درس هایی از ولایت پذیری کریمه اهل بیت (س)

* حضرت فاطمه معصومه (س)، مظهر تبعیت تمام عیار از ولیّ زمان خود

حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) حق ولایت ‌مداری را در دوران خود ادا کرد و همانگونه که حضرت زهرا (سلام الله علیها) با استدلال ‌های متین و استوار، حقانیت ولایت حضرت علی (سلام الله علیه) را تبیین می‌ کرد، حضرت معصومه (سلام الله علیها) نیز همانند ایشان بود و روایاتی که از آن حضرت نقل شده اغلب درباره امامت و ولایت علی ابن ابی طالب(سلام الله علیه) است که با اثبات این ولایت، ولایت دیگر امامان معصوم(صلوات الله علیهم) نیز ثابت می ‌شود.آنجا که حضرت معصومه(س) از زبان خانم فاطمه زهرا(س) نقل نموده است که فرمود: «أنسیتم قول رسول اللّه یوم غدیر خمّ من کنت مولاه فعلیٌ مولاه؛ (1) آیا سخن رسول خدا در روز غدیر را فراموش کردید که فرمود: هر کس من مولای اویم علی مولای اوست».

در اسلام به بحث امامت و ولایت توجه ‌ای اساسی شده است و از آن به عنوان یکی از اصول دین یاد می ‌شود که منزلت هر موجودی و قبولی کلیه اعمال فرد مسلمان در گرو میزان ولایت پذیری او است. ولایت مداری و بصیرت دو مقوله مهم در مجموعۀ روند تکاملی انسان است و اقتضای بصیرت ولایت مداری است. ولایت بذات از آن خداوند کریم است اما به اذن الهی معصومین(علیه السلام) نیز از این ولایت برخوردارند.

خداوند در آیه 59 سوره نساء به اطاعت از اولی الامر دستور داده است: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا أَطيعُوا اللَّهَ وَ أَطيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ فَإِنْ تَنازَعْتُمْ في‏ شَيْ‏ءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَ الرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ ذلِكَ خَيْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْويلاً».

ولایت مداری نیز همچون دیگر مباحث اعتقادی از مباحث مهمی است که زنان نیز در طول تاریخ همپای مردان در آن نقش آفرین بوده ‌اند که به طور نمونه می ‌توان به شخصیت ولایت مدارحضرت معصومه (س) اشاره نمود که به تاسی از جده گرامیشان حضرت فاطمه(سلام الله علیها) و حضرت زینب(س) در دفاع از ولایت با هجرتی آگاهانه و از روی بصیرت توانستند در این زمینه نقش آفرینی کرده و به عنوان الگویی شایسته برای زنان شیعه مطرح گردند. برجستگی ‌ها و ویژگی ‌های حضرت معصومه(س) دو محور است که آن همسنگری با ولایت و ولایت مداری ایشان به معنای واقعی بوده است.

در زمان خلافت هارون و مأمون، که ترجمه آثار علمی بیگانگان به اوج خود رسید؛ و مأمون می ‌خواست دکانی در برابر مکتب علمی اهل بیت(علیه السلام) که در میدان علم و دانش در اوج شهرت بودند ـ باز کند و بدین وسیله، مشتریان آن مکتب را کم کند و از فروغ آن بکاهد. امام رضا(علیه السلام) در این شرایط، انقلاب فکری عمیقی ایجاد کرد و جامعه را از سقوط در گرداب خطرناک انحراف و التقاط رهایی بخشید. همچنین پرده از روی احادیث جعلی ـ که به منظور لکه دار نمودن شخصیت ائمه(علیه السلام) در جامعه رواج یافته بود برداشت و فضایل و مناقب اهل بیت(علیه السلام) را آشکار کرد.

حضرت معصومه(س) نیز امام رضا(علیه السلام) را همراهی می ‌نمود و با برقراری جلسات علمی که سلسله سند و محتوای احادیث آن حضرت گویای چنین مجالسی است، از حریم امامت و ولایت دفاع می ‌کرد. حضرت رضا(علیه السلام) به دعوت مأمون عباسی، از مدینه عازم خراسان شد. یک سال از هجرت امام رضا(علیه السلام) می ‌گذشت. حضرت معصومه(س) در فراق برادر، بی تاب بود. امام رضا(علیه السلام) نامه ‌ای به خواهر خویش نوشت و از او خواست نزد او بیاید. از این رو، آن بزرگوار آماده سفر گردید. زمان آن رسیده بود که فاطمه معصومه(س) فریاد غربت و حقانیت علی بن موسی الرضا(علیه السلام) را در فضایی بین سرزمین حجاز تا طوس طنین انداز کند و خود را برای جان سپاری در راه دفاع از ولایت آماده نماید. آن حضرت مشتاقانه رنج سفر را به جان خرید و قدم در این راه طولانی نهاد. در این سفر، بیش از هزار علوی در التزام آن بانوی بزرگ اسلامی بودند. حضرت معصومه(س) عالمانه به حمایت از ولایت پرداخت و حیات و زندگی خود و دفاع از ولایت را در این دید که در کنار امامت و ولایت قرار گیرد؛ بنابراین از مدینه به قصد مرو حرکت کرد و در مسیر حرکت، توطئه دشمنان را برملا کرد. این بانوی بزرگوار با بصیرت توانست امام زمان خود را بشناسد و به منظور حمایت از ولایت هجرت و جان خود را نثار کرد. حضرت معصومه(س) با این حرکت فقط از امام رضا(علیه السلام) دفاع نکرد بلکه از مقام ولایت که تجلّی بخش نماد خداپرستی و دین است دفاع کردند و درس ولایت مداری را به ما آموزش دادند. (2)

* مقام علمی و معنوی والای حضرت فاطمه معصومه (س)

حضرت معصومه(س) ماه تابانى بود كه لحظه اى از خورشيد فروزان امامت جدا نشد و از درياى بيكران علوم پدرش، امام كاظم (علیه السلام) و برارش امام رضا(علیه السلام) كسب فيض نمود. حضرت معصومه (س) در سنين كودكى به مقامى رسيد كه به راحتى مى توانست به پرسش هاى فقهى و عقيدتى مردم مدينه پاسخ بگويد و پاسخ هايش مورد پذيرش و شگفتى پدر بزرگوارش قرار بگيرد.

طبق نقل برخى از ثقات، مرحوم حاج سيد نصرالله مستنبط (داماد مرحوم آيت الله خوئى) از كتاب نفيس و بى نظير «كشف الثانى» نقل كرده كه روزى جمعى از شيعيان وارد مدينه شدند و تعدادى پرسش در نامه اى نوشته، نزد خاندان امامت بردند. در آن هنگام حضرت موسى بن جعفر(علیه السلام) در سفر بودند و امام رضا(علیه السلام) نيز در مدينه تشريف نداشتند. آن گروه از مدينه قصد عزيمت كردند و از اين كه خدمت امام(علیه السلام) نرسيده بودند و با دست خالى به وطن خود برمى گشتند، بسيار اندوهگين بودند. حضرت معصومه(س) كه در آن ايام هنوز به سن بلوغ نرسيده بود؛ از مشاهده غم و اندوه آنان متأثر شد، لذا پاسخ پرسش هاى آنان را نوشت و به آن ‌ها عنايت كرد. شيعيان، مدينه را با سرور و شادى ترك كردند. آنان در بيرون مدينه با امام كاظم(علیه السلام) مواجه شدند و داستان خود را گفتند و دستخط حضرت معصومه(س) را ارائه دادند، امام(علیه السلام) بسيار مسرور گشتند و شادى و ابتهاج خود را با اين جمله بيان فرمودند: «فداها ابوها»؛ پدرش به فدايش باد!.

* پیوند ولایی حضرت فاطمه معصومه با امام رضا (علیه السلام)

از آنجا که حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) که از دودمان نبوت و ولایت است به جایی می ‌رسد که امام هشتم و امام نهم(سلام الله علیهما) دربارۀ زیارت او هم توصیه و سفارش و هم دستور و برنامه دارند.

عَنْ سَعْدِ بْنِ سَعْدٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا (ع)- عَنْ زِيَارَةِ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع بِقُمَّ- فَقَالَ مَنْ زَارَهَا فَلَهُ الْجَنَّةُ. (3)

سعد بن سعد می گوید: از وجود مبارک امام هشتم علی ‌بن ‌موسی‌ الرضا (سلام الله علیهما) از زیارت فاطمه دختر موسی بن جعفر علیه السلام در قم پرسیدم: حضرت فرمود: کسی که او (فاطمه) را زیارت کند، بهشت برای او است.

عَنِ ابْنِ الرِّضَا (ع) قَالَ: مَنْ زَارَ قَبْرَ عَمَّتِي بِقُمَّ فَلَهُ الْجَنَّةُ. (4)

امام جواد (سلام الله علیه) می فرماید: کسی که مرقد عمه ام را در قم زیارت کند بهشت برای او است.

... اعمالی که باعث ورود در بهشت است یکسان نیست؛ بعضی از عمل ‌های خیر باعث می ‌شود انسان به بهشت راه پیدا کند، بعضی از اعمال خیر سبب می‌ شود که بهشت در اختیار انسان قرار بگیرد، نه او در اختیار بهشت؛ لذا سرّ اینکه وجود مبارک امام هشتم و امام نهم(سلام الله علیهما) فرمودند، هر کس کریمه اهل ‌بیت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) را زیارت کند بهشت برای او است، بدین خاطر است که آن حضرت اهل ولایت هستند، اگر کسی پیوند ولایی با دودمان عصمت و طهارت داشته باشد، می‌کوشد که رایحۀ ولایت و طعم ولایت در هستی او پدید آید و خود جزء اولیای الهی بشود، اگر کسی جزء اولیای خدا شد، «ولیّ ‌الله» شد، در آن صورت بهشت مشتاق او است.

... اینکه همه بزرگان در پیشگاه این کریمه عرض می‌کنند «..إشفَعی لیّ فی الجنة فإن لَکِ عِندَ الله شأناً من الشأن»،  معلوم می ‌شود که وجود مبارکۀ کریمه اهل بیت (س) از ولایت الهی برخوردار است و با قرآن همراه است و از قرآن جدا نمی ‌شود، چنین مقامی را اگر کسی بشناسد و آن حضرت را با این معرفت زیارت کند استحقاق بهشت را خواهد داشت. (5)

همۀ این امور نشان می ‌دهد که حضرت فاطمه معصومه(س) به چه جایگاهی رسیده است که امام هشتم و امام نهم(سلام الله علیهما) هم ترغیب کرده ‌اند که آن حضرت را زیارت کنید به نحوی که وجود مبارک امام رضا امام هشتم(سلام الله علیه) زیارتنامه خاصی مقرر کرده است، و هم در این زیارتنامه جمله ‌هایی را تعبیه نمودند که نشانۀ مقام و منزلت والای حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) است.

* حضرت فاطمه معصومه، ترویج کننده ولایت اهل بیت در زمان خود

تاريخ اسلام بانوان محدّثه متعددي را در صفحات خويش جاي داده است که اين محدّثات در عصر رسالت به 45 نفر و در عصر اميرمؤمنان علي عليه السلام به سيزده نفر و همچنين راويان زن از فاطمه زهرا عليهاالسلام به هفت نفر، از امام حسن عليه السلام به چهار نفر، راويان زن از امام حسين علیه السلام به سه نفر، از امام سجاد عليه السلام به سه نفر، امام باقر عليه السلام چهار نفر، امام صادق عليه‎السلام 33 نفر، امام کاظم عليه السلام به پنج نفر، امام رضا عليه السلام به هشت نفر، و از امام جواد عليه السلام به پنج نفر و از امام هادي عليه السلام به سه نفر، و از امام حسن عسکري عليه ‎السلام به يک نفر مي ‌رسند.

در بين اين محدّثه‌ ها نام فاطمه معصومه سلام‌ الله عليها در بين راويان پدرش امام هفتم عليه السلام و برادرش حضرت رضا عليه السلام مي ‌درخشد. که به نمونه از روايات آن بانو اشاره مي ‌شود.

الف: حديث منزلت

حضرت فاطمه معصومه از فاطمه دختر امام صادق عليه السلام از فاطمه دختر امام باقر عليه السلام، از فاطمه دختر امام سجاد عليه السلام، از فاطمه و سکينه دختران امام حسين عليه السلام از ام‎ کلثوم دختر حضرت فاطمه از حضرت صدیقه طاهره نقل مي ‌کند که فرمودند: «أنسيتم قول رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله و سلم يوم غدير خمّ: من كنت مولاه فعليّ مولاه؟! و قوله صلى اللّه عليه و آله و سلم: أنت منّي بمنزلة هارون من موسى عليه السّلام؟!» (6) آيا سخن رسول در روز غدير را فراموش کرديد که فرمود: هر کس من مولاي اويم علي مولاي اوست (و آيا قول حضرت را فراموش کرديد که) جايگاه تو (علي) نسبت به من مانند (جايگاه) هارون (در برابر) موسي است.»

ب: حب اهل بيت عليهم السلام

حضرت فاطمه معصومه عليهاالسلام با سند فوق تا مي ‌رسد به زينب دختر علي و او از مادرش فاطمه زهرا عليهماالسلام نقل نموده که فرمود: «ألا مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ شَهِيداً»؛ همانا هر کس با محبت آل محمد(صلي الله عليه و آله) بميرد؛ شهيد مرده است. (7)

* علت شهادت حضرت معصومه (س) ولایت پذیری بود

حضرت معصومه(س) یکی از بانوانی است که همواره مورد توجه ویژه ائمه اطهار (علیه السلام) بوده است و شاید توجهات و روایاتی که در خصوص مقام و منزلت این بانو نقل شده است تنها درباره دو نفر از بانوان دیگر اسلام مشابه آن را ببنیم که یکی در مورد حضرت فاطمه زهرا(س) و دیگری زینب کبری(س) است... تقوای فوق العاده، اشتغال به عبادت، توجه به خدا، علم و فضیلت و دانش در پاسخگویی به سئوالات شیعیان و مسلمانان در زمانی که پدر بزرگوارشان در زندان به سر می ‌بردند، اهتمام بلیغ و شدید وی به نشر احادیث اهل بیت(علیه السلام)، ولایت پذیری و مقام جایگزینی امام معصوم(علیه السلام) زمانی که امام در اسارت یا سفر به سر می ‌برد و... از جمله دلایل عظمت و بزرگی این بانوی نمونه است.

* اگر حریم ولایت در خطر باشد، پرده نشینی برای زن جایز نیست!

یكی از بانوان اهل بیت علیهم السلام كه به نقل و تعلیم و تعلم حدیث معروف است جناب فاطمه معصومه سلام الله علیها می ‌باشد. گرچه جناب مجلله صدیقه كبری سلام الله علیها ناقل احادیث پیامبر صلی الله علیه و آله و همچنین حضرت زینب سلام الله علیها نیز ناقل كلمات مادر بزرگوار خود می ‌باشند و خطبه فدكیه را از ایشان نقل كرده ‌اند.

حتی در بعضی از نقل هاست كه حضرت موسی بن جعفر علیهماالسلام بعضی از سوالاتی را كه از جناب ایشان پرسیده می ‌شد به فاطمه معصومه سلام الله علیها ارجاع می ‌دادند كه این مسأله علاوه بر این كه بر جلالت شأن این بانو دلالت دارد، تعمد امام موسی بن جعفر علیهماالسلام برای معرفی ایشان را نیز می ‌رساند و به احتمال قوی آن حضرت سئوالاتی را ارجاع می ‌دادند كه از جانب بانوان مطرح می ‌شده است و این جدای از این كه به نوعی ترویج عفت می ‌باشد ترویج علم آموزی بانوان نیز می ‌باشد چرا كه در مكتب پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله برخلاف آن برداشت تحجرآمیزی كه بعضی از فِرَق دارند، علم آموزی زنان در عرض علم آموزی مردان مورد تأكید واقع شده است: «قَالَ النَّبِيُّ (ص) طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَةٍ» (8)

اهل بیت علیهم السلام هیچ گاه از نقل حدیث زنان نهی ننموده ‌اند و تعداد زنانی كه در طول تاریخ اسلام محدث بوده ‌اند و در واقع در این زمینه پیرو فاطمه زهرا و فاطمه معصومه سلام الله علیهما هستند، خارج از شماره است.

مرحوم علامه محمد تقی شوشتری در خاتمه كتاب رجال مفصل و گرانسنگ خود، بخشی را به بانوان محدث و ذكر شرح حال آنان اختصاص داده ‌اند كه تعداد آنها به 201 نفر می ‌رسد. وی در همین كتاب وقتی كه به فاطمه دختر امام رضا علیه السلام می ‌رسند، حدیث جالبی را كه راویان آن همگی زن و همگی "فاطمه" نام بوده ‌اند را نقل می ‌نماید كه فاطمه معصومه سلام الله علیها نیز در این سلسله طلایی نام مباركشان وجود دارند که از باب تبرك و تیمن این حدیث با سند آن ذكر می ‌گردد تا نمونه ای از «محدثۀ» بودن آن حضرت ارائه گردد.

حدّثتنا فاطمة بنت عليّ بن موسى الرضا عليهما السلام، قالت: حدّثتني فاطمة، و زينب، و أمّ كلثوم بنات موسى بن جعفر عليهما السلام، قلن: حدّثتنا فاطمة بنت جعفر بن محمّد الصادق عليهما السلام، حدّثتني فاطمة بنت محمّد بن عليّ عليهما السلام، حدّثتني فاطمة بنت عليّ بن الحسين عليهما السلام، حدّثتني فاطمة و سكينة ابنتا الحسين بن عليّ عليهما السلام، عن أمّ كلثوم بنت فاطمة بنت النبيّ صلّى اللّه عليه و آله، عن فاطمة بنت رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله، قالت:

أنسيتم قول رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله يوم غدير خمّ: «من كنت مولاه فعليّ مولاه». (9)

از این ابحاث می ‌توان این گونه نتیجه گیری نمود كه اگرچه در دین اسلام تأكید شده كه زنان حتی الإمكان در پس پرده عفاف حجاب باشند و حضور در درون سنگر خانه و جبهه جهاد تربیت انسان، برای آنها از هر چیز دیگری بهتر است اما این مادامی است كه این جهاد با واجب بزرگتری كه دفاع از حریم ولایت است تزاحم نداشته باشد. آن وقت طبق قاعده "تقدیم اهمّ بر مهم" حتی فاطمه زهرا سلام الله علیها نیز كه عفیف ترین بانوی جهان بوده است به مسجد می ‌رود و خطبه می ‌خواند اما نه در حالت عادی بلكه فقط هنگام ضرورت!.

پاورقی:

(1)- الغدیر، ج 1، ص 197؛ اعلام النساء المؤمنات، ص 578.

(2)- سایت ولایت و بصیرت.persianblog.ir 30velayat

(3)- وسائل الشیعه، ج14، ص576.

(4)- كامل الزيارات، النص، ص: 324.

(5)- شاخصه های وجودی مقام و منزلت حضرت معصومه(س) از منظر آیت الله العظمی جوادی آملی

(6)- عوالم العلوم و المعارف والأحوال من الآيات و الأخبار و الأقوال (مستدرك سيدة النساء إلى الإمام الجواد، ج‏11-قسم-2-فاطمة س، ص: 877

(7)- همان، ج‏21-الكاظم‏ (ع)، ص: 355

(8)- مصباح الشريعة، ص: 13.

(9)- عوالم العلوم و المعارف والأحوال-الإمام علي بن أبي طالب عليهما السلام، حديث‏الغدير، ص: 121-120.

منبع: کتاب "بر آستان کرامت ۳"

/1102001307