تفاوت «المَغضُوبِ عَلَيهِمْ» و «الضَّالِّينَ» در سوره حمد

آیت ‌الله محمدی ری ‌شهری در جلسه تفسیر سوره حمد در ادامه تفسیر آیه مبارک «غَيرِ المَغضُوبِ عَلَيهِمْ وَلاَ الضَّالِّينَ» گفت: در جلسه گذشته به تفضیل معنا و مقصود از «المَغضُوبِ عَلَيهِمْ» و «الضَّالِّينَ» را بیان کردیم و گفتیم چه کسانی مورد خشم و غضب الهی هستند و چه کسانی ضال و گمراه می‌باشند که در این آیه قرآن خداوند منان به ما گوشزد کرده است که از او بیاموزیم که در ادامه آیه قبلی به راه کسانی که از نعمت معنوی برخوردار هستند هدایت شویم نه راه کسانی که مورد غضب او هستند و نه گمراهان.

این مفسر قرآن ادامه داد: نکته‌ای که باقی مانده و در این جلسه که آخرین جلسه تفسیر سوره حمد است و باید عنوان شود، فرق «المَغضُوبِ عَلَيهِمْ» و «الضَّالِّينَ» است. اینکه قرآن این دو را جدا نشان می‌دهد که این دو عنوان اشاره به دو گروه از مردم است و بنابراین باید دید که این دو چه تفاوت‌هایی با هم دارند و ما باید از خدا بخواهیم که نه جزء اولی باشیم و نه دومی.

وی ادامه داد: مفسران قرآن احتمالات مختلفی را در تبیین تفاوت این دو واژه بیان کرده‌اند که ما سه احتمال را بیان می‌کنیم و بعد نظر خود را که مستفاد از روایات اهل بیت(ع) است بیان خواهیم کرد. احتمال اول را مرحوم شیخ طوسی در تفسیر قیم تبیان بیان کرده است و می‌فرمایند منظور از «المَغضُوبِ عَلَيهِمْ» قوم یهود است و تاکید می‌کنند که نزد مفسران شیعه و سنی مراد همین است. ایشان عنوان می‌کند که مراد از «الضَّالِّينَ» مسیحیان هستند.

تولیت آستان مقدس حضرت عبدالعظیم الحسنی(ع) ادامه داد: احتمال دیگر در تفسیر ارزشمند نمونه آمده که می فرماید مقصود از «المَغضُوبِ عَلَيهِمْ» گمراه کنندگان هستند و مراد از «الضَّالِّينَ» گمراهان، به این معنا که برخی از گمراهان هستند که نه تنها خود گمراه‌اند، بلکه سبب گمراهی دیگران را نیز فراهم می‌کنند اما برخی تنها خود گمراه هستند که «الضَّالِّينَ» خوانده می‌شوند.

آیت الله محمدی تصریح کرد: احتمال سوم در تفسیر نمونه آمده است که منظور از «المَغضُوبِ عَلَيهِمْ» یعنی گمراهان لجوج یا منافقین و مقصود از «الضَّالِّينَ» گمراهان عادی است.

رئیس دانشگاه قرآن و حدیث ادامه داد: اما معنایی که به نظر این جا می‌رسد درست باشد نیازمند چند مقدمه است. باید توجه کنیم مقدمه اول این است که باید توجه کنیم مراد از غضب الهی چیست. به طور خلاصه باید عرض کنم، غضب الهی یعنی مجازات خدا، زیرا خداوند که مانند انسان حالی به حالی نمی‌شود.

ایشان ادامه داد: همه گناهان زمینه‌ساز غضب الهی هستند و هر کسی گناهی بکند به میزان سنگینی گناه مجازات می‌شود، ولی این واژه در قرآن در مورد کسانی به کار رفته که مرتکب گناهان سنگین شده اند و در خصوص گناهان سبک کلمه غضب به کار نرفته است. غضب الهی در خصوص گناه‌هایی مانند کشتن پیامبران، مومنان، ستیزه‌جویی با عقیده توحید و ... را شامل می‌شود. پس مقصود از مغضوب در قرآن کسانی هستند که مستوجب شدید‌ترین کیفر‌ها هستند اما مراد از ضلالت و گمراهی به طور خلاصه گم کردن راه حق است که بالاترین نمونه‌اش ضلالت کیفری است که در آن نتواند راه خدا را پیدا بکند.

آیت الله ری شهری افزود: حال چه فرقی است بین «المَغضُوبِ عَلَيهِمْ» و «الضَّالِّينَ»؟ بر اساس دو مقدمه‌ای که عرض شد، نسبت میان «المَغضُوبِ عَلَيهِمْ» و «الضَّالِّينَ» از نظر اصطلاح منطقی عموم خصوص مطلق است. به زبان ساده کسانی که مورد غضب الهی هستند، عنوان گمراهی و ضلالت در موردشان صدق می‌کند، اما همه کسانی که گمراه هستند مستحق غضب الهی نیستند.

/1102101305