محدوده «ترس» در نهی از منکر تا کجاست

بر خلاف آنچه پیرامون ابعاد بیکران این دستور آسمانی و آثار شگرف و سازنده آن بر  انسان و جامعه گفته شده،‌ متأسفانه کمتر به جوانب نظری و عملی آن پرداخته شده است، یکی از ابعاد مهمی که برای اقامه صحیح و گسترده این واجب الهی باید مورد توجه صاحبنظران و کارشناسان علوم دینی و اجتماعی قرار گیرد،‌ نگاه شرع مقدس به این فریضه است.

به جز وارد استثناء معمولاً یکی از کوتاه‌ترین بخش‌های رساله‌های علمیه به این واجب فراموش شده دین اختصاص داده شده و جامع نبودن احکام و مسائل در این زمینه باعث ابهام و سردرگمی مؤمنان و مقلدان مراجع عظام تقلید شده که این مسأله کم‌توجهی به اجرای این فریضه را دامن زده است، آنچه در ادامه می‌آید برخی فتاوای مراجع عظام تقلید در خصوص امر به معروف و نهی از منکر است که در قالب پرسش و پاسخ مطرح می‌شود:

*اگر بدانیم که امر به معروف‌مان فعلا هیچ اثری ندارد، ولی در آینده اثر می‌گذارد، آیا باز هم امر با نهی واجب است؟

- اگر بداند که نهی از منکرش فعلا هیچ اثری ندارد ولکن در آینده اثر می‌گذارد، واجب است نهی از منکر را انجام دهد و همچنین واجب است مرتکب را نهی کند از نوشیدن شراب، در صورتی که بداند نهی‌اش نسبت به طرف مخصوص اثر ندارد، اما نسبت به اصل شرب خمر به طور کلی یا فی‌الجمله اثر بعدی دارد.

*اگر بدانیم که امر یا نهی از ما مؤثر و برای دیگری سبب لجبازی می‌شود، آنگاه وظیفه چیست؟

-اگر علم داشته باشند به اینکه نهی یکی از آن دو مؤثر و نهی دیگری باعث اصرار او می‌شود، واجب نیست هیچ یک او را از گناهش نهی کنند.

*آیا پیشگیری از وقوع گناه نیز مصداق امر به معروف و نهی از منکر است؟

-اگر از حال فاعل علم و یا اطمینان پیدا کند و یا از طریق معتبری(چون گفته دو شاهد عادل) برایشان ثابت شود که فلان شخص تصمیم گرفته گناهی را مرتکب شود، ولی هنوز مرتکب نشده، ظاهراً نهی او واجب است.

*در صورتی که در امر به معروف احتمال مفسده و ضرر بدهیم، وظیفه چیست؟

-اینکه در نهی از منکر کردن مفسده‌ای نباشد، اگر بداند و یا مظنه داشته باشد به اینکه انکارش باعث می‌شود ضرر مهمی به جان و یا به عرض و یا به مال یکی از متعلقین نظیر خویشان، یاران و ملازمان او برسد، دیگر امر به معروف و نهی از منکر واجب نیست و وجوبش از او ساقط است، بلکه همچنین است اگر علم به این معنا نداشته باشد و تنها احتمال عقلایی او را دچار ترس از آن لوازم کرده باشد و ظاهراً سایر مؤمنین نیز مثل خویشاوندان اویند و ملحق به ایشان‌اند.

*اگر بدانیم یا احتمال بدهیم که با امر به معروف و نهی از منکر ما، خود یا کسانی که به ما تلعق دارند به حرج و مشقت می‌افتند،‌ وظیفه چیست؟

-اگر بداند و مظنه پیدا کند و یا احتمال موجب ترس بدهد که اگر طرف را از منکر نهی کند، خودش و یا متعلقین او در حرج و مشقت واقع می‌شوند، وجوب آن ساقط می‌شود و بعید نیست که مؤمنین هم ملحق به متعلقین او باشد.

/1102001307