حضرت عبدالعظیم(ع) به فرمان کدام امام رهسپار ایران شد/ دو میراث سیدالکریم برای شیعیان

وارث : امامزاده ابوالقاسم عبدالعظیم بن عبدالله بن علی بن حسن بن زید بن حسن بن علی بن ابیطالب(ع) از سادات حسنی و از بزرگان این خاندان و مورد احترام امامان عصر خود و از راویان موثق بوده است. زندگی امامزاده عبدالعظیم حسنی از حیث تولد، تعداد امامانی که وی آنان را درک کرده و نیز تاریخ وفاتش به طور مشخص و معین در منابع ذکر نشده است و هر آنچه هست مورد اختلاف است. برخی تولد ایشان را در سال 173 هجری قمری در زمان امام موسی بن جعفر(ع) در مدینه دانسته‌اند و بنابراین نقل، آن جناب 10 ساله بوده‌اند که امام موسی بن جعفر(ع) از دنیا رفته است.(1)

برخی دیگر از منابع تولد وی را در سال 202 هجری دانسته‌اند، اما مأخذ آن را ذکر نکرده‌اند و این گفته مدرک درستی ندارد، زیرا حضرت عبدالعظیم(ع) راوی هشام بن حکم است و او در سال 198 هجری درگذشته است و به گفته برخی منابع حضرت عبدالعظیم محضر مبارک حضرت رضا(ع) را نیز درک کرده و حال این که آن جناب در سال 203 هجری به شهادت رسیدند.(2) در مقابل چنین منابعی که ذکر کرده‌اند ایشان ایام زندگانی حضرت امام موسی کاظم(ع) و امام رضا(ع) را درک کرده است.

مؤلف کتاب روح و ریحان می نویسد که حضرت عبدالعظیم حسنی خدمت سه امام از ائمه(ع) یعنی امام جواد(ع)، امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) را درک کرده و هرگز و به طور تحقیق خدمت حضرت علی بن موسی الرضا(ع) شرفیاب نشده است و بعضی از روایاتی که آن جناب از حضرت رضا(ع) نقل کرده است به واسطه اصحاب است.(3) شیخ طوسی عبدالعظیم حسنی را در رجال خویش در زمره اصحاب امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) ذکر کرده است(4) و آنچه از منابع در رابطه با ایشان به دست می‌آید این است که: وی فرزند عبدالله بن علی از نوادگان امام حسن مجتبی(ع) و نام مادرش فاطمه بنت عقبة بن قیس بود.

حضرت عبدالعظیم از همسرش به نام خدیجه بنت قاسم بن حسن بن زید که دختر عموی خویش بود(5)، پسری داشت به نام محمد که وی نیز همانند پدر بزرگوارش فردی زاهد و شریف بود(6) و دختری به نام «ام سلمه»  داشت که همسر محمد بن ابراهیم بن ابراهیم بن حسن شد(7) و به طور قطع زندگانی وی مصادف با ایام زندگانی دو امام معصوم یعنی امام جواد(ع) و امام هادی(ع) بود و از طرف آن بزرگواران شدیداً مورد احترام و محل اعتماد و اطمینان بوده است، وی نیز در تعظیم و اکرام آن حضرات اهتمام فراوان داشت. او دین خود را به محضر امام هادی(ع) عرضه داشت که حضرت فرمودند: به خدا قسم این همان دینی است که خداوند نسبت به بندگانش به آن رضایت داده است.(8)

گروه شبهه‌شناسی مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم در این باره می‌نویسد: بنابر آنچه از مطالب تذکره‌نویسان اسلامی بر می‌آید حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) در حدود سال 250 ه‍ ق بر حسب امر مبارک امام علی النقی الهادی(ع) برای ترویج و تبلیغ احکام دین مبین اسلام و پیشوایی جماعت شیعیان از عراق وارد شهرری شد.(9)

نجاشی در رجال خویش از احمد بن محمد بن خالد برقی روایت کرده است که: عبدالعظیم حسنی از ترس سلاطین جور وارد ری شد و به طور مخفیانه در خانه مردی از شیعیان در منطقه «سکة الموالی» اقامت گزید و در آنجا روزها را روزه و شب‌ها را به نماز می‌گذرانید و مخفیانه از آن خانه خارج شده و قبری که متعلق به یکی از اولاد حضرت موسی بن جعفر(ع) بود را زیارت می‌کرد تا اینکه شیعیان یکی پس از دیگری وی را شناختند و در نهایت یکی از شیعیان در خواب حضرت رسول اکرم(ص) را دید که فرمود: از فرزندان من مردی از «سکة الموالی» به باغ عبدالجبار بن عبدالوهاب حمل شده و در زیر درخت سیبی دفن خواهد شد و اشاره به مکانی کرد که ایشان در آنجا دفن شده است.

آن مرد شیعی برای خرید آن درخت و اطراف آن از صاحبش به آنجا رفت. صاحب باغ گفت: به چه منظور می‌خواهی آنجا را بخری؟! مرد رؤیای خود را تعریف کرد، صاحب باغ گفت: من نیز همانند آن رؤیا را دیده‌ام و بدین جهت این درخت را با باغ به آن مرد بزرگوار (یعنی عبدالعظیم حسنی) و جمیع شیعیان وقف کردم که در آنجا دفن شوند، چون حضرت عبدالعظیم وفات یافت در جیبش نوشته‌ای یافتند که خود در آن چنین نوشته بود «أنا ابوالقاسم عبدالعظیم بن عبدالله بن علی بن الحسن بن زید بن الحسن بن علی بن ابیطالب(ع)».(10)

در مورد تاریخ وفات حضرت عبدالعظیم حسنی برخی منابع ذکر کرده اند که وی به دست عمّال سلطان عباسی به شهادت رسیده است. به طور دقیق مشخص نیست، ولی چون از اخبار به دست می‌آید که وی در زمان المعتز بالله عباسی (متوفی 255 هجری) هجرت کرده و حضرت امام هادی(ع) در سال 254 هجری به شهادت رسیده‌اند و توقف آن بزرگوار در ری زیاد طولانی نبوده است، بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که وفات حضرت عبدالعظیم(ع) در حدود سال‌های 254 و 255 هجری واقع شده باشد.(11)

عبدالعظیم حسنی(ع) در ایام زندگی خود تألیفاتی هم داشته که نام دو کتاب او برای ما حفظ شده است، یکی از آنها کتابی است به نام «خطب امیرالمؤمنین(ع)» که نجاشی در رجال خود آن را ذکر کرده(12) و دوم کتابی به نام «یوم و لیله» است که در رساله صاحب بن عباد ذکر شده است.(13)

 

*پی‌نوشت‌ها:

1. ربانی، هادی و زمانی‌نژاد، شناخت‌نامه حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) و شهرری، سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، چاپ اول، بهار 1382، ص108.

2. عطاری قوچانی، عزیزالله، زندگی‌نامه حضرت عبدالعظیم(ع)، چاپخانه حیدری، چاپ اول، ص 64.

3. واعظ تهرانی کجوری، محمدباقر، روح و ریحان، سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، چاپ اول، بهار 1382. مجموعه آثار کنگره حضرت عبدالعظیم(ع)، ج 3، ص 397.

4. طوسی، محمد بن حسن، رجال طوسی، چاپ حیدریه نجف اشرف، 1380 هجری، ص 417 و 433.

5. صحفی، سیدمجتبی و زمانی‌نژاد، علی‌اکبر، شناخت‌نامه حضرت عبدالعظیم حسنی، سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، چاپ اول، بهار 1382، ج 9. ص206.

6. حسینی، جمال‌الدین احمد بن علی ابن عقبه، عمدة الطالب فی انساب آل ابیطالب، بیروت، منشورات دارمکتبة الحیاة، ص 112.

7. عطاری، عزیزالله، «پیشین»، ص 65.

8. موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجناب، بیروت، دارالمعرفة، ج 4، ص 207 و 208.

9. زمانی‌نژاد، علی اکبر و حافظیان، ابوالفضل شناخت‌نامه حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) و شهرری، سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، چاپ اول، بهار 1382، ج 13، ص 188.

10. نجاشی، ابوالعباس احمد بن علی، رجال نجاشی، مؤسسه النشر الاسلامی لجماعه المدرسین بقم، سال 1407 هجری، ص 247 و 248، شماره 653.

11. زمانی‌نژاد، علی‌اکبر و حافظیان، ابوالفضل،. همان، ج 13، ص 189.

12. رجال نجاشی، همان، ص 247.

13. زمانی‌نژاد، شناخت نامه، همان، ج 13، ص 319.

/1102101305