دل انسان آشیانه دو محبوب نیست

روایت امیر مؤمنان از ماهیت دنیا

در یک سری از آیات و روایات از دنیا تعریف شده است، همانند آن که امیرالمؤمنین علیه السلام در جواب کسی که دنیا را مذمت کرد، فرمود:  دنیا سرای صدق و راستی است، برای کسی که او را تصدیق کند؛ خانه امن و عافیت است برای کسی که حقیقت آن را دریابد و سرای توانگر شدن است برای کسی که از آن توشه برگیرد و خانه پند است برای کسی که از آن پند گیرد؛ دنیا مسجد دوستان خدا و محل نماز فرشتگان الهی است و جای فرود آمدن وحی و محل تجارت اولیای خداست.

رسول الله (ص) گفت این جا برای آخرت زراعت می کنید

در روایات دیگر به وسیله و مقدمه بودن دنیا اشاره شده است، چنان که رسول اکرم صلی الله علیه و آله می‏فرماید: "الدنیا مرزعه الاخرة / دنیا محل کاشت و زراعت برای آخرت است. "
و همچنین امیرالمؤمنین علیه السلام می‏فرماید:  "الدنیا دار مجاز لا دار قرار، فخذوا من ممرکم لمقر کم / دنیا خانه بین راه است، نه اصلی و قرار گاه دایمی. "
در روایت دیگر می‏فرماید:  "ولنعم دار ما لم یرض بها دارا / دنیا خوب خانه‏ای است، اما برای کسی که آن را خانه - قرارگاه خود - نداند. "

دنیا را مَرکَب حقیقت کنید

از این آیات و روایات روشن می‏گردد دنیا واقعیتی است که باید در آن زندگی کرد، ولیکن باید بهترین فایده را از آن برد. شرط استفاده بهینه از دنیا آن است که آن را مرکب و وسیله‏ای برای رسیدن به حقایق زندگی و کمال خود قرار دهیم و مواظب باشیم که وسیله، هدف قرار نگیرد و علاقه به دنیا موجبات اسارت و بندگی در برابر آن را فراهم نیاورد؛ همچنین باید مسافر بودن در این دنیا را فراموش نکنیم و تصور ماندن و همیشگی بودن را از ذهن خود خارج کنیم.

 کدام دنیا مورد مذمت اسلام است

در بسیاری از آیات و روایات، دنیا مورد مذمت قرار گرفته، که با توجه به مطالب گذشته، آنچه اسلام از آن نهی می‏نماید دنیا پرستی است.  در قرآن کریم آمده:  "ما الحیاة الدنیا الا متاع الغرور / زندگی دنیا جز متاع فریبنده، چیزی نیست" و در جای دیگر آمده:  "و ما الحیاة الدنیا الا لعب ولهو و للدار الاخرة خیر للذین یتقون افلا تعقلون / دنیا جز بازیچه و هوسرانی چیزی نیست، سرای آخرت برای پرهیزکاران بهتر است، آیا تعقل و اندیشه ندارید" و در آیه دیگر خداوند می‏فرماید:  "قل متاع الدنیا قلیل و الا خرة خیر لمن اتقی ولا تظلمون / بگو بهره دنیا اندک است و آخرت برای متقین بهتر است، پس ظلم نکنید." و نیز از روایات، به حدیثی از امام صادق علیه السلام  بسنده می‏کنیم که می‏فرماید:  "رأس کل خطیئة حب الدنیا / دنیا پرستی، سرچشمه هر خطا و گناهی است. "
حال دنیا را چو پرسیدم من از فرزانه‏ای / گفت یا باد است یا خواب است‏ یا افسانه‏ای‏ / گفتم آنها را چه می‏گویی که دل بر او نهند / گفت یا مستند یا کورند یا دیوانه‏ای‏ / گفتم از احوال عمرم گو که دانم عمر چیست / گفت یا برق است یا شمع است یا پروانه‏ای‏.
با توجه به مطالب مطرح شده، به این نتیجه می‏رسیم که آنچه در اسلام از دنیا مذمت شده، مربوط به دنیا و کار و تلاش و فعالیت در آن نیست، بلکه آنچه که مذموم است، دلبستگی و اسارت به دنیاست، به طوری که کمال خود را در آن ببیند و آن را نهایت آرزو و آرمانش قرار دهد.
دنیا پرستی همان بیماریها و اسارتهای درونی است که مورد نهی واقع شده است، چنان که رسول اکرم صلی الله علیه و آله می‏فرمایند:  دنیا مانند اندامی است که سر آن خود بزرگ بینی چشم آن حرص، گوش آن ولع زبان آن خودنمایی، دست آن شهوت و پای آن خود بینی قلب آن غفلت و بی خبری، بودنش نیستی و ثمره‏اش زوال است.
پس ترک دنیا پرستی یعنی ترک حرص، طمع، تکبر، خود بینی و دیگر بیماریهای روحی.
این که اسلام گفته، حب خدا، با حب دنیا جمع نمی‏شود، اشاره به همین مطلب است که اگر دلی پر از گرفتاریها و آفات باشد، چگونه می‏تواند ظرف نیکیها و پاکیها و معارف حقه الهی باشد؟ قلبی که در اسارت دنیاست نمی‏تواند توجه به معنویات و خدا داشته باشد.

دل انسان آشیانه دو محبوب نیست

در روایتی آمده که:  روزی امیرالمؤمنین علیه السلام، ابوالفضل علیه السلام را که تازه به سخن آمده بود، روی زانو و دامن مبارکش نشاندند و فرمودند:  بگو واحد. ابوالفضل علیه السلام فرمود: واحد. علی علیه السلام دوباره فرمود: بگو اثنان. از گفتن اثنان امتناع کرده و عرض کرد: حیا می‏کنم با زبانی که واحد را گفتم اثنان بگویم. زینب علیه السلام در آن جا حاضر بود و از پدر بزرگوارش پرسید: آیا ما را دوست دارید؟ پدر مهربانش فرمود: بلی و بعد زینب علیه السلام عرض کرد: دو محبوب در قلب مؤمن جمع نمی‏شود، بلکه حب برای خداست و مهربانی برای فرزندان است. حضرت علی علیه السلام از سخن دخترش به شگفت آمد و او را بوسید.
از این روایت و روایات دیگر معلوم می‏شود که دل انسان آشیانه دو محبوب و دلبر نیست. وقتی دنیا کمال مطلوب و محبوب واقعی انسان شد، دیگر خدا و معنویات در این دل جایی ندارد.
تا بر نخیزی از سر دنیا و هر چه هست با یار خویشتن نتوان دمی نشست‏.

چون که صد آمد نود هم پیش ماست

اگر در دل انسان، خداوند حکومت کند و قلب آدمی اسیر و گرفتار او گردد، تمام توجه آدمی به سوی او خواهد شد و در عبادت به کمال توجه می‏رسد، چنان که خداوند، در وصف عده‏ای از انسانها می‏فرماید:  "رجال لا تلهیهم تجارة و لا بیع عن ذکر الله / مردانی که کار تجارت و خرید و فروش، آنان را از یاد خداوند و برپاداشتن نماز باز نمی‏دارد. "
گفتنی است این که در روایات آمده، هم دنیا و هم آخرت را در نظر بگیرید، از آن باب است که: چون که صد آمد نود هم پیش ماست؛ یعنی، هنگامی که به خدا و معنویات توجه شود، از دنیا به بهترین وجه آن استفاده خواهد شد، چرا که هدف قرار دادن کامل، مستلزم بهره‏مندی از ناقص به طور شایسته و در سطح عالی و انسانی است و بر عکس هدف قرار دادن ناقص، مستلزم محرومیت از کامل است.
ما با می و مینا سر تقوی داریم /  دنیا طلبیم و میل عقبی داریم‏ / کی دنیی و دین یه یکدیگر جمع شوند / این است که نه دین و نه دنیا داریم‏.

/1102001307