ماه توبه و بيعت با اوصياء

* لازم به ذکر است که ذوالحجّة، دوازدهمين ماه از ماههاي قمري به شمار مي رود. اين ماه، از ماههاي حرام است بلکه بزرگ ترين و با عظمت ترين آن ماهها است.

ماههاي حرام عبارتنداز: ذوالقعدة، ذوالحجة، محرّم و رجب. و مراد از ماه حرام اين است که در اين ماهها بخاطر حرمت بالايي که دارند نبايد انسان بر خود و ديگران ستمي وارد سازد و اگر مرتکب جنايت و ستمي شد، مجازات سنگيني را بايد متحمل شود، مثلاً در اين چهار ماه نبايد جنگ کرد و خون کسي اگر ريخته شود مجازات قاتل به دو برابر افزايش مي يابد.

اين ماه در يک نگاه

1. ماه توبه است

اينکه چرا ماه توبه است چون در اين ماه توبه حضرت آدم عليه السلام و حضرت داود عليه السلام پذيرفته شد.

توبه حضرت آدم عليه السلام:

وقتي حضرت آدم عليه السلام به همراه  همسرش حضرت حوا عليها السلام از بهشت شان بخاطر ترک اولايي که انجام دادند، رانده شدند، پشيمان و نادِم در مکانشان سرگردان بودند و لذا از خداوند متعال طلب بخشش و آمرزش کرده و به درگاه الهي توبه نمودند که درقرآن اشاره شده است:

(فَتَلقَّي آدَمُ مِن رَبِّهِ کَلماتٍ فَتابَ عَليه إِنَّهُ هُوَ التَّوابُ الرَّحيمُ) 6

(پس آدم کلماتي را ازسوي پرودگارش دريافت کرد و پروردگار توبه اش را پذيرفت زيرا او بسيار توبه پذير و مهربان است.)

در تفسير اين آيه شريفه و اينکه کلمات توبه حضرت آدم ابوالبشرعليه السلام چه بوده است، به يک روايت اکتفا مي کنيم:

عن ابن عباس قال: سأَلتُ النّبِيَّ صلي الله عليه واله عَنِ الکَلماتِ الّتي تَلقّاها آدمَ مِن رَبِّهِ فَتابَ عَلَيهِ؟ قال صلي الله عليه وآله: سَأَلَهُ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ وَ فاطمةَ والحَسَنِ و الحُسينِ إلّا تُبتَ عَلَيَّ، فتاب الله عليه. 7

ابن عباس مي گويد از رسول اکرم (ص) از کلماتي که از طرف خدا به آدم آموزش داده شد و او با آن توبه کرد و توبه اش پذيرفته شد سؤال کردم: حضرت فرمودند: از خدا درخواست کرد به حق محمد و علي و فاطمه و حسن و حسين عليهم السلام که او را ببخشد و توبه او را قبول کند، پس خداوند توبه او را پذيرفت.

لذا شايسته است که مانيز در اين ماه عزيز و بزرگ مانند دو پيامبر بزرگ الهي، از تقصيرات و گناهان خود توبه نموده و به درگاه حق عرض ندامت کنيم و به آغوش رحمت الهي باز گرديم.

2. بيعت با اوصياء عليهم السلام

و اما اينکه چرا ماه بيعت است؛ به دليل اينکه هجدهم اين ماه رسول گرامي اسلام (ص)، حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام را به عنوان جانشين، وصي، برادر و امام بعد از خود معرفي نمودند و از حضّار بيعت گرفتند که بعد از خود، از ايشان پيروي کنند.

و جالب اينست که اين روز در بين انبياء الهي عليهم السلام نيز از اهميت خاصي برخوردار بوده است چون ايشان نيز جانشينان خود را در اين روز معرفي نموده و برايشان بيعت گرفتند از جمله:

حضرت موسي عليه السلام وصي خود، يوشع بن نون را نصب کرد و در مقابل مردم فضائل او را بيان نمود.

حضرت عيسي بن مريم عليه السلام وصي خود، شمعون الصفا را معرفي کرد.

و حضرت سليمان بن داود عليه السلام مردم خود را بر وصي خود آصِف بن بَرخيا شاهد گرفت و بواسطه آيات و بيّنات بر فضل او دليل آورد. 8
 

روزشمار ذي حجة الحرام

روز اول:

1-  ابلاغ سوره برائت (توبه) به دستور خداوند به اميرالمؤمنين علي عليه السلام واگذار شد. 9

2- حضرت ابراهيم عليه السلام در اين روز متولّد شدند و نيز دراين روز به مقام خليل اللّهي نائل شدند. 10

3- حضرت رسول اکرم صلي الله عليه و آله، حضرت اميرالمؤمنين و حضرت زهرا عليهما السلام را به دستور خداوند به عقد يکديگر درآوردند. 11

روز سوم: توبه حضرت آدم ابوالبشرعليه السلام در اين روز مورد قبول درگاه حق واقع شد. 12
 

روز هفتم:

1- شهادت امام پنجم حضرت باقر عليه السلام در سال 114 قمري در سنّ 57 سالگي در مدينه منوّره به فرمان هشام بن عبد الملک مسموم گرديده و به شهادت رسيدند و در کنار پدر بزرگوارشان امام سجّاد عليه السّلام در قبرستان بقيع به خاک سپرده شدند.

2- اين روز معروف به روز زينت است. حضرت موسي عليه السلام بر ساحران دربار فرعون پيروز و غالب گرديد.13

يوم الزينة چه روزي است؟

قرآن در توضيح جريان مقابله حضرت موسي عليه السلام با سَحَره فرعون مي فرمايد:

(قال مَوعِدُکُم يَومُ الزّينَةِ وَ أَن يُحشَرَ النّاسُ ضُحيً) 14

(گفت: ميعاد ما و شما روز زينت است به شرط اينکه همه مردم هنگامي که روز بالا مي آيد جمع شوند)

که حضرت موسي عليه السلام با ساحران در روز زينت قرار مقابله گذاشتند. امّا در اينکه اين روز چه روزي است و ماهيّت آن چيست؟ چند قول وجود دارد:

الف) روز زينت در ميان مصريان روزي بوده که همچون روز عيد، خود را زينت مي کردند و بازارها را آذين مي بستند. 15

ب) روز زينت همزمان باعيد نوروز بوده است. 16

ج) نام ديگر يوم زينت همان يوم السوق است و نيز يوم العيد و يوم العيد روزي است که مردم از اعمال و کارکردن دست مي کشند. 17 (يوم العيد يوم يتفرغ الناس من الأعمال و يشهدون و يحضرون و يرون).
 

روزهشتم: روز تَروية است. اين روز روزي است که حاجيان آماده برگزاري مناسک حج مي شوند و در وَجه تَسميه (علت نام گذاري) آن مي توان به سه نکته اشارهکرد.

الف) از ريشه تَرَوي است يعني فکر کردن. چون حضرت ابراهيم عليه السلام در اين روز به فکر بودند چون درخواب ديده بودن که امر به قرباني کردن فرزند خود اسماعيل شده و لذا در فکر فرورفته بودند.

ب) از ريشه روايت است به معني بيان کردن. حضرت رسول اکرم (ص) در اين روز در حجة الوداع، مناسک و احکام حج را براي مردم بيان کردند. 18

ج) براي اين است که حاجيان در مکه از چاهها، آب مي کشيدند و در آذوقه و بارهاي خود قرار مي دادند تادر عرفات بدون آب نمانند، چون در زمانهاي قديم مثل اين زمان که همه جا به حمد الهي، آب در اختيار حاجيان است، در آنجا نبوده. 19
 

روزنهم: روز عرفه است

1- سال سوم هجري در اينروز، رسول گرامي اسلام (ص) به امر الهي دستور دادند تا خانه هايي که درب آنها به مسجد النبي (ص) (در مدينه) باز مي شد، دربهاي شان را مسدود کنند به جز خانه ي اميرالمؤمنين (ع) که استثناء شد و فقط درب خانه ايشان و خانه رسول الله (ص) به مسجد باز مي شد. 20 اين روز را سدّ الابواب نيز مي گويند.

2- در اين روز جناب مسلم بن عقيل عليه السلام و هاني بن عُروة به دست پليد عُبيدُالله بن زياد در سال60 هـ ق به شهادت رسيدند. 21

3- معراج نبوي در اين روز انجام شده است. 22

4- حضرت عيسي عليه السلام به تاريخ قمري در اين روز متولد شده اند. 23
 

روزدهم: روز عيد قربان است و يکي از روزهاي بزرگ اسلام و مسمانان است و حاجيان با قرباني کردن از احرام خارج ميشوند و بقيه اعمال را تا روز دوازدهم انجام مي دهند. که اين سه روز همان ايام تشريق (معدودات) است. که به اين قرباني کردن حاجيان، خداوند در قرآن در سوره بقره امر کرده اند:

(... فَإِذا أمَنتُم فَمَن تَمَتعَّ بِاَلعُمرَةِ إلي الحَجِّ فَمَا استَيسَرَ مِنَ الهَديِ...) 24

(پس هر که با پايان بردن عمره تمتع به سوي حج تمتع رود، آنچه از قرباني ميسر است قرباني کند).
 

روز چهاردهم: سال هفتم هجري در اين روز، رسول ختمي مرتبت (ص)، فدک را به عنوان هديه به حضرت زهرا (س) بخشيدند. 25
 

روزهجدهم: عيد الله الأکبر يعني عيد غدير خم است.

1- در اين روز حضرت رسول (ص) به امر خداوند، اميرالمؤمنين (ع) را به عنوان برادر، وصي، جانشين،امام و حجّت بعد از خود معرفي کردند 26 و امر نمودند تا مردم با خطاب قرار دادن ايشان به "اميرالمؤمنين" با وي بيعت کنند. 27 و از اين بيعت و معرفي جانشين، خداوند از اِکمال (به کمال رساندن) دين و اِتمام (به تماميت رساندن) نعمت خود ياد مي کند و با معرفي نمودن اميرالمؤمنين عليه السلام و با بيعت نمودن مردم با ايشان، اسلام واقعي به مردم معرفي شد. آنجا که مي فرمايد:

(... اَليَومَ أکمَلتُ لَکُم دينَکُم وَ أتمَمتُ عَلَيکُم نِعمَتي وَ رَضيتُ لَکُمُ الإسلامَ دنياً...)28

(امروز -با نصب علي بنابي طالب به ولايت، امامت، حکومت وفرمانروايي بر امّت- دينتان را براي شما کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم و اسلام را برايتان به عنوان دين پسنديدم)

2- در اين روز رسول اعظم (ص) بين اصحاب خود، عقد اُخُوَت (برادري) جاري کردند و خودشان نيز بااميرالمؤمنين (ع) عقد اخوت بستند. 29

3- در اين روز بود که حضرت ابراهيم خليل (ع) از آتش نمرود نجات يافت. 30

4- دراين روز بود که کشتي حضرت نوح (ع) بعد از چندين ماه سرگرداني بر روي آب بر دامنه کوه جودي به امر الهي ايستاد و مؤمنين به سلامت از آن پائين آمدند که به اين جريان در آيه 44 سوره هود اشاره شده است. 31

روزبيست و يکم: روزي است که توبه حضرت داود (ع) مورد قبول واقع شد. 32
 

روزبيست و چهارم:

1- روز مباهله، مباهله روزي است که حضرت رسول (ص) به همراه اميرالمؤمنين و فاطمه زهرا و حسنين عليهم السلام، در سال دهم هجري به مباهله با مسيحيان نجران رفتند که در پي آن مسيحيان نجران قبول شکست کرده و از مباهله کردن پشيمان شدند که در آيه 61 سوره آل عمران اشاره شده است. 33

مباهله يعني نفرين کردن يکديگر و درخواست عذاب از خداوند براي طرف کاذب و دروغگو.

2- چنين روزي در سال دهم هجري خاتم بخشي اميرالمؤمنين عليه السلام اتفاق افتاده است که جريان را درقالب يک روايت بيان مي کنيم:

(إنَّما وَ لِيُّکُمُ الله وَرَسُولُهُ وَ الذّينَ آمَنُوا الذَّينَ يُقيمُونَ الصَلاةَ و يُؤتُونَ الزَّکاةَ وَ هُم راکِعُونَ) 34

(سرپرست شما فقط خدا ورسول او و مؤمناني -مانند علي بن ابيطالب- هستند که همواره نماز را بر پا مي دارند و در حاليکه در رکوع هستند -به تهيدستان- زکات مي دهند).

عَن أبِي عَبدِالله عليه السلام فِي قَولِ اللهِ عَز وَجَل- إنما وَلِيُّکُمُ اللهُ وَ رَسُولُهُ وَالذيِنَ آمَنُوا قَالَ إنمَا يَعنِي أوَلي بِکُم أي أحَقُّ بِکُم وَ بِأمُورِکُم وَ أنفُسِکُم وَ أموَالِکُمُ اللهُ وَرَسُولُهُ وَ الذيِن آمَنُوا يَعنِي عَلِيّاً وَ أولَادَهُ الأئِمَّةَ ع إلَي يَومِ القِيَامَة ثُمَّ وَصَفَهُمُ اللهُ عَزّوَجَلّ فَقَالَ الذيِن يُقِيمُونَ الصَّلاة وَ يُؤتُونَ الزکاةَ وَ هُم راکِعُونَ وَ کَانَ أمِيرُالمُؤمِنينَ ع فِي صَلَاةِ الظُّهرِ وَ قَد صَلّي رکعَتَينِ وَ هُوَ رَاکِعٌ وَ عَلَيهُ حُلقٌ قِيمَتُهَا ألفُ دِينَارٍ وَ کانَ النبِيُّ ص کَسَاهُ إيَّاهَا وَ کَانَ النجَاشِيُّ أهدَاهَا لَهُ فَجَاءَ سَائِلُ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَيکَ يَا وَلِيَّ اللهِ وَ أولي بِالمُؤمِنينَ مِن أنفُسِهِم تَصَدَّق عَلَي مِسکينٍ فَطَرَحَ الحُلةَ إلَيهِ وَ أومَأ بِيَدِهِ إلَيهِ أنِ احمِلهَا فأنزَلَ اللهُ عزوَ جَل فِيه هَذِهِ الآيَة... 35

امام صادق عليه السلا م در مورد آيه فوق (انما وليکم...) فرمودند (يعني اَولي به شما و سزاوارتر به شما وکارهاي شما و جان و مال شما، خدا و رسول اوست و کسانيکه ايمان آوردند (الذين آمنوا) يعني علي و اولادش که ائمه عليهم السلام هستند تا روز قيامت، سپس خداي عزّوجلّ ايشان را وصف کرد و فرمود (الذين يقيمون الصلاة...) و أميرالمؤمنين عليه السلام مشغول نماز ظهر بود، بعد از آنکه دو رکعت را خوانده و در رکوع بودند، اين در حالي بود که انگشتري که هزار دينار قيمت داشت بر دستش بود که آن را نجاشي پادشاه حبشه به پيامبر (ص) هديه کرده بود و ايشان نيز به اميرالمؤمنين (ع) داده بودند، مرد سائلي آمد و گفت: سلام بر تو اي ولي خدا و اي کسيکه نسبت به مؤمنين ازخودشان سزاوارتري! به فقير صدقه اي بده، علي عليه السلام آن انگشتر را به طرف او داد و با دست اشاره کرد که بردار. سپس خداي عزوجل اين آيه را در شأن او نازل فرمود.
 

روزبيست و پنجم:

1- سوره انسان در شأن اهل بيت عليهم السلام (اميرالمؤمنين، فاطمه زهرا، حسنين عليهم السلام) به خاطر بخشش طعام خود در حاليکه خودشان گرسنه بودند به مسکين و يتيم و اسير در سه روز متوالي، نازل گرديد. 36

(وَ يُطِعمُونَ الطَعامَ عَلي حُبِّهِ مِسکيناً وَ يَتيماً وَ أسيراً) 37

(و غذاي خود را براي دوست داشتن خدا (در راه خدا) به مسکين و يتيم و اسير اطعام مي دهند).

2- در اين روز اميرالمؤمنين عليه السلام بعد از 25 سال خانه نشيني در سال 35 هـ ق اولين نماز جمعه را خواندند.38

روزبيست و هشتم: در سال 212 هـ ق درچنين روزي حضرت امام حسن عسگري در سامرا متولد شدند. 39
 

مناسبتهايي که در ماه ذيحجه هستند ولي برايشان روز خاصي تعيين نشده است

مناسبت هاي مختلف ديگري نيز در اين ماه وجود دارد که تاريخ و روز دقيقي برايشان ذکر نشده است و فقط به وقوع آنها در ماه ذيحجه اشاره شده است از جمله آنها مي توان به فتح خيبر توسط اميرالمؤمنين عليه السلام، بازگشت جناب جعفر بن ابي طالب برادر اميرالمؤمنين عليه السلام از حبشه به همراه مسلمانان بعد از ساليان دراز و هديه کردن نماز تسبيح (نماز جعفر طيّار) به ايشان توسط حضرت رسول (ص) در پي خوشحالي ايشان از ديدار جناب جعفر عليه السلام، ميلاد ابراهيم پسر حضرت رسول (ص) در سال هشتم هـ ق و... اشاره کرد.


 

پی نوشتها:
1. المنجد ماده حجّ.
2. جنة الأمان الواقية و جنة الايمان الباقية (مصباح کنعمي) ص 514.
3. بقره/ 197.
4. تفسير العياشي ج 1 ص94- بحار ج 21 ص 30- البرهان ج 1 ص 200.
5. تفسير قمي ج 1 ص 71.
6. بقره / 37 ، ترجمهانصاريان.
7. معاني الأخبار ج 1 ص125.
8. مسارالشيعة في مختصر تواريخ الشيعة ص 41.
9. مصباح کفعمي ص 514.و به قولي در روز سوم اتفاق افتاده است(مسارالشيعة ص 36)
10. جنة الأمان ص 514 -البلدالأمين و الدرع الحصين ص 244. و به قولي در روز نهم متولّد شدند (مسارالشيعة ص36).
11. جنة الأمان ص 514 -البلدالأمين ص 244- بحار ج 43 ص 110. و به قولي در روز ششم انجام شده است (بحار ج43ص 110).
12. جنة الأمان 514. و به قولي در روز نهم (مسار الشيعة ص 37) و به قول ديگري روز بيست و يکم بوده است(بحار ج 95 ص 189).
13. جنة الأمان ص 514.و به قولي روز هجدهم پيروز گرديد ( بحار ج 95 ص 194).
14. طه /59.
15. تفسير الميزانج 14ص 240.
16. التفسيرالکبير (مفاتيح الغيب) ج 22 ص 64. و ابن عباس نيز مي گويد مصادف با روز عاشوراست.
17. الدر المنثور ج4 ص303.
18. فرهنگ اصطلاحات حج ص215.
19. الروضة البهية في شرح اللمعة الدمشقية، کتاب الحج.
20. بحار ج 95 ص188.
21. جنة الأمان ص515.
22. بحار ج 95 ص188. و اينکه معراج در چه سالي اتفاق افتاده است بين مورخين اختلاف وجود دارد.
23. مسارالشيعة37.
24. بقره /196 ،ترجمه انصاريان.
25. بحار ج 95 ص188.
26. مائده /67.
27. مسارالشيعة ص39.
28. مائده/ 3 ،ترجمه انصاريان.
29. جنة الأمان515.
30. مسارالشيعة ص41.
31. امالي صدوق ص127.
32. جنة الأمان (مصباح کفعمي) ص515. و به قولي نيز در روز نهم بوده است ( المقنع صدوق ص 208-مسارالشيعة ص37).
33. مسارالشيعة ص41.
34. مائده/ 55.
35. کافي ج 1 ص288.
36. مسارالشيعة ص41-جنة الأمان 515.
37. انسان/ 8.
38. بحار ج 55 ص370.
39. مسارالشيعة ص42.

کتاب آشنايي با ايام غديريه

/1102101305