«چشم‌زخم» از خرافه تا واقعیت

 مفهومی‌آمیخته با تحریف

دکتر مجید ابهری، استاد دانشگاه و
 آسیب شناس اجتماعی در این باره به قدس می‌گوید: یکی از باورهای عقیدتی که از دیرباز تا کنون در جامعه ما وجود داشته، چشم زخم یا نظر زدن است، دود کردن اسپند یا آویختن خر مهره به گردن سوژه مورد نظر و امثال این‌ها رفتارهایی است که به خاطر جلوگیری از تأثیر چشم زخم مورد استفاده قرار می‌گیرد.

وی به دیدگاه قرآن در این زمینه اشاره دارد و می‌افزاید: در قرآن کریم آمده است هنگامی‌که یعقوب از پسرانش خواست نزد عزیز مصر بروند به آن‌ها گفت: آنجا از یک در وارد نشوند تا چشم نخورند، بلکه هر کدام از دری وارد شوند. در ریشه یابی این حرکت می‌گویند، حضرت یعقوب  با هدف پیشگیری از چشم زخم   این کار را انجام داد. همچنین نزول آیه مشهور «ان یکاد...» و حدیثی که از پیامبر خدا رسیده است، درستی این مطلب را نشان می‌دهد.

ابهری با بیان اینکه متأسفانه این باور هم مانند خیلی از عقاید دیگر  دینی دستخوش تحریف و دگرگونی شده و آمیخته با خرافات است، می‌گوید: از نگاه رفتار شناسی عقیدتی و روان‌شناسی تاریخی، هنگامی که  یک نفر به فرد یا چیزی علاقه پیدا می‌کند  اگر این اظهار نظر از روی حسادت یا دشمنی باشد، در همان لحظه امواجی منفی همراه با ذرات منفی نگاه از مغز به آن فرد یا جسم برخورد می‌کند و موجب تضعیف و یا تخریب و حتی از بین رفتن می‌شود.

 نتیجه یک پژوهش

وی ادامه می‌دهد: وجود این مسایل و حقایق نمی‌تواند موجب توهین یا تهاجم به افراد دیگر باشد و آن‌ها را در مظان شوری چشم و یا نظر زدن قرار دهد. اما اصالت قدرت تخریب نگاه‌های آلوده به حسرت توسط دکتر «کیندل» دانشمند رفتارشناس انگلیسی  پنج سال پیش به اثبات رسیده است و دلیلی بر حقانیت این باور در دین ما محسوب می‌شود.

بنابر این در اصالت این باور با توجه به تأیید آن توسط اسلام و دانشمندان کارآمد شکی وجود ندارد، اما هر حرکتی را نمی‌توان به حساب چشم زخم گذاشت و برای آن افراد دیگر را محکوم کرد.

 معجزه صدقه

ابهری یادآور می‌شود:  بهترین ابزار از نگاه دین علیه امواج ویرانگر یاد شده، صدقه است که به طور معجزه آسایی در این زمینه مورد عمل قرار می‌گیرد.

وی هشدار می‌دهد: متاسفانه آمیختن این باور دینی با باورهای نادرست و عوامانه و خرافی سبب کم رنگ شدن جایگاه علمی‌و دینی این باور شده است.

لازم است، کارشناسان دینی و پژوهشگران حوزه های مربوط با قاطعیت مرز بین واقعیت و خرافات را تبیین کنند. بخصوص که خرافات از زمان های خیلی دور در جوامع گوناگون رواج داشته و هنوز هم وجود دارد و بعضی حرکات نادرست که بیشتر جنبه شیادی و رمالی و دعانویسی دارد، مانند جن گیری و رمالی و... باید به جامعه شناسانده شود تا از فعالیت شیادانی که میلیون‌ها تومان از پول مردم را با استفاده از سادگی و محدودیت معلومات به دست می‌آورند، جلوگیری شود.

 چشم زخم در قرآن

حجت‌الاسلام ابوالفضل ساجدی، عضو هیأت علمی‌مؤسسه امام خمینی(ره) نیز در این ارتباط می‌گوید: با توجه به آیات قرآن کریم و روایات اسلامی، چشم‌زخم وجود دارد و می‌تواند در افراد تأثیرگذار باشد. برای خنثی‌کردن آثار سوء این موضوع، هشت راهکار ذکر شده است.

وی به فارس می‌گوید: آنچه از آیات و روایات استفاده می‌شود این است که چشم‌زخم یک امر واقعی است، یعنی خداوند به انسان‌ها این قدرت را داده است که در بعضی شرایط، توانایی خاصی برای تأثیرگذاری در دیگران دارند.

 چشم زخم در روایات

وی در این زمینه به روایات اسلامی‌اشاره دارد و می‌افزاید:  از روایات اسلامی‌استفاده می‌شود چشم زدن، امری محال نیست، پیامبر(ص) برای فرزندان امیرالمؤمنین(ع) رقعه‌ای گرفتند و دعایی برای آن‌ها خواندند تا از چشم زخم مصون بمانند. پیامبر اکرم(ص) رو به حضرت امیر و فرزندانش کرد و فرمود: حضرت ابراهیم(ع) هم برای اسماعیل و اسحاق(ع) دعایی تعویذ فرمود تا فرزندانش حفظ شود، بنابراین چشم زخم امری حق است.

عضو هیأت علمی‌مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) یادآور می‌شود: در کلمات قصار نهج‌البلاغه هم داریم «العین حق و الرقی حق و السحر حق» چشم زخم حق است تعویذهایی که بر آن می‌زنند و سحر هم حق است و دارای اثر است.

 تحقیقات نیز براین امر دلالت دارد، به طوری که مسأله چشم زخم، حتی در علم هیپنوتیزم هم مورد توجه قرار گرفته است، بنابراین بعضی افراد در شرایط خاصی نیرویی از چشمشان خارج می‌شود که می‌توانند طرف مقابل را اذیت کنند، افراد را زمین زده و آن‌ها را بیمار کنند، به همین دلیل دعای «أُعِیذُکُمَا بِکَلِمَاتِ اللَّهِ التَّامَّاتِ وَ أَسْمَائِهِ الْحُسْنَى کُلِّهَا عَامَّةً مِنْ شَرِّ السَّامَّةِ وَ الْهَامَّةِ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ عَیْنٍ لَامَّةٍ وَ مِنْ شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَد» دعایی است که پیامبر (ص) برای امام حسن و امام حسین(ع) تعویذ فرمودند.

 راهکار های در امان ماندن

وی با اشاره به «مِنْ شَرِّ کُلِّ عَیْنٍ لَامَّةٍ» مبنی بر اینکه چشم می‌تواند چنین اثر سوئی را به دنبال داشته باشد، خاطرنشان  می‌کند : در روایات برای خنثی‌کردن چشم‌زخم مطالبی آمده و نشان می‌دهد این مسأله می‌تواند اثرگذار باشد و چندین راهکار برای آن ذکر شده است. نخست یاد خداست، از امام صادق (ع) روایت شده است برای جلوگیری از این خطر، یکی از راهکارها یاد خداوند است. دوم تکرار «فَتَبَارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِینَ.» سوم گفتن «آمنت بالله و صلی الله علی محمد و آله»،‌ چهارم قرائت سوره ناس و فلق، پنجم نوشتن سوره‌های حمد، ناس، فلق، آیه الکرسی و همراه داشتن آن، ششم قرائت سه مرتبه «مَا شَاءَ اللهُ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ العلی العظیم» هفتم همراه‌داشتن حرز امام جواد یا انگشتری که حرز امام جواد(ع) برآن نوشته شده باشد . هشتم دست‌کردن انگشتر عقیق و تأثیر آن در جلوگیری از بروز بعضی بلاها و بدی‌ها برای انسان می‌تواند مؤثر باشد.

ساجدی با تأکید بر اینکه چشم زخم می‌تواند یکی از عوامل حادثه‌ساز باشد، همان گونه که رعد و برق، طوفان، سیل، زلزله، غیبت، دروغ، بدگمانی و صد عامل دیگر می‌تواند حوادثی را برای انسان رقم بزند، می‌گوید: البته این طور نیست که بتوانیم هر کسی را به چشم زخم، متهم کنیم، زیرا کاری حرام است، بعضی انسان‌ها وقتی مشکلی برای آن‌ها پیدا می‌شود، آن را به کسانی که چشمشان شور است نسبت می‌دهند، چه بسا این نوعی اتهام و تهمت زدن به دیگران و کاری حرام است و ما حق نداریم بگوییم فلانی ما را چشم زده است. اما اصل مطلب، قابل قبول است. وی به سوء استفاده از این مفهوم دینی هم اشاره دارد و می‌گوید:  از آنجا که گاهی افراد به دنبال بهانه‌هایی هستند تا عقب‌ماندگی‌ها و شکست‌ها، ضعف‌ها و تنبلی‌های خویش را توجیه کنند آن را به دیگران نسبت می‌دهند و می‌گویند فلانی مرا چشم کرده است، این‌ها آسیب‌هایی است که باید در جامعه از آن‌ها پرهیز شود.  بنابراین موضوع چشم زخم مهم است و می‌شود نیروی مرموز چشم‌ها را که خداوند این توانایی را به برخی افراد داده است را با دعا کردن تحت کنترل درآورد و از انجام کارهای خرافی و عوامانه جلوگیری کرد و افراد باید با روش‌های مشروع خود را حفظ کنند.

/1102001307