«عيون أخبار الرضا» نوشته ابو جعفر، محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی، مشهور به «شیخ صدوق» (305ق الی 381ق) می باشد، که در سال های آغازین غیبت کبری نگاشته شده است. شیخ صدوق، محدّث پرکار و خوش ذوق شیعه است، که علاوه بر کتاب های جامعی چون «مدینة العلم»[1] و «من لا یحضره الفقیه»[2]، صاحب تک نگاره های حدیثی فراوانی می باشد، که هریک در موضوعی خلاقانه و کاربردی هستند و همواره مورد استفاده علمای شیعه بوده اند.[3]
ب- معرفی اجمالی کتاب:
كتاب «عیون أخبار الرضا» ، کتابی حدیثی و به زبان عربى است که شامل دو دسته روایت است:
1- روایات هایی پیرامون امام رضا علیه السلام
2- روایت هایی از ایشان پیرامون موضوعات گوناگون
شیخ صدوق در مقدمه کتاب، به سبب تألیف آن اشاره کرده است؛ «صاحب بن عباد دیلمی»، وزیر دانشمندِ حکومت شیعیِ آل بویه، دو قصیده در مدح امام رضا علیه السلام می سراید و به شیخ صدوق هدیه می کند.[4] شیخ نیز در پاسخ، این کتاب ارزشمند را می نگارد و به پاس خدمات صاحب بن عباد به مذهب تشیع، به کتابخانه وی هدیه می نماید.
ج- جایگاه کتاب:
این کتاب، به خاطر اعتبار مؤلفش، و نیز به جهت مباحث عقیدتی مهمی که در بر دارد، همواره مورد توجه علما بوده است.[5] مرحوم میرداماد[6]، در مدح این کتاب، شعری عربی با این مضمون سروده است:
«عیون اخبار الرضا، جلادهنده ای است که زنگارِ غم از دل می زداید. در تمام روزگار و در نگاه هیچ بیننده ای کتابی مانند این کتاب نگاشته نشده است. هر دانشی که بخواهی در آن است و تو را بی نیاز می‌کند. مانند خورشید از نور هدایت می درخشد و آرزوی قلب را برآورده می سازد.»[7]
د- ساختار کتاب
شیخ صدوق، پس از مقدمه، 952 روایت را ذیل 69 باب تنظیم نموده است. به چند نمونه از ابواب کتاب توجه فرمایید:
«علت نام گذاری امام رضا علیه السلام، به رضا»، «احادیثی پیرامون مادر حضرت»، «احادیثی از حضرت، پیرامون توحید»، «احادیثی از حضرت، پیرامون ازدواج حضرت فاطمه سلام الله علیها»، «احادیثی از حضرت، در مورد علت امور مختلف»، «پیرامون ماجرای طلب باران به درخواست مأمون و...»، «خبر حضرت از کشته شدنشان با زهر و...»، «روایتی از ابو صلت، درباره نحوه شهادت حضرت»، «ذکر کراماتی که به برکت قبر شریف حضرت ظاهر شده است» و...
* * * * *
امید است که از این چشمه سار رضوی توشه بر داریم و سیراب گردیم، ان شاء الله.
[1] متأسفانه این کتاب ارزشمند، امروز در دسترس نمی باشد.
[2] این کتاب 4جلدی، یکی از کتب اربعه (مراجع چهارگانه معتبر حدیثی شیعه) و شامل احادیث فقهی می باشد.
[3] برای شیخ صدوق، حدود 300 کتاب و رساله برشمرده اند، که از این میان، تعداد اندکی به جای مانده است؛ کتابهایی چون «من لا یحضره الفقیه»، «كمال الدين و تمام النعمة»، «ثواب الأعمال و عقاب الأعمال»، «علل الشرائع»، «التوحيد»، «الخصال»، «معاني الأخبار»، «الأمالي» و...
[4] شیخ صدوق، در مقدمه کتاب، این شعر را ذکر کرده است.
[5] تا کنون، حدود 5 شرح و 10 ترجمه برای این کتاب نگاشته شده است.
[6] سید محمد باقر استرآبادی، مشهور به «میرداماد» از علمای بزرگ و حکمای برجسته عهد صفوی بوده است.
[7] الذریعة، ج۱۵، ص۳۷۶.
/1102101304
