استاد فاطمی نیا: دعا مغز عبادت است+ گزارش صوت و تصویر

در ادامه متن سخنان حجت الاسلام فاطمی نیا را می خوانید:

مصائب حضرت موسی ابن جعفر علیه السلام

حضرت موسی ابن جعفر علیه السلام هم نهضت علمی انجام دادند. عباسیون از مدرسه ی بزرگ امام صادق علیه السلام ترسیده بودند. حضرت را از مدینه به بغداد منتقل کرده بودند. امام از هر فرصتی که پیش می آمد برای تربیت شاگرد بهره می بردند. البته این ظاهر امر است اما مقام عصمت و ولایت به قدری بالاست که از حد عقول ما فراتر است

بزرگان در دنیا گفته اند ما متحمل این مقام نمی شویم، بسیار مقام بزرگی است. علم و معجزات حضرت تمام جهان را پر کرد. هارون انواع اذیت ها را برای حضرت فراهم کرد. حتی میخواست صدمه های آبرویی به امام بزند. کنیز بسیار زیبایی را به زندان فرستاد، تحت عنوان اینکه به امام خدمت کند. می خواست این کنیز از امام جلب نظر کند و از این نظر به امام ضربه بزند. غافل از اینکه امام معصوم است و عزتش عزت الله است. آن کنیز وقتی امام را دید به سجده افتاد و مبدا میلش عوض شد. حالتی به او دست داد که فانی شد و امام هیچ نگاهی به او نکرد.

شقیق بلخی که از عرفای عصر امام کاظم علیه‏السلام بود می‏گوید: به سوی مکه برای شرکت در مراسم حج حرکت می‏کردم، وقتی که به منزلگاه قادسیه رسیدیم، در آنجا چشمم در میان جمعیت به چهره زیبای جوانی افتاد که تنها در مکانی نشسته بود، با خود گفتم: این جوان باید از صوفیان باشد و می‏خواهد سربار مردم گردد، سوگند به خدا نزدش می‏روم او را سرزنش خواهم کرد. نزدیک او رفتم، به من متوجه شد و فرمود: ای شقیق! اجتنبوا کثیرا من الظن ان بعض الظن اثم¹؛ از بسیاری از گمانها بپرهیزید چرا که بعضی از گمانها گناه است. چون به واقصه رسیدم دیدم که آن جوان نماز می کند و می لرزد و می گرید. پس صبر کردم تا از نماز فارغ شد. به جانب وی رفتم. چون مرا دید که می آیم به سوی او و جانب او گفت یا شقیق بخوان! و انی لغفار لمن تاب و آمن و عمل صالحا ثم اهتدی² و باز مرا گذاشت و رفت. همینطور که ایستادم آب را از چاه کشید و به من گفت بیا آب را بنوش. از این آب گواراتر و خنکتر ننوشیده بودم. به مدت مدید از خوردن و آشامیدن بی نیاز شدم.

از این معجزه ها برای ائمه زیاد بوده است. کسی که با این وادی آشنا نباشد شنیده است که می گویند سالک به جایی می رسد که با کمی آب می تواند تا چند روز سپری کند. این در عرفان حل شده است و برای امام کاری ندارد.

هارون و پسرش از نظر عقیده شیعه بودند. از خدا بترسیم که عقیده خوب است اما کافی نیست. آدم به امامت کسی معتقد شود و او را به زندان بیفکند چقدر قساوت می خواهد. از نظر تاریخی مامون و هارون شیعه بودند اما این عملکردشان بود.

علمای اهل سنت هم به امام موسی کاظم علیه السلام هم باب الحوائج می گویند. شیخ الحنابلی می گوید هرگز نشد برای من مشکلی پیش بیاید و سر قبر موسی ابن جعفر علیه السلام وارد نشوم و مشکلم حل نشود. خود اهل سنت هم اهل توسل بودند. من یک بار در رادیو گفتم به برادران اهل سنت نمی گویم بیایید شیعه شوید اما به قدما و قدیمی هایتان برگردید. قدیمی هایتان اهل توسل و احترام بودند. آنها کشته مرده امیرالمومنین و حضرت موسی ابن جعفر علیهما السلام بودند. سنی هایی داشتیم که با وجود اختلاف در مبادی اهل فضائل بودند.

شرح دعای دوازدهم

وَ يا مَن رَضِي مِن فِعلِهِم بِاليسيرِ، وَ يا مَن کافي قَليلَهُم بِالکَثيرِ³؛ ای خدایی که به کار کم و اندک بنده ها راضی می شود. خدا از ما کوه کندن نمی خواهد به وظایف عمل کنم و اگر توانستیم به مستحبات هم عمل کنیم. خدا از ما چیزی نخواسته. یک وقت میبینید خداوند یک چیز کوچک را منشا اثر قرار می دهد.

"کافي" در اصل "کافا" (کفایت کردن) بوده که سید می فرماید در روایت صحیفه بودن همزه آمده که در کلام عرب نظیرش زیاد است که همزه ی کلمه را نگویند. در مقابل کار کوچک خداوند پاداش زیاد می دهد. این کارهای خداست.

وَ يا مَن ضَمِنَ لَهُم إِجابَهَ الدُّعاءِ؛ ای خدایی که استجابت دعا را ضمانت کرده ای. حال به این افکار و اندیشه ها می رسیم که می گویند من چرا دعا کردم نشد؟ این را می خواستم نشد؟ مردم را متاسفانه عوام بار آورده اند. به اصل اسلام توجه نمی کنیم فقط ظاهر را میگیریم.

بنده گاهی عرض کردم باید برای خدا روضه بگیریم نه اینکه گریه کنیم بلکه از مظلومیت خدا بگوییم، چون بسیار مظلوم است. این همه نعمت داده است و این همه گله و شکایت که چرا دعایم مستجاب نشد. استجابت را برای شما توضیح نداده اند. استجابت دو معنا دارد. یک معنای خاص که آنچه که می خواهی به شما داده شود. یک معنای عامی دارد که حضرت به تو نگاه می کند. آیا اینکه حضرت حق به تو نگاه کند کم است؟ و یک چیزی هم به تو می دهد. پس قدر بدان. اینها را دست کم نگیرید.

بسیاری از ما شرایط دعا را نداریم. بعد از آنکه شرایط را داشتی و عاقل هم باشی، استجابت دو معنا پیدا می کند، وای به حال اینکه عاقل نباشی و طلبکار از خدا هم باشی.

خدا وقتی می گوید: "من"، یا در مهر زیاد یا در قهر زیاد من می گوید. من که بگوید بدان خیلی می خواهد عذاب کند، ان عذابی لشدید؛ عذاب من. در قرآن اینگونه است که گاهی برای محبت "من" می آورد. اینجا 7 مرتبه من آورده است. 7 مرتبه اظهار محبت کرده است. إِذَا سَأَلَک عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ⁴؛ بندگان من، من را از تو بپرسند. بندگان من، فرقی ندارد از کدام دین و مذهب، مومن باشد یا نباشد. ادامه ی آیه آمده است: أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُواْ لِي وَلْيُؤْمِنُواْ بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ⁵؛ و به ندای کسی که مرا بخواند پاسخ می دهم پس به ندای من پاسخ دهند و به من ايمان آورند تا راه راست يابند. بندگان من از تو پیغمبر بپرسند، من استجابت می کنم بندگان را. به آنها بگو به من ایمان بیاورند و مرا امتحان نکنند.

پیامبر صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ :  الدُّعَاءُ سِلاحُ الْمُؤْمِنِ وَعِمَادُ الدِّينِ وَنُورُ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضِ⁶؛ دعا سلاح مومن، ستون دین و نور زمین و آسمانهاست. یک مرتبه ای نزد خدا داریم، که هیچ کسی به آن مرتبه نمی رسد مگر با دعا. دعا همیشه این نیست که انسان از خدا نخود و لوبیا بخواهد. اصل دعا ترقی روح است.

دفع امواج بلا با دعا

به قول پدر مرحوم بنده بین زمین و آسمان مرگ است. فقط خدا باید انسان را حفظ کند. امیرالمومنین علیه السلام می فرماید: ادفعوا اءمواج البلاء عنكم بالدعاء قبل الورود البلاء⁷ ؛ امواج بلا را قبل از ورود آن با دعا دفع كنید. روایت داریم اگر کسی از چیزی بترسد و قبل از ورود آن از خدا بخواهد، خدا آن را حفظ می کند و به آن مبتلا نمی شود. مثلا از بیماری سل می ترسد اگر دعا کند خدا او را مبتلا به سل نمی کند.

پیغمبر صلی الله علیه و آله می فرماید: ما مِن مُسلمٍ دَعا اللّه َ تعالى بدعوةٍ لَيسَ فيها قَطيعَةُ رَحِمٍ و لا استِجلابُ إثمٍ إلاّ أعطاهُ اللّه ُ تَعالى بها إحدَى خصالٍ ثلاثٍ : إمّا أن يُعَجِّلَ لَهُ الدَّعوةَ ، و إمّا أن يَدَّخِرَها لَهُ في الآخِرَةِ ، و إمّا أن يَرفَعَ عَنهُ مِثلَها مِن السُّوءِ⁸؛ هر مسلمی از خدا چیزی بخواهد که در آن قطع رحم یا گناه نباشد، مثلا در دعا رحمش را نفرین نکند، یا درخواست مال حرام نداشته باشد و... خدا یکی از 3 چیز را به او مرحمت می کند. یعنی دست خالی بر نمی گردد. این معنای استجابت عام است. ان سه چیز این است: یک اینکه به زودی و فوریت حاجتش را برآورده می کند. ما که ظاهر بین هستیم این برایمان خیلی خوب است. دوم اینکه ممکن است مصلحتت نباشد، این دعا را برای آخرتش ذخیره می کند.

دیدن حال برزخی شاگرد شیخ رجبعلی خیاط

شیخ رجبعلی یک شاگردی داشت. من یقینیاتم را درباره اش می گویم. این شاگرد ریاضت غیرشرعی متحمل شده بود. غیرشرعی فقط به گناه نمی گوییم. چیزی را که شریعت تایید و امضا نکرده باشد، مشروع نباشد هم غیر شرعی است. به شیخ عرض کرد من می خواهم زیر عبا و در لقای شما باشم. چند کار عجیب هم انجام داد. بالاخره وقتی انسان برای شیطان کار کند یک چیزی به او میدهد. پناه میبرم به خدا. شیخ به او فرمود اول اینها را دور بریز و بعد بیا. اول از نفی شروع کنید اول آن را بگذار بیرون می فرمایند لا اله الا الله آن بت را بیرون بگذارید و بعد رستگار شوید. آن شاگرد هم جوان بود و نمیخواست عمل کند. او از دنیا رفت آشیخ که به سر قبرش رفته بود، اینها خودش علمی است تا یقین نداشته باشم به شما نمی گویم. فکر نکنید که انسان یک علمی را به دست آورد علوم دیگر را نفی کند. مثلا پزشکی دارو می نویسد برای بیماری، بعد من بروم بگویم نه این کار را نکند و نیمه شب بلند شود و ترنجبین بخورد. چرا از چیزی که اطلاع نداریم اظهار نظر میکنیم. آشیخ برزخ آن شخص را دیده بود که می فرمود شخص در تاریکی نشسته بود و یک ذکری را فقط می گفت: کو قیامت؟ کی قیامت می شود. حال شاید این اولش باشد معلوم نیست بعد از آن چه حالی خواهد شد.

در ادامه ی حدیث داریم یا برای اخرت ذخیره می کند و یا بلایی را از خود و خانواده اش دور می کند. این کم چیزی است؟ گاهی وقتها بنده در طول دادن دعا انتقاد می کنم. مبنایی این حرف را میزنم. مثلا یک دعای امیرالمومنین علیه السلام را سه ساعت طول میدهند. آقای مداح، من مداح ها را دوست دارم. اما ما حق نداریم به دعا حاشیه بزنیم، جایز نیست. شرح دعای کمیل کار هرکسی نیست، یک عالم خیلی بزرگ باید باشد. چرا دعاها را تلخ کردیم. وزر و وبالش هم گردن آنهاست. یک دعای کمیل را چند ساعت طول میدهند و شخص رغبت نمی کند برود.

در روایت وارد شده است روزی حضرت امیرالمومنین علیه السلام شخصی را دید که یم دعای طولانی می خواند. حضرت به او فرمود: خدایی که دعای طولانی تو را می شنود، اگر دعای کوتاه می خوانی آن را نمی شنود؟ آن مرد گفت: مولای من پس چه دعایی بخوانم؟ حضرت فرمود: بخوان: الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی کُلِّ نِعْمَةٍ وَ أَسْأَلُ اللَّهَ مِنْ کُلِّ خَیْرٍ وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ کُلِّ شَرٍّ وَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ مِنْ کُلِّ ذَنْب⁸؛ ستایش، خداى را بر هر نعمتى، و هر خوبى را از خدا می‌خواهم و از هر بدى، به خدا پناه می‌برم و از هر گناهى، از خدا آمرزش می‌طلبم.

آداب دعا کردن

 امام صادق علیه السلام فرمود دعای شخص قسی القلب مستجاب نمی شود. کسی که با خواهر و برادرش قهر است، بداخلاق به خانه می آید همه از ترس می لرزند. دعای این اشخاص مستجاب نمی شود.

رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله می فرماید: الدُّعاءُ مُخُّ العِبادَةِ⁹ ؛ دعا مغز عبادت است. وقتی یک سفره ای پهن می شود یک سری غذا متن سفره و غذای اصلی است و یک سری هم دسر و سالاد است. اول غذای اصلی را میخوریم و اگر جا بود دسر را می خوریم. اما در غذای روحانی اشتباه می کنیم. متن سفره ی خدا، دعاست. ما این دعا را مثل سالاد یا مربا فرض می کنیم و می گوییم حالا چندکلمه دعا هم می خوانیم. اما دعا مغز عبادت است. یکی دیگر از آداب دعا این است که امام صادق علیه السلام می فرماید: وقتی دعا می کنی حاجتت را دم در ببین. عاشق باید مست و نقد باشد، انشاالله و ماشالله نباشد.

معروف است که در عصر وی وزیر فرهنگِ عراق که از اهل سُنّت و جماعت هم بود یگانه فرزند پسری داشت که بیمار بود بطوریکه تمامی پزشکان از بهبودی وی نا امید شده بودند. در این میان او که از فضائل علامه امینی شنیده بود وقتی دست خود را از همه جا خالی دید برای ایشان نامه ای نوشت با این پیام که شما که اینقدر از مولایتان علی دم میزنید و برای اثبات امامت او اینقدر تلاش طاقت فرسایی را متحمل می شوید آیا او میتواند برای فرزند من کاری بکند.

ماجرای شفا یافتن بیمار از طریق علامه امینی رحمة الله علیه

عجیب است که مرحوم امینی نامه وزیر را میگیرد و این عبارت را ذیل آن می نویسد: (بسم الله الرحمن الرحیم خداوند به برکت امیرالؤمنین سلام الله علیه فرزند شما را شفا داد). عجیب است نه این که شفا می دهد یا خواهد داد، بلکه شفا داد، این قدر آدم نقد باشد. و او در حالیکه نامه را به دست فرد پیام آور میدهد تا نزد وزیر ببرد، خود هم به سمت حرم علی رفته و روبه روی ضریح مطهر میایستد و میفرماید که آقا ما یک حواله ای به نام نامی شما فرستادیم ،انشاالله که برنگردد و خراب نشود، به عنوان کمترین عاشق کاری کن روسیاه نشوم. نامه را بالای سر مریض بردند سریع خوب شد. اینکه خدا را امتحان نکنیم.

یکی از آداب دعا این است که اول دعا بر پیغمبر صلى الله عليه و آله و آل او تحیت بفرستید وگرنه دعا مستجاب نمی شود. وقتی می خواهد دعا کند به گناهانش اعتراف کند و نعمت ها را بگوید. در انتهای دعا هم تحیت و درود بر پیغمبر صلى الله عليه و آله و آل بفرستد. البته یک چیزهایی مانع استجابت دعا می شود، بررسی کنید، شاید دلی جایی شکسته اید یا گناهانی مانع اجابت شود. محاسبه ی نفس همین است. در عین حال به قول آیت الله بهاءالدینی دستگاه اینقدر بزرگ است که از این سه چیز یکی هم به شما می دهند.

برگردیم به دعا، وَ يا مَن وَعَدَهُم عَلي نَفسِهِ بِتَفَضُّلِهِ حُسنَ الجَزآءِ. خدایی که ضمانت استجابت دعا کرده است، بخواهد می دهد.در جلسات گذشته تضمین لغوی را بیان کردیم، تضمین لغوی با تضمین شعرا فرق دارد. در معاصرین مرحوم علّامه‌ی طباطبایی رضوان الله علیه در تضمینات قرآن ید طولا داشته است و خوب کار کرده است. در قدیمی‌ها ابو حیّان نحوی هم در تضمینات خوب کار کرده است. اصلاً تضمین لغت چیست؟ تضمین این است که شما یک لغتی را که متعدّی به یک حرفی می‌شود، آن حرف را نیاورید، یک چیز دیگر بیاورید. مرحوم سید علی خانی رضوان الله علیه خیلی ادیب است و در ادب نظیر ندارد. ادب خیلی مهم است اگر ادب نباشد قرآن و حدیث نمی توان فهمید. سید اینجا می فرماید: وعده ی تفضل و حسن جزا را به بندگانش داده و بر خود واجب کرده است. اعیاذبالله خدا که آقا بالا سر ندارد. در قرآن هم داریم خدا بعضی چیزها را بر خودش واجب کرده است. اگر با "علی" متعدی شده باشد. در قرآن داریم: خداوند رحمت را بر خودش واجب کرده است، به اینها می گویند "وجوب لطفی"، لطف و بزرگواری خدا باعث شده اینها را بر خود واجب کند. اینجا هم خدا بر خودش واجب کرده به بندگان تفضل داشته باشد و پاداش نیکو به آنها بدهد.

پی نوشت:

1- سوره حجرات آیه 12

2-سوره طه آیه 8

3- دعای دوازدهم از صحیفه سجادیه

4- سوره بقره، آیه 186

5- همان

6- عيون أخبار الرضا جلد :1 صفحه40

7- تذكره الحقایق ، ص 20.

8- مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ‏91، ص 242، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.

9- بحار، ج 93، ص 300