با توجه به این نکته که
حج بر زنان نیز - در صورت استطاعت - واجب است، طبیعی است که آنان هم در مراسم حج حضور داشتند، بویژه با توجه به این‌که از قبل اعلام شده بود که این حج، آخرین حج پیامبر اسلام(ص) است؛ به همین دلیل بانوانی زیادی در مراسم حجةالوداع حضور داشتند، بدیهی است که بسیاری از آنان در بازگشت همراه کاروان‌ها حضور داشتند. اما به دلیل اشتهار نداشتن مانند بسیاری از مردان نامشان در تاریخ ذکر نشده است. بسا ممکن است حدود یک سوم، یا بیشتر و یا کمتر از جمعیت چندین هزار نفری حاضر در روز
غدیر را جمعیت زنان تشکیل داده باشد. اما در عین حال منابع روایی و تاریخی نام تعدادی از بانوان برجسته و مشهور را که در حجة الوداع حضور داشتند، ذکر کرده‌اند؛ مانند:
1.
حضرت زهرا(س): جابر بن عبدالله انصاری می‌گوید: «در سال دهم، خبر رسید که پیامبر(ص) تصمیم به حج دارند. تعداد بسیاری از مردم به مدینه آمدند. همه آنها خواهان این بودند که آنچه او عمل می‌کند؛ انجام دهند. پیامبر(ص) از مدینه خارج شد و مردم نیز به همراه او راه افتادند، تا این‌که وارد ذو الحُلیفه شدیم. ... سپس علی(ع) از یمن به ما ملحق شد و حضرت فاطمه(س) را دید که لباسی رنگی پوشیده و سرمه کشیده بود...».
[1]2. همسران پیامبر: بنابر روایات شیعه و سنی، پیامبر(ص)، برای هر یک از سفرهای خود، یکی از همسرانش را که با قرعه انتخاب می‌شد، به همراه می‌برد؛
[2] لذا طبیعی بود که در این سفر معنوی و مهم، دست کم یکی از آنها را با خود همراه داشته باشد.
3. اسماء بنت عمیس:
امام باقر(ع) می‌فرمایند: اسماء بنت عمیس در حجة الوداع، محمد بن ابی‌بکر را به دنیا آورد... پس از ایام نفاس، پیامبر به او دستور داد که برای احرام غسل کند و ... .
[3] شبیه این نقل در منابع اهل سنت نیز ذکر شده است.
[4]4. برخی زنان و نقل حدیث غدیر: واقعه غدیر پس از حجة الوداع واقع شد و بسیاری از مسلمانان در آن حضور داشته و آن‌را نقل نمودند. از این میان برخی بانوان نیز راوی این واقعه‌ی بزرگ بوده، که نشان از حضور آنان دارد. از جمله آنها، حضرت زهرا(س)، برخی از همسران پیامبر(ص)، ام‌هانی و فاطمه دختر حمزه بوده‌اند.
[5]5. از برخی نقل‌ها و دستورات پیامبر چنین استفاده می‌شود که تعداد بیشتری از زنان، در حجة الوداع حضور داشته‌اند: از جمله امام باقر(ع) فرمودند: پیامبر به برخی از زنان ضعیف اجازه داد؛ در شب، از مزدلفه به سمت منا حرکت کنند.
[6] ----------------------------------------------------------------------------------------------------------
[1]. شیخ طوسی، الامالی، ص 401، قم، دار الثقافة، چاپ اول، 1414ق؛ أزدی سِّجِسْتانی، أبو داود سلیمان بن الأشعث، سنن أبی داود، محقق، محمد محی‌الدین عبد الحمید، ج 2، ص 182، بیروت، المکتبة العصریة، بی‌تا.
[2]. ر.ک: شیخ مفید، الاختصاص، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، محرمی زرندی، محمود، ص 118، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، چاپ اول، 1413ق؛ بخاری، محمد بن إسماعیل، الجامع المسند الصحیح المختصر من أمور رسول الله و سننه و أیامه(صحیح البخاری)، محقق، محمد زهیر بن ناصر الناصر، شرح، تعلیق، دیب البغا، مصطفى، ج 3، ص 159، بیروت، دار طوق النجاة، چاپ اول، 1422ق؛
[3]. ر.ک: کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 4، ص 449، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق؛ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، محقق، مصحح، موسوی خرسان، حسن، ج 1، ص 179، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[4]. مسلم بن الحجاج، أبو الحسن القشیری، صحیح مسلم، محقق، عبد الباق، محمد فؤاد، ج 2، ص 886، بیروت، دار إحیاء التراث العرب، بی‌تا؛ ابن ماجة قزوینی، أبو عبد الله محمد بن یزید، سنن ابن ماجه، تحقیق، عبد الباقی، محمد فؤاد، ج 2، ص 1022، بی‌جا، دار إحیاء الکتب العربیة، بی‌تا.
[5]. ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی طالب(ع) ، ج 3، ص 26، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، 1379ق.
[6]. ابن حیون، نعمان بن محمد مغربی، دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام، محقق، مصحح، فیضی، آصف، ج 1، ص 322، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، چاپ دوم، 1385ق.
منبع: اسلام کوئست
