نگاه قرآن و سنت به مسئله زیارت/فلسفه دشمنی با زائران امام حسین (ع)!

وارث: به مناسبت فرا رسیدن اعیاد شعبانیه و سالروز ولادت امامان حسین و سجاد علیهماالسلام و حضرت ابوالفضل(ع) با حجت الاسلام حسین کرامتی، پژوهشگر و کارشناس شیعه شناسی گفتگویی در خصوص چرایی حرمت زیارت به ویژه زیارت امام حسین(ع) از سوی وهابیت انجام داده ایم که مشروح آن را می خوانید:

 

با توجه به اینکه وهابیت فرقه ای منحرف و زائد بر بدنه اسلام است و نگاه و اهداف خود را در قالب فتوا به جهان اسلام القا کرده و در بسیاری از موارد با صدور فتاوای خود خلل در جوامع اسلامی به وجود می آورد، این جریان چه نوع دیدگاهی را در خصوص زیارت امام حسین(ع) ارائه داده و چه چهره ای از این سنت مقدس (زیارت اباعبدالله الحسین) به نمایش می گذارد؟

 

وهابیت به طور کلی به بحث زیارت شبهه و ایراد وارد می کند و این گونه نیست که تنها به زیارت امام حسین(ع) خرده گرفته و آن را رد کند. البته وهابیت فعلی به صورت تبلیغات چهره به چهره در جامعه و شبکه های ماهواره ای به طور کلی با زیارت از جمله زیارت حضرت اباعبدالله الحسین(ع) مخالفت کرده و ضد تبلیغ ارائه می کنند اما افرادی همچون ابن تیمیه که تئوریسین اصلی وهابیت است، "سفر برای زیارت" را دارای مشکل و ایراد می داند. او در کتاب خود مجموعه الفتاوا، جلد ۲۷، صفحه ۸۰ بیان می کند: اگر کسی نذر کند برای زیارت، واجب نیست آن را ادا کند به دلیل اینکه این سفر نهی شده است.

 

دلیلی هم برای این نهی وجود دارد؟ یعنی برای این نهی استناد به منبعی می شود یا خیر؟

 

بله، اهل سنت در منابع خود استناد به حدیثی می کنند که البته نسبت به آن نقد دارند اما ابن تیمیه از این حدیث برداشت ناصحیح داشته است. در این حدیث از قول پیامبر صلی الله علیه و آله نقل می شود: بار سفر نبندید جز برای سه مسجد؛ مسجد الحرام، مسجد الاقصی و مسجد من (مسجد النبی). بنابراین مطابق با این حدیث ابن تیمیه بیان می کند سفر برای زیارت مکان های دیگر جایز نیست.

 

اشاره کردید که اهل سنت با وجود پذیرش این حدیث اما آن را مورد نقد قرار داده اند؛ نظر آنها در این باره چیست؟

 

بله آنها دو پاسخ برای این حدیث بیان می کنند؛ نخست آنکه اگر پیامبر (ص) فرموده اند به هیچ مکانی سفر نکنید که این مطلب خلاف قرآن است که می فرماید سیروا فی الارض (در زمین سفر کنید) و اگر قائل باشیم، پیامبر (ص) فرمودند: جز این سه مسجد، به مسجد دیگری سفر نکنید، این نهی تحریمی است و از سویی خلاف سنت آن حضرت (ص)‌ است به دلیل اینکه ایشان بارها به زیارت مسجد قبا می رفتند. بنابراین منظور پیامبر (ص) این بوده است که اگر می خواهید برای مسافرت به مسجدی، خیر کثیر به دست آورید، این سه مسجد خیر فراوان دارد و این مساله رابطی به حرام بودن سفر برای زیارت ندارد.

 

اما مبلغان وهابی از احادیث ضعیف فراوانی برای فریب مسلمانان استفاده می کنند و هر گاه بحثی صورت می گیرد و پاسخ آن را از جانب شیعه و اهل سنت دریافت می کنند، گاهی عقب نشینی کرده و پس از مدتی با شبهه ای جدید پا پیش می گذارند. در همین راستا آنها مطرح می کنند زیارت برای زن مطلقا حرام است. در این زمینه به روایتی از پیامبر (ص)‌ در کتاب فتح الباری، جلد سوم، صفحه ۱۴۹ اشاره کرده و بیان می کنند خدا لعنت کند زنانی را که دائم در قبرستان هستند.

 

اما ابن حجر عسقلانی بیان می کند در این روایت صیغه مبالغه به کار رفته است و پیامبر (ص)‌ نفرمودند هر زنی که به زیارت برود، بلکه زنانی که مدام در حال زیارت بوده را لعن کرده اند به دلیل آنکه یا حقوق همسر و فرزندان خود را ضایع می کنند یا شاید زیاد در معرض نامحرمان قرار می گیرند.

 

همچنین، در رد این ادعا می توان به صحیح مسلم، جلد هفتم، صفحه ۶۲ اشاره کرد که ابن حجاج از عایشه همسر پیامبر اسلام (ص) نقل می کند که او روزی به پیامبر (ص) گفت من وقتی به زیارت اهل قبور می روم چه بگویم؟ و پیامبر (ص)‌ فرمودند: السّلام علی اهل الدیار ....

 

بنابراین، اگر زیارت قبور توسط زنان مشکلی داشت، پیامبر(ص)‌ عایشه را از این کار نهی می کردند. لذا اینها تناقضاتی است که از سوی وهابیت برای فریب افکار مطرح می شود.

 

با توجه به اینکه قرآن کریم موثق ترین منبع میان مسلمانان بوده که هیچ شکی در آن راه ندارد، آیا آیه ای در این کتاب مقدس می توان یافت که دلالت بر زیارت داشته و این عمل را مباح شمرده شده باشد؟

 

بله؛ آیه ۸۴ سوره توبه به همین مساله اشاره دارد؛ جریان این آیه آن است که یکی از منافقان از دنیا رفت و پسر او نزد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آمد و از آن حضرت (ص)‌درخواست کرد تا بر سر قبر پدرش حضور یابد. پیامبر (ص) نیز از باب رحمة اللعالمین بودن خود به آن فرد پاسخ مثبت داد. اما وقتی نزد قبر آن منافق رفت این آیه نازل شد: "وَ لا تُصَلِّ عَلي‏ أَحَدٍ مِنْهُمْ ماتَ أَبَداً وَ لا تَقُمْ عَلي‏ قَبْرِهِ إِنَّهُمْ کَفَرُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ ماتُوا وَ هُمْ فاسِقُونَ؛ و هرگز برای احدی از آنها که بمیرد نماز مخوان و بر سر قبرش ( به دعا و آمرزش خواهی ) نایست زیرا آنها به خدا و فرستاده او کفر ورزیدند و در حالی مردند که نافرمان بودند."

 

این آیه به ویژه " وَ لا تَقُمْ عَلي‏ قَبْرِهِ" بحث زیارت را اثبات می کند که علمای اهل سنت از جمله آلوسی در تفسیر روح المعانی ذیل این آیه هنگامی که به این قسمت از آیه می رسد در پرانتزی بیان می کند "برای دفن یا زیارت".

 

از سوی در انتهای این آیه دلیل نهی از زیارت قبر آن فرد ذکر می شود: إِنَّهُمْ کَفَرُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ ماتُوا وَ هُمْ فاسِقُونَ. یعنی به دلیل کفری که ورزیدند و فاسق از دنیا رفتند. بنابراین، اگر زیارت رفتن قبور، نهی شده بود، به طور کل برای همه انسان ها نهی می شد نه زیارت منافقان تنها. دلیل این امر نیز تنبیه کردن منافقان است که خداوند به پیامبر (ص) دستور اینچنینی می دهد. لذا اگر فردی مومن بود، این تنبیه دیگر جایگاهی نداشت.

 

این در حالی است که در منابع اهل سنت از پیامبر اسلام (ص) نقل شده است: هر کس قبر مرا زیارت کند، شفاعت من بر او واجب می شود. حتی کتابی به نام "شفاء السقام فی الزیارت خیر الانام" از سبکی شافعی (عالم اهل سنت) که معاصر با ابن تیمیه نیز بوده است، به صورت مستقل و مفصل به بحث زیارت پرداخته است که جایگاه این سنت پسندیده را تبیین می کند.

 

با این وجود چرا حساسیت وهابیت بر زیارت قبر مقدس امام حسین (ع) بیشتر مشهود و محسوس است؟

 

جدا از اینکه وهابیت بر خلاف سایر مسلمانان با اصل زیارت مخالف است، به دلیل اینکه زیارت حرم مطهر اباعبدالله الحسین (ع) متضمن چند امر مهم است، مخالفت جدی با آن داشته و مسلمانانی که به زیارت ایشان همت می گمارند را مشرک می خوانند. مهم ترین دلیل این مساله، آن است که زیارت امام حسین (ع) زنده نگاه داشتن قیام و پیام عاشورا را که در آن بزرگترین ظلم ها و جنایت های بنی امیه و یزید در برابر آن حضرت (ع) و اصحاب ایشان صورت گرفت، را در پی دارد. از سوی دیگر از آنجا که شخص یزید برای وهابیت بسیار مهم است و ارادات ویژه به او دارند، حتی امروز در برنامه های خود که از شبکه های ماهواره ای پخش می شود، از او به عنوان شخصی صالح! که کار درستی انجام داده و در حقیقت مخالفان او اقدام اشتباهی انجام دادند، نام می برند. بنابراین، وهابیت زیارت ایشان را به عنوان شرک و خرافه مطرح می کند تا زائران کمتری به زیارت رفته و یاد جنایات یزید نیفتند. بنابراین بیشترین تلاش را در تخریب این مکان مقدس به کار می گیرند.

 

به طور کلی زیارت در نگاه شیعه از چه جایگاهی برخوردار است؟

 

در نگاه شیعه زیارت کلاس توحید، بندگی و بازگشت و توبه به سوی خداست. وقتی زائر نگاهش به ضریح مقدس می افتد، خدا را یاد کرده و از او طلب آمرزش و درخواست و دعا می کند همان طور که متن زیارت نامه ها مملو از توحید و انابه و توبه است.

 

در این زمینه روایات فراوانی از معصومین علیهم السلام وارد شده است که از جمله می توان به روایتی از امام صادق (ع) در وسائل الشیعه، جلد چهاردهم، صفحه ۴۹۶ اشاره کرد که می فرمایند: «هر کسی که خداوند خیرش را بخواهد حب امام حسین (ع) و زیارتش را در قلب او می اندازد.»

 

همچنین روایت شده روزی آن حضرت (ع) مقابل قبری ایستادند و فرمودند: «انسان به جایی که آخر آن به اینجا ختم می شود، دل نبندد (دنیا) و از جایی که اولش اینجاست بترسد (قیامت و آخرت).»

 

لذا از نگاه شیعه، زیارت قبور که از مسلمات و سنت های پسندیده است، تذکر بوده و انسان را به یاد آخرت انداخته و موجب درس عبرت می شود.

 

در منابع تاریخی نیز بیان شده است که یکی از سخت ترین مشکلاتی که برای ائمه معصومین علیهم السلام پیش می آمد، جدا شدن از قبر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بود که شدیدترین گریه ها را در این فراغ و جدایی روی می داد. یا در سیره امام حسین (ع) جدا شدن از قبر پیامبر صلی الله علیه و آله و حرکت به سمت کربلا با سختی و گریه بیان شده است که ارزش زیارت را تببین می کند. بنابراین، همان طور که اشاره شده زیارت در نگاه شیعه زیارت کلاس توحید، بندگی و بازگشت و توبه به سوی خداست.