دروني شدن آن در دیگران نيازمند گذشت زمان است و با يك روز و يك هفته و يك ماه به سرانجام نمي‌رسد. قرآن كريم وقتی دعوت پیامبران را به نماز گزارش می‌دهد، استقامت و پیوسته بودن دعوت آنها را گوش‌زد می‌کند، چنانچه در آیه 55 سوره مریم می فرماید: "وَ كانَ يَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلاةِ وَ الزَّكاةِ وَ كانَ عِنْدَ رَبِّهِ مَرْضِيًّا"؛ او [اسماعيل صادق‌الوعد] همواره خاندان خويش را به نماز و زكات امر مي‌كرد و پروردگارش از او خشنود بود. کلمه " يَأْمُرُ" مضارع است و مضارع دلالت بر پوسته بودن عمل می‌کند، به همین علت کلمه "همواره" در ترجمه آمده است. بنابراین این آیه اشاره دارد که در دعوت به نماز باید استقامت داشت؛ به‌خصوص آنگاه که خانواده و نزدیکان را که ارتباط بیشتری با آنها دارید، دعوت می‌کنید. بنابراين، بايد در هدايت دیگران به نماز خود را براي فعاليتي پيوسته آماده سازید و روشن است كه فعاليت مداوم و پيوسته نياز به استقامت و پايمردي دارد!

وی در خاطمه به اصلی مهم در خصوص ارائه صحیح نماز به دیگران اشاره کرد و گفت: اصل كرامت در نوع تعاملات ما بسیار مهم است. خداوند در آیه 70 سوره اسراء می فرماید: "وَ لَقَدْ كَرَّمْنا بَنِي آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلى‏ كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضِيلا"؛ و ما فرزندان آدم را بسيار گرامى داشتيم، و آنان را بر مركب­هاى آبى و صحرايى سوار كرديم و از هر غذاى لذيذ و پاكيزه روزيشان كرديم و بر بسيارى از مخلوقات خود برتري افزون داديم.

شما در دعوت به نماز انسانی را دعوت می‌کنید که در ميان مخلوقات، خداوند به‌ او عنايت ويژة داشته، استعدادها و توانايي­هاي ويژه‌اي به او عطا كرده كه برجسته‌ترين آنها عقل و اختيار است. آنچه انسان را از ديگر موجودات جدا کرده و به او اين امكان را داده است كه بتواند در مسير رشد و كمال، گوي سبقت را از دیگر موجودات اين جهاني و حتي فرشتگان مقرب الهي بربايد، عقل و اختيار است. انسان به واسطة برخورداري از عقل و اختيار داراي كرامت است و بر ديگر موجودات برتري دارد. اصل كرامت بيانگر آن است كه والدين، معلم و مربي و دعوت کننده به دین بايد متربي خود را گرامي بدارند و كرامتش را پاس بدارند. آنها حق ندارند حتي در مقام تربيت، مخاطب را تحقير و كرامت انساني او را لگد مال كنند. باید در هدايت به نماز به­ گونه‌اي عمل كرد كه شخصيت و احترام و كرامت فرد حفظ شود.

/س.ب215