دلایل گرایش جوانان به دوستی‌های اینترنتی

متأسفانه اکثر کسانی که از این تکنولوژی‌ها استفاده می‌کنند با فرهنگ صحیح استفاده از آن آشنا نبوده و از پیش ملتزم به مراقبت از خود در برابر آسیب‌های احتمالی آن نیستند. در این میان بسیاری از افرادی که به فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی وارد می‌شوند، آگاهی ندارند که انگیزه‌های آنان برای اشتراک در این فضا، انگیزه‌های سالم و معطوف به رشد و تکامل فردی و اجتماعی نیست و نه تنها موجب رشد اجتماعی، علمی و شخصیتی آن‌ها نمی‌شود، بلکه فرصت‌های مناسب و فراوان سالمی را هم از آن‌ها می‌ستاند.

در اینجا به مهم‌ترین علل مرضی گرایش افراطی به شبکه‌ها اجتماعی که سبب افزایش بیماری‌های روانی و شخصیتی افراد می‌شود و آنان را به رفتارهای نابهنجار (و از جمله دوستی‌های نامناسب و آسیب‌زننده مجازی) سوق می‌دهد، اشاره می‌کنیم:

1. برخی افراد به سبب شرایط تربیتی، از عزت نفس مطلوب و اعتماد به نفس کافی محروم‌‌اند و این امر مشکلات زیادی را در عرصه تعاملات اجتماعی برایشان ایجاد می‌کند. حضور مؤثر و کامیاب‌کننده در فعالیت‌های اجتماعی و ابراز وجود، نیازمند شخصیتی با ثبات، عزت نفس مطلوب و اعتماد به نفس بالاست. از آنجا که صحنه روابط مجازی و اشتراک در گروه‌های اجتماعی کم‌خطر، کم‌هزینه و بی‌نیاز از لوازم حضور در ارتباطهای واقعی به نظر می‌رسد، زمینه‌ مناسبی برای ابراز وجود چنین افرادی تلقی می‌شود.

این افراد ممکن است با پناه بردن به شبکه‌های اجتماعی و از طریق ابراز وجود در گروه‌های اجتماعی، کوشش کنند تا مشکل خود را کاهش دهند. چنین افرادی بیش از افراد با عزت نفس و اعتماد به نفس کافی، در معرض ورود به روابط عاطفی ـ جنسی در فضای مجازی هستند. زیرا ارتباط با جنس مخالف، در وضعیت‌های واقعی، نیازمند سطح مطلوبی از خودپنداره مثبت، عزت نفس بالا، جرأت‌ورزی و اعتماد به نفس است، کسانی که در این زمینه‌های شخصیتی و روان‌شناختی مشکل و کاستی دارند، معمولاً از ورود به روابط واقعی می‌ترسند و خود را شایسته و لایق دوست‌ داشته‌ شدن نمی‌بینید.

چنین افرادی معمولاً خود را جذاب و دوست‌داشتنی و مرغوب تصور نمی‌کنند و به همین سبب از وارد شدن در ارتباط‌های واقعی می‌پرهیزند، این گروه از افراد، غالباً در مواجهه با جنس مخالف، دستپاچه شده و دچار ترس، اضطراب، خودکم‌بینی و تردید می‌شوند، علائم بدنی این افراد را می‌توان در افزایش ضربان قلب، سرخ‌شدن صورت، اختلال در حس بینایی، لکنت زبان، لرزش دست و پا، احساس خالی شدن دل ... مشاهده کرد، مختصات فضای مجازی موجب سوق‌یافتن آن‌ها به سوی آن می‌شود و آن را فضایی مطمئن و قابل اعتماد برای ارتباط با جنس مخالف ارزیابی می‌کنند. زیرا ارتباط‌های مجازی، نیازمند آمادگی‌های شخصیتی و جذابیت‌های جسمی و جاذبه‌های اجتماعی نیست؛ مضاف بر اینکه افراد می‌تواند من واقعی خود را پنهان کرده و خود را بسیار بهتر و جذاب‌تر از آنچه هستند، نمایش دهند.

ارتباط‌های مجازی، هر چند به صورت موقت و کوتاه، عزت نفس آن‌ها را کاذبانه بالا می‌برد و احساس اقتدار، جذابیت را برای آن‌ها پدید می‌آورد؛ اما این امر، در حقیقت، سرپوش نهادن بر واقعیت‌ها و اختلال‌هایی است که عمیقاً نیازمند درمان روان‌شناختی است و مسکن ارتباط‌های مجازی هرگز آن را برطرف نمی‌کند؛ بلکه تنها آثار و پیامدهای آن را به تعویق می‌اندازد، این افراد اگر چه ممکن است در فضای مجازی، احساس آرامش، بزرگی، اقتدار و مهم بودن داشته باشند، اما کم‌کم به این دوستی‌ها وابسته می‌شوند و علاوه بر غفلت از درمان روانی و شخصیتی خود، آرام‌آرام به شخصیتی دو لایه تبدیل می‌شوند، دوستی‌های این افراد معمولاً کوتاه، ناقص و ناکام است و هرگز به رابطه‌های واقعی کامیاب‌کننده و سازنده منتهی نمی‌شود، همین امر، ممکن است مشکل دیگری به نام هرزگی ارتباطی را برای آن‌ها ایجاد ‌کند و شدیداً به آشفتگی‌های روانی آنان دامن ‌زند.

2. گروه دیگری که ممکن است با انگیزه‌های نادرست به شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی روی آورند، دختران و پسرانی هستند که امکانات، فرصت‌ها و زمینه‌های لازم برای ازدواج در موعد مناسب را در اختیار ندارند و از معطل‌ماندن نیازهای جنسی - عاطفی خود رنج می‌برند. نیاز جنسی و عاطفی، بخشی از نیازهای واقعی و مهم در سازمان‌ روانی ما است که باید در وقت مناسب و به شیوه‌های مؤثر و معقول، تأمین شود، امروزه عوامل گوناگونی سبب شده است که جوانان نتوانند در وقت مناسب، نیازهای خود را از راه صحیح (ازدواج) تأمین کنند، عواملی از قبیل طولانی‌بودن دوران تحصیل، فقدان شغل، فقدان درآمد کافی و هزینه‌های سرسام‌آور ازدواج، کامل‌گرایی در انتخاب همسر، انتظارهای متنوع و متکثر غیرواقع‌بینانه و احیاناً غیرمنطقی، علاقه‌های پنهان، ارتباط‌های پنهانی طولانی‌مدت، آداب و رسوم دست و پاگیر، دخالت‌های غیرمنطقی برخی خانواده‌ها تنها پاره‌ای از این علل و عوامل است.

در چنین وضعیتی برخی جوانان، فضای مجازی را طریق مناسب و آسانی برای تأمین نسبی نیازهای عاطفی و جنسی خود تلقی کرده و به این فضا، به عنوان مسکنی برای کاهش رنج‌ها و فشار‌های ناشی از نیازها روی می‌آورند، بدیهی است که ارتباط‌های مجازی تنها در قالب مسکن‌های کوتاه مدت و کم اثر عمل کرده و هرگز نیازهای عمیق و انسانی جوانان را به خوبی و کمال تأمین نمی‌کند؛ بلکه حتی ارضای صحیح آن را به تأخیر انداخته و منحرف می‌کند.

ارتباط‌های پنهان مجازی، به تماشای فوتبال از رادیو می‌ماند که صرفاً برانگیختگی و احساس تشنگی عاطفی ـ جنسی آن‌ها را تشدید می‌کند؛ اما هرگز به ارضای کامل آن نمی‌انجامد، هنگامی که برانگیختن‌های مکرر و متراکم به ارضای کامل و رضایت بخش، منتهی نشود، سبب پیدایش افسردگی، اضطراب، خستگی روانی، ناامیدی و دلسردی شده و انگیزه‌های مثبت فرد را تحلیل می‌برد. این وضعیت آزار دهنده به طور حتم بر مسأله ازدواج و انگیزه همسرخواهی افراد تأثیر گذاشته و شوق، امید و تلاش برای فراهم آوردن زمینه‌ها و لوازم آن را کاهش می‌دهد. مضاف بر اینکه اعتیاد و وابستگی به روابط مجازی و ارضای ناقص نیازها در ارتباط‌های متنوع، زمینه روانی گرایش به ازدواج و محدود شدن روابط به یک رابطه طولانی مدت را به شدت تقلیل می‌دهد.

ادامه دارد...

*پی‌نوشت‌ها:

1-ما افاد عبدٌ فائدةً خیراً مِن زوجة صالحة إذا رأها سرّتْهُ و اذا غاب عنها حفظته فى نفسها و ماله»(شیخ حرّ عاملى، پیشین، ج 20، ص 39، باب 9، ح 6)، پیامبر اکرم(ص): هیچ بنده‌ای فایده‌ای بهتر از همسر شایسته نبرده است؛ همسری که چون او را بنگرد شادمان شود و هنگامی که از او غایب شود، خودش و مال همسر را محافظت کند.

2-پیامبر اکرم(ص): هرکس ازدواج کند نیم (و در برخی روایات، دو سوم) دین خود را به دست اورده است، پس در نیم (یا دو سوم) دیگر تقوا پیشه سازد؛ بحار الانوار، ج 103.

3-پیامبر اکرم(ص): «ما بُنىَ فى الاسلام بَناءٌ اَحَبُّ اِلى الله ـ عَزَّوَجَلَّ ـ اَعَزَّ مِنَ التّزویج» در اسلام بنایی محبوب‌تر و عزیزتر در نزد خداوند از ازدواج نیست.(محمدباقر مجلسى، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفا، 1403 ق، ج 100، ص 222، باب 1، ح 40)

4-«پس راستگرایانه و حقیقت‌خواهانه روی خود را به سوی دین اسلام استوار دار! همان فطرتی که خداوند مردم را بر آن سرشته است. هیچ دگرگونی در آفرینش خداوند نیست؛ آن دین، تنها دین استوار است؛ اما بیش‌تر مردم نمی‌دانند»(روم:30).

5-پیامبر اکرم(ص): جز این نیست که برای تمام کردن مکارم اخلاق برانگیخته شده‌ام. کنزالعمال، ج 13، ص 151، ح 36472؛ مکارم‌الاخلاق، ص 8.

6-پیامبر اکرم(ص) اختلال در ملاک‌های ازداج سالم و انحراف جامعه در زمینه‌سازی ازدواج مناسب را زمینه‌ساز فتنه بزرگ بر روی زمین معرفی می‌فرماید.