عالم برزخ چگونه عالمي است‌؟

وارث: یکی از سوالات مطرح درخصوص معاد اینکه عالم برزخ چگونه عالمي است‌؟

"و من وراَّئهم برزخ إلي‌َ يوم يبعثون‌; (مؤمنون‌، 100) و پشت سر آنان برزخي است تا روزي كه برانگيخته شوند." آيات و روايات بطور روشن دلالت دارد كه بعد از زندگي دنيا و قبل از قيامت عالمي وجود دارد بنام "عالم برزخ‌" كه روح انسان بعد از مرگ تا برپائي قيامت در آن‌جا زندگي مي‌ كند.

روح انسان بعد از جداشدن از اين جسد خاكي در جسم‌هاي لطيفي قرار مي‌گيرد كه بسياري از عوارض ماده را ندارد; و چون از هر نظر شبيه اين جسم است به آن "قالب مثالي‌" و يا "بدن مثالي‌" مي‌گويند; يعني بدني شبيه همين بدن اما نه به كلي مجرد است و نه مادي محض‌.(اقتباس از تفسير نمونه‌، آية‌الله مكارم شيرازي‌، ج 14، ص 322، دارالكتب الاسلامية‌.) از نگاه قرآن و روايات همة انسان‌ها حيات برزخي دارند.

از روايات استفاده مي‌شود كه انسانها در برزخ به پنج گروه قابل تقسيم می شوند:
الف‌: افرادي كه در درجه اعلاي از ايمان و كمال هستند اين افراد پس از مرگ و پاسخ به سئوالات نكير و منكر روح آنها در قالب مثالي قرار مي‌گيرد و به بهشت برزخي وارد مي‌شوند و در آن‌جا در محضر اميرالمؤمنين‌7 و در بهشت برزخي به انواع نعمتهاي الهي متنعم مي‌شوند; تا برپا شدن قيامت‌.

ب‌: افرادي كه مؤمن هستند ولي نه در درجه و كمال گروه قبلي‌، اين افراد پس از سئوال و پاسخ در قبر، دري از بهشت (برزخي‌) به سوي قبر آنان باز مي‌شود و قبر به مقدار چشم‌انداز، وسيع شده و باغي از باغهاي بهشت مي‌شود. اين گروه در قبرشان متنعم به نعمتهاي پروردگارند و هميشه دعايشان اين است كه خدايا قيامت را برپا نما و نعمتهاي بهشتي را كه به ما وعده داده‌اي عطا فرما.

ج‌: مؤمنين معصيت‌كار كه مستحق عذابند، آنها پس از ورود به قبر و سؤال نكير و منكر و عدم توانايي آنها براي پاسخ دادن‌، فرشتگان با عمودي كه در دست دارند بر فرق آنها مي‌كوبند و قبرشان پر از آتش مي‌شود. و دري از جهنم (برزخي‌) به‌سوي قبر آنان باز مي‌شود و قبرشان تبديل به چاهي از چاههاي جهنم مي‌گردد و اين گروه در قبر معذبند تا وقتي كه گناهانشان بخشوده شود.

د: كساني‌كه كافر محض هستند، اينها هم همانند مؤمنين معصيت كار در جهنم برزخي معذبند تا برپا شدن قيامت‌; با اين تفاوت كه عذاب كافر، عذاب عقيده و عمل است و كاهش دهنده عذاب قيامتش نيست‌; ولي عذاب مؤمن گناهكار، عذاب عمل است و باعث پاك شدن او مي‌شود و جنبه اصلاحگرانه و رهايشگرانه دارد.(سيري در جهان پس از مرگ‌، حبيب‌الله طاهري‌، ص 328 ـ 330، دفتر انتشارات اسلامي‌، با اندكي اضافات‌.)

گروهي كه نه اهل ثوابند كه مستحق نعمت باشند و نه اهل گناه تا مستحق عذاب گردند اين گروه روحشان (در قالب مثالي‌) بصورت بي‌هوش و يله و رها باقي مي‌ماند تا برپا شدن قيامت‌.

(فروع كافي‌، ج 3، ص 238، باب المسألة في القبر و من يسأل و من لايسأل‌، نشر دارالاصول / جهت آگاهي بيشتر درباره عالم برزخ ر.ك‌: پيام قرآن‌، آية‌الله مكارم شيرازي‌، ج 5، ص 443 ـ 478، نشر مدرسه اميرالمؤمنين‌7 / عالم برزخ در چند قدمي ما، محمدي اشتهاردي و...)

هنگام مرگ روح انسان از بدن به طور كامل جدا مي‌شود و به هنگام رستاخيز، خداوند متعال بار ديگر بدن و استخوان‌هاي پوسيده و خاك شده را حيات مجدد مي‌دهد و روح‌، دوباره به آن بر مي‌گردد.(ر.ك‌: پيام قرآن‌، آية‌الله مكارم شيرازي‌، ج 5، ص 308 ـ 334، مدرسة‌الامام اميرالمؤمنين / تفسير نمونه‌، آية‌الله مكارم شيرازي و ديگران‌، ج 2، ص 307، دارالكتب الاسلامية‌)

كسي هم كه خودكشي مي‌كند، زمان مرگش همان موقع است و با بقية افراد تفاوتي نخواهد كرد، البته خودكشي از گناهان بزرگ است و عذاب سختي را در پي دارد. قرآن كريم مي‌فرمايد:
"قُل‌ْ يَتَوَفَّـَكُم مَّلَكُ الْمَوْت‌ِ الَّذِي وُكِّل‌َ بِكُم‌ْ ثُم‌َّ إِلَي‌َ رَبِّكُم‌ْ تُرْجَعُون‌َ;(سجده‌،11) بگو، فرشته مرگ كه بر شما مأمور شده‌، قبض روح شما مي‌كند، سپس به سوي پروردگارتان بازمي‌گرديد".

از اين آيه و آيات ديگر در روايات فهميده مي‌شود كه ستاندن روح انسان‌ها به دست ملايكه است حال اين ستاندن در هر كسي در يك حالتي است‌; برخي در حال تصادف‌، برخي سكته و برخي در حالت خودكشي و... . در اين حالات جسم مادي از كار مي‌افتد; ولي روح از بين نمي‌رود; بلكه آن را ملايكه در همين هنگام از بدن جدا مي‌نمايند و باقي خواهد ماند.