شيوه‌ هاي قرآن در تبيين معارف

خداي سبحان كه شيوه‌هاي گوناگون دعوت را به رسول خود آموخت، خود نيز در تبيين و تفهيم معارف قرآني آن را به كار گرفت. سرّ استفاده از روشهاي گوناگون در دعوت و تعليم، آن است كه انسانها گرچه از فرهنگ مشترك فطري برخوردارند، ليكن در هوشمندي و مراتب فهم يكسان نيستند و به تعبير برخي روايات همانند معادن طلا و نقره متفاوتند: "النّاس معادن كمعادن الذّهب والفضّة"(3)؛ برخي از مخاطبان قرآن كريم انسانهاي ساده‌انديش و برخي حكيمان فرزانه و ژرف‌انديشان باريك بينند.

از اين رو، لازم است كتاب جهان‌شمول الهي، معارف فطري را با روشهاي متفاوت و در سطوح گوناگون تبيين كند تا ژرف‌انديشان محقق به بهانه نازل بودن مطالبِ وحيْ خود را بي‌نياز از آن نپندارند و ساده‌انديشان مقلِّد نيز به دستاويز پيچيدگيِ معارف آن، خود را محروم نبينند. بر اين اساس، قرآن كريم نه تنها از راه حكمت، موعظه و جدال احسن ره‌آورد خويش را ارائه كرده است، بلكه بسياري از معارف خود را در چهره مَثَل نمودار ساخته و از راه تمثيل آنها را تنزل داده است تا براي شارِدانْ و مبتديانْ تعليم، و براي محقّقان و خردپيشگانْ تأييد، و در نتيجه فهمش ميسور همگان باشد.

شيوه جمع ميان حكمت، موعظه و جدال احسن از يك سو و تمثيل و تشبيه و نقل داستان از سوي ديگر در دعوت و تعليم، از ويژگيهاي كتاب الهي است و در هيچ يك از كتب علوم عقلي و نقلي كه مؤلّفان و مصنّفان آنها تنها به ارائه براهين صرف و استدلال محض عقلي يا نقلي بسنده مي‌كنند تداول ندارد. غرض آن كه، قرآن كريم افزون بر آن كه براي نوع معارف خود برهان اقامه مي‌كند براي عمومي كردن فهم آنها مَثَل نيز مي‌زند: "ولقد ضربنا للنّاس في هذا القران من كلّ مَثَل لعلّهم يتذكّرون"(4)