غفلت در شعر فاطمی | محمد غفاری

وارث: چند سالی است که با پررنگ تر شدن ایام فاطمیه و گسترده تر شدن مراسم عزاداری در ایام شهادت صدیقه طاهره سلام الله علیها، تکاپوی هنرمندان نیز برای عرض احترام به ساحت آن حضرت بیشتر شده است. در این بین شاعران به دلیل ارتباط مستقیمی که با هیائات و جلسات سوگواری دارند، نقش زیادی در تولید محتوا برای مادحین و مرثیه خوانان ایفا می کنند؛ از این رو پرداختن به شعر فاطمی و بررسی ابعاد گوناگون آن نیازی جدی است که همواره می بایست مورد توجه قرار گیرد.

هر چند در طول تاریخ شاعران زیادی به حضرت زهرا سلام الله علیها پراخته اند و گاه به موضوع شهادت ایشان نیز اشاره ای کرده اند، اما جر در موارد محدودی نمی توان جریان شعر فاطمی را به صورت مستقل در تاریخ جستجو کرد. برای مثال ناصر خسرو قبادیانی شاعری در قرن پنجم که بارها از تفکر شیعی در اشعارش بهره برده است، در ابیات زیادی به مدح حضرت فاطمه سلام الله علیها می پردازد:

آن روز در آن هول و فزع بر سر آن جمع

پیش شهدا دست من و دامن زهرا

تا داد من از دشمن اولاد پیمبر

بدهد به تمام ایزد دادار تعالی

و یا خواجوی کرمانی در قرن هشتم اشعاری در رثای آن حضرت سروده است:

منظومه محبت زهرا و آل او

بر خاطر کواکب از هر نوشته اند

دوشیزگان پرده نشین حریم قدس

نام بتول بر سر معجر نوشته اند

همچنین شاعران بزرگی در تاریخ شعر پارسی همچون سنایی، عطار، ابن یمین، ابن حسام و… در مدح و منقبت حضرت صدیقه طاهره سلام الله علیها شعر سروده اند؛ اما آنچه که باید بدان توجه ویژه داشت، رشد و تعالی شعر فاطمی به عنوان یک جریان شعری در ادبیات آیینی، در این چند دهه ی اخیر است به گونه ای که استقبال شاعران پیشکسوت و جوان در سرایش شعر فاطمی سبب تولید ده ها مجموعه شعر مستقل در مدح، ستایش و مرثیه ی آن حضرت شده است.

لذا این رویه ی مبارک در ادامه ی حیات خود نیاز به بررسی و تعریفی جدی تر دارد. اگر بخواهیم در ایام فاطمیه به مراثی نوشته شده برای حضرت توجه کنیم، در بین انبوه اشعاری که این روزها به نام شعر فاطمی می خوانیم به نکات قابل توجهی برمی خوریم. از آن جمله می توان به مضامین و محتوای اشعار اشاره کرد که جایگاه ویژه ای در ترویج و اشاعه ی فرهنگ فاطمی دارد.

آن چه که این روزها به عنوان محتوا در اینگونه اشعار به چشم می خورد، غالبا پرداختن به قرائتی ماتمی و بیان مرثیه صرف از شهادت آن بزرگ بانوی تاریخ بشریت می باشد. امری که سبب شده است بسیاری از اشعار یکنواخت و مانند هم باشند و از طرف دیگر با تاکید بر مصائب و مراثی، از دیگر جنبه های زندگی آن حضرت غافل بمانیم.

کافی است کلیدواژهای شعر فاطمی را مورد بررسی قرار دهیم تا به مثالی کاربردی برسیم. اگر به این اشعار دقت کنیم با محدوده ی واژگانی کوچکی روبرو می شویم که در خوشبینانه ترین حالت فراتر از ۲۰۰ واژه نمی شود و در همین محدوده نیز بسامد چند واژه به صورت چشمگیری بیشتر است. واژه هایی چون: یاس، کوچه، در، دیوار، میخ، آتش، پهلو، بازو، تابوت و… و آنچه که کمتر با آن مواجه می شویم بیانی است که به مفاهیمی بپردازد که حضرت زهرا سلام اله علیها برای آن به شهادت رسیدند. مفاهیم بزرگی همچون ولایت و ولایت پذیری، دفاع از مظلوم، مبارزه با طاغوت، ایثار و… است. حتی اگر بخواهیم عمیق تر نگاه کنیم به لایه هایی از زندگی و سیره ی حضرت می رسیم که به ندرت به آن پرداخته شده است. مسائلی همچون تقوا و عبادت، عفاف و حجاب، تربیت فرزندان، ساده زیستی و قناعت، همسرداری و موارد مختلف دیگری که کمتر به آن در اشعار فاطمی برخورده ایم.

نا گفته نماند که عواطف و احساسات رکن اصلی در شعر فاطمی است و شعری که خالی از مرثیه باشد کارکرد اصلی خود در برانگیختن مخاطب را از دست می دهد اما بی شک اگر بخواهیم نمونه های موفقی از شعر فاطمی را مورد بررسی قرار دهیم می باید به شعری توجه کنیم که علاوه بر بیان هنری و عاطفی، با نگاهی جامع و عمیق به شخصیت حضرت صدیقه کبری سلام اله علیها نگریسته باشد و با رها شدن از بیان مسائلی که ریشه در سطحی نگری دارند و همه ی زندگی حضرت را خلاصه در ماجرای شهادت شان می بینند، به مضامین عمیق و مفهومی تر بپردازند.

منبع: هیئت رزمندگان اسلام
/ف.م214