«حضور قلب» چگونه حاصل می‌شود

*به عنوان سوال نخست، روش پژوهشی شما در نگارش «آداب نماز» بر مبنای کدامیک از اصول شناخته شده تحقیق بوده است؟

-برای انجام این کار از روش کتابخانه‌ای بهره گرفتم، به عبارتی سعی بر این بوده که آثار علمای برجسته که در ارتباط با نماز، تألیفاتی داشته‌اند جمع‌آوری شوند و مورد استفاده قرار گیرند، کتاب‌هایی همچون «اسرار الصلوة و آداب نماز» امام راحل و «اسرارالصلوة» مرحوم آیت‌الله ملکی تبریزی در این بین مورد مراجعه بوده‌اند.

*نگاه کاربردی به مسائل تا چه میزان در نگارش این کتاب مورد توجه بوده است؟

-تا آنجا که امکان داشت، نگاه کاربردی به مسائل در اولویت قرار داشت؛ در اینجا باید به یک حقیقت موجود در سطح جامعه اشاره کرد، بسیاری افراد احساس می‌کنند نمازشان فاقد حضور قلب است، بنابراین به این موضوع توجه خاصی شده و بخشی از کتاب، به این مبحث اختصاص یافته و راهکارهای تأمین حضور قلب در نماز که در آثار علمای پیشین بوده، مورد بررسی قرار گرفته و به زبانی ساده، کاربردی‌ترین آن‌ها ذکر شده است، عقیده دارم کسانی که تمایل دارند نمازی کامل‌تر از روز قبل اقامه کنند و در این عبادت عظیم، توفیق بیشتری نصیبشان شود، باید کتاب‌هایی را در رابطه با آداب و اسرار نماز مطالعه کنند، حتی باید یک کتاب را بارها و بارها خواند و تأثیر آن را بر روی نماز خویش احساس کنند، در این کتاب بسیاری از آداب و روش‌ها در مراحل مختلف نماز بر اساس روایات اهل بیت(ع) با بیانی روان ذکر شده و مطالعه آن، تأثیر روشن و ملموسی خواهد داشت.

*به نظر شما چه موضوعاتی در زمینه نماز و گرایش به این عبادت عظیم تاکنون آن طور که باید و شاید مورد توجه قرار نگرفته‌اند؟

-به نظر می‌رسد در زمینه نماز کتاب‌های فراوانی به رشته تحریر درآمده و مرکز تخصصی نماز هم در این زمینه گام‌های متعددی برداشته است، در حال حاضر مجموعه‌ای بسیار کامل و مدون در مورد ابعاد مختلف نماز همچون نماز در ادیان گذشته، راهکارهای تشویق نوجوانان به این عبادت و اسرار نماز در قالب آثار و نوشته‌های گوناگون گردآوری شده که یکی از بهترین آن‌ها کتاب «پرتویی از اسرار نماز» نوشته حجت‌الاسلام والمسلمین قرائتی است.

*موضوع کتاب «آداب نماز» تا چه میزان در راستای رسالت‌ها و سیاست‌های ستاد اقامه نماز انتخاب شده است؟

-این کتاب به طور کامل با رسالت این مرکز هماهنگ است، ستاد اقامه نماز به دنبال افزایش معرفت و آگاهی رده‌های مختلف سنی نسبت به اهمیت و جایگاه نماز است و در نگارش این کتاب هم سعی شده بیشترین مطالب به همین مسأله اختصاص یابد. توجه به متن و مفهوم نماز و آدابی که باید در این زمینه رعایت شود، در کتاب مورد بحث قرار گرفته تا کامل‌ترین عبادت در پیشگاه حضرت حق، اقامه شود.

*به نظر شما دلیل عدم گرایش برخی افراد به نماز با وجود حجم گسترده کتاب‌های آموزشی در حوزه اسرار و آداب نماز چیست؟ آیا میزان مطالعه در این حوزه کم است یا در مجموع گروهی از افراد تمایل به خواندن چنین کتاب‌هایی ندارند؟

-بیشترین دلیل این امر به عدم آگاهی نسبت به جایگاه و اهمیت نماز در دین باز می‌گردد؛ در روایات اسلامی نماز به ستون خیمه دین تشبیه شده که عظمت و استواری ایمان به برپایی آن بستگی دارد، اگر آگاهی در سطح جامعه نسبت به نماز به میزان بالایی باشد و با تمام وجود اهمیت و جایگاه نماز را درک کنند و همچنین آثار فوق العاده نماز کامل و صحیح را دریابند، تأثیرگذاری بالایی هم در گرایش به نماز در میان اقشار و رده‌های سنی مختلف خواهد داشت، کتاب «آداب نماز» تأثیر خوبی در این زمینه دارد، زیرا مطالب آن شامل مفاهیم عملی برای ارتباطی زیباتر و کامل‌تر با معبود است، هر کس ارتباطی زیباتر با خدای خویش داشته باشد، به طور ملموس می‌تواند زیبایی ارتباط خود با جامعه را نیز حفظ کند و این امر یک رابطه روشن و مستقیم است.

*«حضور قلب» یکی از مسائل کلیدی ذکر شده در این کتاب به شمار می‌رود. چنانچه نمازگزار فاقد این ویژگی باشد یا اینکه نمازش به طور کامل با حضور قلب خوانده نشود، آیا تأثیری در قبول بودن یا نبودن عبادتش خواهد داشت؟

-آداب نماز بدین معنا است که در صورت رعایت آنها، نمازی کامل‌تر و دارای آثار عمیق‌تر محقق می‌شود وگرنه بدون رعایت آداب معنوی مانند حضور قلب هم انسان می‌تواند واجبی را که بر عهده دارد ادا کند، اما به یقین نمازی با نمره پایین که آثار و پیامدهای آن کمتر بوده و به عبارتی ویژگی سازنده بودن نماز برایش کاهش می‌یابد، در قرآن کریم می‌خوانیم که نماز انسان را از فحشاء و منکرات باز می‌دارد، چنانچه بخواهیم این بازدارندگی را از نماز ببینیم، باید آداب این عبادت عظیم را هم رعایت کنیم وگرنه در صورت عدم رعایت آن‌ها، صرفاً واجبی را ادا کرده‌ایم، اما این نماز موجب تقویت بندگی و خالص‌سازی آدمی نخواهد شد، یا این خصوصیت را به شکلی ضعیف در بر می‌گیرد، به همین دلیل توصیه می‌شود حتماً آداب نماز به ویژه حضور قلب حتما رعایت شود، زیرا نماز را کامل‌تر و آثار آن را ماندگارتر می‌کند.

*آیا برای دستیابی به «حضور قلب» مقدماتی لازم است؟ این کتاب تا چه میزان در این مبحث ورود پیدا کرده و می‌تواند به مخاطب خویش کمک کند؟

-در «آداب نماز» فصلی در این باب وجود دارد و به نظر من اگر خواننده با دقت به مطالعه آن بپردازد می‌تواند گام‌هایی رو به جلو در تقویت حضور قلب خویش در نماز بردارد، در واقع راهکارهای عملی برای تحقق حضور قلب ذکر شده و جنبه کاربردی بودن آن‌ها هم مد نظر بوده است.

*به نظر شما چرا بسیاری افراد از حضور قلب در نماز بی‌بهره‌اند؟

-یکی از عوامل این امر، عدم درک اهمیت و جایگاه نماز در اسلام است، به عبارتی جدی نگرفتن نماز مانع از حضور قلب می‌شود، البته گاهی افراد دوست دارند حضور قلب در نماز را تقویت کنند، اما راهکارهای تحقق این امر را نمی‌دانند، محیطی که در آن به اقامه نماز می‌پردازیم، تأثیرگذاری بالایی در این زمینه دارد، در روایات اسلامی به اقامه نماز در مسجد تأکید شده و اگر انسان امکان هر روزه این کار را ندارد، باید مکانی آرام را در خانه‌اش به این منظور اختصاص دهد.

*وجه تمایز کتاب شما با دیگر آثار نوشته شده در همین موضوع یعنی آداب نماز چیست؟

-برخی آثار مانند آداب نماز مرحوم امام و اسرارالصلوة مرحوم ملکی تبریزی، بسیار مفصل و البته با قلمی که برای همه اقشار جامعه به ویژه سنین پایین ثقیل است نگاشته شده‌اند، به همین دلیل تلاش کردم تا کتاب «آداب نماز» را با زبانی روان به طوری که مورد استفاده همه رده‌های سنی به ویژه نوجوانان دوره دبیرستان باشد، آماده انتشار کنم، مختصرنویسی یکی دیگر از ویژگی‌های این کتاب به شمار می‌رود و سعی شده در عین اینکه اثری جامع در مورد آداب نماز در اختیار مخاطبان قرار می‌گیرد، ساده‌گویی و مختصرگویی هم رعایت شود، به طوری که خواننده می‌تواند با چند ساعت وقت گذاشتن برای مطالعه آن، به حجم گسترده‌ای از اطلاعات دست یابد.

گروه سنی خاصی در نگارش این کتاب مدنظر نبوده اما درصدد بوده‌ام، جز گروه سنی کودکان که نیازمند تألیفات خاص خود هستند، بقیه افراد بتوانند به سهم خود از مطالب آن استفاده کنند، خودآزمایی‌هایی که در پایان هر بخش کتاب آورده شده هم برای آن است که هر مخاطب بتواند پس از مطالعه هر فصل، مروری بر آنچه گذشته داشته باشد که این امر کمک به بازآموزی مفاهیم می‌کند و تأثیر مستقیمی بر روی بهره‌گیری عملی از مطالب دارد.

*آیا مطالبی وجود دارند که هنوز در این کتاب ذکر نشده باشند و جای کار برایشان فراهم باشد؟

-سعی شده همه آنچه مربوط به آداب نماز است آورده شود، ولو به شکلی کوتاه و مختصر، به عبارتی جامعیت کتاب در مورد آداب نماز در همه فصول مد نظر بوده، ولی این بدان معنا نیست که از هیچ مطلبی فروگذار نشده است، اما می‌توان گفت اگر افرادی بخواهند مطالعات عمیق‌تری در مورد موضوعات ذکر شده داشته باشند، باید به دیگر آثار مراجعه کنند وگرنه تقریباً موضوعی نمانده که ذکر آن در این کتاب صورت نگرفته باشد، همراهی گام به گام خواننده با یک کتاب یکی از دغدغه‌های نویسندگان در حوزه‌های مختلف است، زیرا این امر کمک شایانی به تحقق اهداف مؤلف از نگارش یک اثر می‌کند، برای محقق شدن این مسأله در نگارش کتاب «آداب نماز» سعی شده روش‌های ویژه‌ای به کار گرفته شوند، به عنوان مثال ارائه ترجمه‌های روان از احادیث و آیات به منظور بهره‌گیری خوانندگان از همه مطالب، کوتاه کردن بندها و استفاده از واژگان کاملاً رایج در زبان فارسی از دیگر روش‌هایی بوده‌اند که با هدف ارائه‌ای نثری روان به کار گرفته شده‌اند.

*در این کتاب علاوه بر آداب ظاهری، به آداب باطنی نماز هم اشاره شده، در این زمینه چه طرح و ایده‌ای وجود داشته و هدف از این کار رسیدن به چه هدفی بوده است؟

-نماز دارای آدابی در ظاهر و باطن است، آداب ظاهری مربوط به صورت شکلی این عبادت است که مستحبات و توصیه‌هایی در این زمینه در روایات وارد شده، ولی آداب باطنی مربوط به روح نماز هستند که عمده آداب را تشکیل می‌دهند، حضور قلب یکی از این مسائل به شمار می‌رود، به این معنا که نمازگزار با تمام وجود با خداوند ارتباط برقرار کند، نه اینکه فقط از نظر شکلی رو به قبله بیاستد، اما توجهی نداشته باشد، در کتاب «آداب نماز» به این مسأله توجه بیشتری صورت گرفته است.

*آیا در زمینه جذب افراد به نماز هم مطالعه این کتاب می‌تواند تأثیرگذار باشد؟

-نماز دارای اهمیت و برکاتی در دنیا و آخرت است که در صورت آگاهی به آن‌ها، شخص بی‌نماز هم به سمت آن متمایل می‌شود. بیان آداب و ملزومات نماز کامل و صحیح در کنار فوایدی که این امر دارد می‌تواند در ایجاد گرایش به سمت نماز حتی در بین کسانی که تاکنون نسبت به این امر اهتمام نداشته‌اند، می‌‌تواند تأثیرگذار باشد، زیرا چنین اشخاصی در می‌یابند برکات زیادی را از خود دور کرده‌اند و از نعمت بزرگی محروم شده‌اند، بی‌توجهی به آداب نماز عبادتی ناقص را سبب می‌شود و نمازگزار را از برکات و فواید حقیقی این عبادت عظیم دور می‌کند، به همین دلیل مطالعه این کتاب می‌تواند علاوه بر ایجاد تمایل به اصل نماز، در کامل‌تر شدن آن هم مؤثر باشد.

/1102001307