آیا زیارت حضرت عبدالعظیم(ع) همانند زیارت امام حسین(ع) است؟

گروه شبهه‌شناسی مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم در پاسخ به این شبهه می‌نویسد: در مورد علل زیاد بودن ثواب بعض اعمال احتمالات متعددی متصور است که به آن‌ها اشاره می‌شود:

-در روایات ائمه اهل بیت(ع) بعضی از اعمال به عنوان معیار و میزان ارزش قلمداد شده است، مانند زیارت خانه‌ خدا و زیارت امام حسین(ع) و در بعض موارد اعمال به عنوان معادل آنها حساب شده است و چون در میان مردم فضیلت زیارت خانه خدا و زیارت امام حسین(ع) مسلم بوده، آن را به عنوان معیار قرار داده و بقیه اعمال را به آن‌ها مقایسه کرده‌اند، در واقع زیارت امام حسین(ع) ثواب مخصوص به خود را دارد و زیارت حضرت عبدالعظیم(ع) مثلاً ثواب مخصوص به خود را و ائمه اهل بیت(ع) برای زیارت حضرت عبدالعظیم(ع) ارزش‌گذاری کرده و آن را همانند زیارت امام حسین(ع) قرار داده‌اند.

در حدیثی از امام هادی(ع) وارد شده است: «مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی ثَوَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ الْقَاسِمِ الْعَلَوِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَمَّنْ دَخَلَ عَلَی أَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْهَادِی ع مِنْ أَهْلِ الرَّیِّ قَالَ دَخَلْتُ عَلَی أَبِی الْحَسَنِ الْعَسْکَرِیِّ ع فَقَالَ لِی أَیْنَ کُنْتَ فَقُلْتُ زُرْتُ الْحُسَیْنَ ع فَقَالَ أَمَا إِنَّکَ لَوْ زُرْتَ قَبْرَ عَبْدِ الْعَظِیمِ عِنْدَکُمْ لَکُنْتَ کَمَنْ زَارَ الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ(ع)»(1)؛ شخصی از اهل ری بر امام هادی وارد شد و امام فرمود کجا بود؟ عرض کرد:‌ امام حسین (ع) را زیارت کردم. فرمود:‌ اگر شما قبر حضرت عبدالعظیم(ع) را که در نزدیکی شماست زیارت کنید، همانند کسی هستید که حضرت امام حسین(ع) را زیارت کرده است. امام هادی(ع) در واقع ثواب زیارت حضرت عبدالعظیم(ع) را همانند زیارت امام حسین(ع) قرار داد، نه عین زیارت امام حسین(ع)  مانند، اینکه در مثال گویند: فلان مرد مانند شیر است؛ یعنی در صفت شجاعت مانند شیر است، نه اینکه عین شیر باشد.

-خداوند متعال برای هدایت بندگان خویش بعضی از اعمال را معرفی کرده است و برای آن اعمال ثواب زیادی قرار داده است تا به نوعی فضل و رحمت خود را شامل حال بندگان خود کرده تا ره چند ساله را در مدت کم و مشقت کمتری بپیمایند، علاوه بر اینکه از معدن فضل خدای چیزی کاسته نمی‌شود.

-ممکن است عملی در نزد ما کوچک و سهل بیاید، ولی در واقع ارزش زیادی داشته باشد. زیرا میزان خداوند بر اساس عقول بشری محاسبه نمی‌شود، مثل اینکه عملی کوچک که در انسان نقش سازندگی دارد، از عملی که بسیار سخت و با مشقّت باشد، نزد خداوند ارزش بیشتری دارد مانند اشکی که در مقام خضوع و خشوع و ترس از خداوند باشد که آن اشک در نزد خداوند بسیار ارزشمند است یا فردی که از دید بشری کوچک حساب آید، ولی ممکن است نزد خدا مقام والایی داشته باشد، چنانچه امام خمینی به این مطلب اشاره دارد که می‌فرماید: شخصی هم چون رسول اکرم(ص) همانند ما یک انسان است، ولی در نزد خداوند از چنان مقامی برخوردار است که در تصور عقل نمی گنجد(2)، بنابراین عملی که در نزد ما کوچک است، نزد خداوند ارزش و فضیلت فراوانی دارد.

در این بخش به سند روایت نبوی «افضل الاعمال احمزها» رسیدگی می شود، در مجامع اهل سنت این روایت ذکر نشده است، فقط ابن اثیر در نهایه و در مجمع البحرین این روایت از ابن عباس از رسول اکرم(ص) نقل شده است(3)، علاوه بر اینکه این روایت مرسل بوده یعنی سلسله سند آن حذف شده است. در مجامع شیعی نیز این روایت نیامده است، اگر چه علامه مجلسی این روایت را به عنوان روایت مشهور معرفی کرده است(4)، فقط با مضمون این روایت از حضرت امیرمؤمنان(ع) روایتی نقل شده که در یکی از خطبه‌ها فرمودند: «کلّما کانت البلوی و الاختبار اعظم کانت المثوبة و الجزاء اجزل»(5)، هر چه بلا و امتحان بزرگ‌تر باشد، ثواب و جزای آن گران‌بهاتر خواهد بود، فرض قبول سند روایت به فقه الحدیث آن پرداخته می‌شود که در آن چند احتمال قابل تصوّر است.

الف: نزد خداوند متعال آنچه اهمیت دارد، سعادت بشر است، پس هر چه باعث رسیدن سریع‌تر به این هدف باشد، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و به همین دلیل در ذیل آیه شریفه «و ما خلقت الجنّ و الانس الاّ لیعبدون»(6) آمده است که «ای لیعرفوه» یعنی جن و انس را خلق نکردم، مگر مرا عبادت کنند تا مرا بشناسند، هر عملی که باعث رسیدن به این هدف «سعادت» باشد، اگر چه سهل و آسان دارای مقام والایی خواهد بود، به عنوان مثال در روایتی آمده است: «یک ساعت فکر از هفتاد سال عبادت زاهد بالاتر است»، چرا که این یک ساعت فکر باعث دگرگونی می‌شود که در عرض هفتاد سال چه بسا برای فرد زاهد حاصل نخواهد شود، یا مثلاً زیارت اهل قبور که باعث عبرت شود ممکن است تا چند روز دگرگونی و در نتیجه پیشرفت روحی در پی داشته باشد.

لذا در روایتی آمده است: «ان العمل القلیل علی الیقین افضل من العمل الکثیر علی غیر یقین»(7) و لیکن باید دقت داشته باشیم که این مطلب منافاتی ندارد با اینکه کسانی که به خداوند واصل شده‌اند و به مقام معرفت ربوبی رسیده‌اند ـ به نحوی که اگر پرده‌ها کنار رود چیزی به یقین آن‌ها افزوده نمی‌شود ـ همچون اهل بیت(ع) در مقام عمل اعمال سخت‌تر را انتخاب کنند تا در راه خدا به مصائب و گرفتاری بیشتری مبتلا شوند. البته عشق به عبادت و بندگی باعث می‌شود که راه سخت‌تر را انتخاب کنند، چنان که در احوال حضرت امام حسن(ع) ذکر شده است که در سفر حج مرکب‌های متعدد در مسیر حج حرکت می‌داد و با این همه 25 سفر پای پیاده به حج تشریف بردند(8) و یا در مورد رسول اکرم(ص) آن قدر روی پا ایستاد و عبادت کرد تا اینکه پاهای حضرت متورم شد و آیات سوره طه نازل گشت که «طه، مَآ أَنزَلْنَا عَلَیْکَ الْقُرْءَانَ لِتَشْقَی».(9)

ب: روایت «افضل الاعمال احمزها» در مقام سنجیدن دو عمل از یک نوع است که یکی آسان و دیگری سخت و مشکل است و در این صورت آن عملی که سخت و مشکل باشد افضل خواهد بود، مثلاً روزه‌داری فصل تابستان سخت‌تر از فصل زمستان است، لذا روزه تابستان افضل خواهد بود و این مطالب منافاتی ندارد با عملی که ثواب فراوان داشته باشد، در عین حال آسان و سهل باشد و با عمل دیگری مقایسه نشود، مثل زیارت حضرت امام رضا(ع).(10)

ج: گاهی ممکن است از دو دیدگاه عمل مورد بررسی قرار گیرد، دیدگاه اول: سختی و مشکل یک عمل باعث فضیلت آن شود، چنانچه که فقها همین مشکل بودن یک عمل نسبت به دیگری را باعث اولویت آن عمل دانسته‌اند. دیدگاه دوم: از منظر سعه و سیطره وجودی یک عمل است که خود باعث فضیلت فراوان می‌شود، حتی اگر آن عمل کوچک باشد، مثلاً در روایتی از رسول خدا(ص) آمده است: «نیة المومن خیر من عمله»(11)، نیت مؤمن از عمل مؤمن بهتر است و حال آنکه روشن است که نیت عمل، سختی کمتری دارد نسبت به خود عمل شاید این مطالب را بتوان این گونه توجیه کرد که چنانچه فرد مؤمن یک کار خوب را با نیت خالصانه قصد کند، اگر چه موفق به انجام آن عمل نشود، همین نیت دارای سعی وجودی فراوانی است که مشمول ثواب و فضیلت بسیار نسبت به خود عمل خواهد بود، چرا که انجام عمل دارای سعه وجودی نخواهد بود، زیرا یک عمل در یک لحظه انجام و پایان می‌پذیرد، در صورتی که نیت پایدار است و استمرار وجودی دارد.(12)

د: روایت «افضل الاعمال احمزها» به واسطه روایتی که ثواب فراوان برای عمل کوچک نقل می‌کند، تخصیص خورده باشد. مثلاً «افضل الاعمال احمزها» هر عملی که سخت‌تر است را با فضیلت‌تر معرفی کرده است، با این وجود در روایت دیگری ثواب تسبیحات حضرت فاطمه زهرا(س) معادل 1000 رکعت نماز معرفی شده است(13) و لو عملی آسان و سهل باشد.

با وجود این احتمالات چهارگانه بین روایت «افضل الاعمال احمزها» و روایاتی که در مقابل عملی آسان ثواب فراوان نقل شده است تعارض و منافاتی وجود نخواهد داشت.

 

*پی‌نوشت‌ها:

1. صدوق، محمد بن علی بن بابویه، ثواب الاعمال، ص99. حرعاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعة، ج14، ص575.

2. امام خمینی، چهل حدیث، مؤسسه نشر آثار امام خمینی(ره)، پاییز 1384، ص484.

3. ابن اثیر، النهایه، ج1، ص 440.

4. مجلسی، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، دوم، 1403ه ق، ج70، ص 191.

5. کلینی، اصول کافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1388هـ.ق، ج4، ص 199.

6. ذاریات:56.

7. کلینی، اصول کافی، ج3، ص 75.

8. شرح اللمعة الدمشقیه، ج2، ص 171.

9. محمد بن حسین بهایی، الحبل المتین، قم، انتشارات بصیرتی، ق1398هـ.ق، ص260.

10. نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، دارالکتب الاسلامیه، طبع دوم، 1368هـ.ش، ج10، ص 398

11. کلینی، الکافی، ج2، ص84.

12. کاشف الغطاء، جعفر کشف الغطا، ج1، ص58.

13. شیخ بهایی، الحبل المتین، ص260.

/1102101305