عثمان، اسم یا کنایه برای سفیانی آخرین حاکم سوریه قبل از ظهور

در سلسله مقالات مباحث مهدویت، تلاش خواهد شد كه با اعتماد به روایات و احادیث اسلامی، تصویری کامل، منسجم و معقول از نشانه های حتمی ظهور و رخدادهای مرتبط، ارائه شود. کم‌ترین نتیجه این تلاش، این است که محققان خواهند توانست در خصوص مباحث مهدویت، مطالب مستند را از مطالب غیرمستند تمیز بدهند و در مقام قضاوت و تحلیل، از استناد به مطالب غیرمستند بپرهیزند.

در مقاله شانزدهم، به وجوب فقهی شناخت نشانه های حتمی ظهور، اشاره شد. و در مقاله هفدهم، به این پرسش پاسخ داده شد که آیا در نشانه های ظهور و بخصوص در نشانه های حتمی ظهور از جمله یمانی، سفیانی و ...، امکان بداء، تغییر و بلکه عدم وقوع، مطرح است یا نه؟ و در مقاله هجدهم به اهمیت فراوان جایگاه شورش سفیانی به عنوان بزرگترین دشمن امام عصر و اولین نشانه حتمی ظهور، که به نوعی تمام علائم حتمی ظهور با این نشانه در ارتباط هستند، پرداخته شد و به این نکته مهم، اشاره گردید که یکی از اساسی‌ترین اهداف قیام سفیانی، حمله به مناطق شیعه‌ نشین، کشتار شیعیان و حمله به مراکز مقدسه شیعه در کشور عراق، است. 

 تأثير این رخداد عظیم در کیان تشیع و تهدیدی که از ناحیه سفیانی متوجه شیعیان جهان می‌شود، بررسی ابعاد این ماجرا و آگاهی از زوایای مختلف آن را ضروری می‌نماید. در مقاله نوزدهم، به معرفی اولین نشانه حتمی ظهور، سفیانی و ابعاد گسترده این رخداد و ارتباط آن با حوادث کشور سوریه در آخرالزمان و منطقه شام، پرداختیم. و در مقاله بیستم، به این پرسش، پاسخ داده خواهد شد که آیا سفیانی، نماد است یا حقیقت؟ به عبارت دیگر، می توان به سفیانی به عنوان نماد تفکر حاکم و جریان مخالف شیعه نگریست؟ و یا در عین حال اینکه در گستره جهان اسلام، یک تفکر ضد شیعی قلمداد میشود، هیچ استبعادی ندارد که رهبر این جریان، شخصی واحد و از خاندان ابوسفیان باشد.

در مقاله بیستم و یک ام، به تبیین ویژگی های شخصی، جسمانی و اوصاف شخصی بزرگترین دشمن امام عصر، پرداخته شد. در مقاله بیست و دوم، به دین، مذهب و گرایش سفیانی به دنیای غرب و پیمان مشترک نظامی سفیانی با تمدن غرب اشاره شد. در مقاله بیست و سوم، به زمان خروج سفیانی در سال ظهور امام مهدی، و قیام یمانی و خراسانی نیز اشاره شد و برای اولین بار به معنای و تفسیر صحیح خروج همزمان این سه جریان (خراسانی از ایران و یمانی از یک سو و سفیانی در سوی دیگر) در گستره جهان اسلام، اشاره گردید. در مقاله بیست و چهارم، به فاصله بین خروج سفیانی در ماه رجب از سوریه تا قیام امام عصر در ماه محرم از مکه و فاصله 15 ماه بین خروج سفیانی و ظهور امام عصر، تثبیت گردید و نیز اشاره ای به فرق بین ظهور، قیام و خروج امام عصر، گردید.

اکنون به کلید طلایی شناخت سفیانی و آخرین حاکم سوریه، و حمایت نژاد بنی کلب، از وی و محل کودتای احتمالی سفیانی علیه حاکم سوریه، از منطقه درعا در جنوب سوریه، به تفصیل اشاره خواهد شد.

نام سفیانی

اشاره

در روایات متعددی که از سفیانی و حوادث مربوط به او سخن به میان آمده، در مقام اشاره به این شخصیت، بیشتر از دو واژه «سفیانی» منسوب به ابوسفیان، رئیس سلسله بنی امیه و «ابن‌آکلۀ­الاکباد» (پسر زن جگرخوار) که به هند جگرخوار، همسر ابوسفیان اشاره دارد، استفاده شده است. واژه دوم، بدون تردید نام حقیقی شخص مورد نظر ما نیست، بلکه به نسب او اشاره دارد. واژه اوّل نیز نام حقیقی این شخص نیست؛ چرا که از یک­سو، این واژه از «سفیان» و «یا»ی نسبت ترکیب شده است که اشاره به انتساب او به خاندان ابوسفیان است، و نمي‌توان منسوب (لفظی که برای بیان نسبت به کار می­رود) را نام حقیقی شخص، دانست، و از سوی دیگر، در برخی از روایات از امام معصوم عليهم‌ السلام درباره نام سفیانی سؤال شده است.

[1] که نشان می دهد، سفیانی، نام او نیست. بلکه در لسان روایات، به این نام مشهور شده است.

آیا عثمان، اسم حقیقی سفیانی است؟

درباره نام سفیانی در روایات، اسامی مختلفی به دست ما رسیده است:

1. عثمان بن عنبسة.

امام علي علیه السلام، دراين‌باره فرمودند:

يَخْرُجُ ابْنُ آكِلَةِ الْأَكْبَادِ مِنَ الْوَادِي الْيَابِسِ ... اسْمُهُ عُثْمَانُ وَ أَبُوهُ عَنْبَسَةُ وَ هُوَ مِنْ وُلْدِ أَبِي سُفْيَان.[2]

فرزند زن جگرخوار از سرزمین خشک (مرز بین اردن و سوریه) قیام می­کند ... نامش عثمان و فرزند عنبسه است و از فرزندان ابوسفیان است ... .

و مشهور آن است كه نام سفياني، «عثمان» و نام پدرش، «عنبسه» از نسل معاویه بن ابوسفیان مي‌باشد.

البته در برخي از منابع نام پدرش «عُيَينَه» آمده كه با توجه به اتحاد طريق سند در حدیث، به نظر مي‌رسد كه آن تصحيف شده «عنبسه» باشد. زیرا این کتب نیز از کتاب کمال الدین شیخ صدوق، ذکر کرده اند:

يَخْرُجُ ابْنُ آكِلَةِ الْأَكْبَادِ مِنَ الْوَادِي الْيَابِسِ ... اسْمُهُ عُثْمَانُ وَ أَبُوهُ عُيَينَه ... .[3]

‏ فرزند زن جگرخوار از سرزمین خشک قیام می­کند ... نامش عثمان و فرزند عيينة است ... .

البته در منابع حدیثی اهل سنت، اسامي ديگري نيز براي سفياني نقل شده است.[4]

از میان روایاتی که هشت نام را برای سفیانی برشمرده‌اند، پنج نام از غیرمعصوم است، بنابراین حجت نخواهند بود. و تنها سه نام آن، از پیشوایان معصوم بیان شده و از میان این سه روایت، دو روایت آن از منابع اهل سنت است و تنها روایتی که نام سفیانی را عثمان می‌داند، در منابع حدیثی شیعه و در کتاب کمال الدین شیخ صدوق، آمده است.

با این توصیف، ضعف سندی برخی از این روایات از یک­سو، تأیید نشدن آنها به کمک قراین و شواهد از سوی دیگر، و تعارض آنها با یکدیگر، باعث بی اعتمادی به این روایات می­شود، و در نتیجه ما نمی­توانیم درباره نام سفیانی به صورت قاطعانه و قطعی، قضاوت کنیم.

عثمان، اسم یا کنایه برای سفیانی آخرین حاکم سوریه قبل از ظهور

لکن برخی از محققین و کارشناسان مهدویت، اشاره به نام عثمان برای سفیانی را کنایه و رمزهایی از ویژگی های حقیقی وی می دانند و معتقدند، عثمان، نام حقیقی سفیانی نیست. بلکه تاکید به لفظ "عثمان" را اشاره و کنایه، می دانند که سفیانی نیز حاوی برخی از ویژگی های خلیفه سوم، خواهد بود. عثمان در صدر اسلام منصرف به خلیفه سوم، عثمان بن عفان، می‏باشد. وی از نژاد بنی امیۀ و دارای ویژگی ها و صفات خاصی همچون جمع کردن اموال بود و نفوذ و حمایت اقوام مادری از عثمان نسبت به برادران و اقوام پدری وی، بیشتر بوده است. قوم‌گرایی و مقدم داشتن بنی امیه بر همگان، دنیا گرایی و تجمل پرستی، از شاخصه های اصلی عثمان در تاریخ اسلام بوده است.

 حال اگر چنین باشد و منظور از عثمان، نام حقیقی سفیانی نباشد، بلکه تلمیح و اشاره به برخی از صفات و ویژگی های خاص باشد، می توان نتیجه گرفت که سفیانی، شخصی است از نژاد بنی امیۀ که به عنوان حاکم سوم منطقه شام که قبل از ظهور بر سوریه، مسلط خواهد شد و به اقوام مادری خویش بیشتر تاکید و اعتماد دارد و شاهد بر این امر، در احادیث به صراحت قید شده است که نام سفیانی، مهم نیست، بلکه عملکرد وی باید معیار تشخیص قرار گیرد.

عبدالله بن ابی ­منصور گوید: از امام صادق عليه ‌السلام پرسیدم که نام سفیانی چیست؟ حضرت فرمودند:

سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ اسْمِ السُّفْيَانِيِّ فَقَالَ وَ مَا تَصْنَعُ‏ بِاسْمِهِ‏ إِذَا مَلَكَ كُوَرَ الشَّامِ الْخَمْسَ دِمَشْقَ وَ حِمْصَ وَ فِلَسْطِينَ وَ الْأُرْدُنَّ وَ قِنَّسْرِينَ فَتَوَقَّعُوا عِنْدَ ذَلِكَ الْفَرَج‏ ... .[5]

 از امام صادق علیه السلام درباره نام سفیانی پرسیدم و جواب داد: با نام او چکار داری؟ وقتی او مناطق پنج‌گانه شام شامل: دمشق، حِمص، فلسطین، اردن و قنّسرین را تصرف کرد، منتظر فرج (و امام عصر) باشید ... .

بنابراین، اسم سفیانی، کماکان مبهم است و حتی روایاتی که نیز به ظاهر اسم وی را، عثمان ذکر کرده اند، با توجه به حدیث فوق، ممکن است اشاره به نام حقیقی سفیانی، نباشد، بلکه امامان معصوم، با مطرح کردن نام عثمان، بیشتر درصدد راهنمایی به ویژگی ها و صفاتی خاصی از سفیانی بوده اند تا نام حقیقی وی، همانطور که در بالا، اشاره شد.

نژاد بنی کلب در سوریه و کلید طلایی برای شناخت سفیانی

همانطور که ذکر شد، سفیانی، نام عثمان بنابر آنچه که ذکر شد، تلمیح و اشاره ای است به اینکه به عنوان حاکم سوم منطقه شام قبل از ظهور بر سوریه، مسلط خواهد شد که به اقوام مادری خویش (بنی کلب)، بیشتر تاکید و اعتماد دارد. تکرار این کلیدواژه (بنی کلب)، در احادیث سفیانی در منطقه شام و سوریه، نشان از این دارد که از طرف ساکنین مناطق بنی‏کلب در جنوب سوریه، حمایت خواهد شد. چراکه، نژاد سفیانی از طرف مادر به بنی‏کلب می رسد. زیرا معاویه با زنی از نژاد بنی‏کلب، وصلت کرد که حاصل این ازدواج، تولد یزید بن معاویۀ، بود. و طبق احادیث، سفیانی نیز از نسل یزید بن معاویۀ می‏باشد. حتی چنین چنداشته اند، از این جهت که به نژاد کلب، می رسد، به سفیانی لقب گرفته است و از این جهت که حاکم سوم منطقه شام خواهد بود، به عثمان، نام گرفته است. از مجموع آنچه ذکر شد، به احتمال قوی، می‏توان گفت: سفیانی، سومین و آخرین حاکم سوریه از خاندان کلب در منطقه شام و سوریه در سال ظهور، خواهد بود.[6] و الله العالم.

شاهد بر این مدعا، احادیث فراوانی از منابع شیعه و اهل سنت، نیز بر حمایت بنی کلب از سفیانی به عنوان آخرین حاکم سوریه در سال ظهور، تاکید ویژه داشته اند؛ از جمله:

محل خروج سفیانی، نیز از مناطق تحت نفوذ و زندگی خاندان بنی کلب، خواهد بود:

... وَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَيْتِ أَبِي سُفْيَانَ يَخْرُجُ فِي كَلَبٍ وَ يَحْضُرُ النَّاسُ بِدِمَشْق... .[7]

... و مردی از تبار و نسل ابوسفیان از منطقه کلب خروج می‌‌کند و مردم را در دمشق جمع می‌کند ... .

مضاف بر اینکه، به نسب سفیانی از طریق مادر و حمایت خاندان مادری وی هنگام خروج، بسیار تاکید شده است:

... رجل من قریش، اخواله (من) کلب ... .[8]

... (سفیانی) مردی از قریش، که از سوی مادر به بنی کلب می رسد ... .

امام علی علیه السلام نیز در نامه‌ای به معاویه به نقش خاندان بنی کلب، در حمایت از سفیانی، تاکید می کند:

يَا مُعَاوِيَة ... وَ أَنَ‏ رَجُلًا مِنْ‏ وُلْدِكَ‏ ... أَخْوَالُهُ مِنْ كَلْب‏ ... .[9]

ای معاویه ... مردی از نسل و فرزندان تو  ... و دایی های او از قبیله کلب ... .

نقش "بنی کلب" به عنوان خویشاوندان مادری سفیانی در منطقه شام، در استمرار حکومت سفیانی بر منطقه شام و سوریه، نیز بسیار تاثیر گذار خواهند بود:

يخرج رجل يقال له السفياني في عمق دمشق، و عامّة من يتّبعه من كلب ... .[10]

مردی از دل دمشق خروج می‌کند که به او سفیانی می‌گویند و همه پیروانش از نژاد کلب هستند ... .

و نیز طبق روایتی در منابع اهل سنت، در ماه رمضان سی هزار نفر از قبیله بنی‌کلب با سفیانی در دمشق بیعت می‌کنند:

... فيدخل دمشق الشام في ثلاثمائة و ستين راكبا، ما يمضي عليه شهر حتى يجتمع عليه ثلاثون ألفا من كلب و هم أخواله ...‏[11]

... (سفیانی) با سیصد و شصت سواره شورش می‌کند تا اینکه به دمشق می‌رسد و در ماه (رمضان) سی هزار نفر از قبیله بنی‌کلب  با  او  بیعت می‌کنند ... .

همچنانکه، فرمانده لشکر سفیانی در سوریه، از نژاد "بنی کلب"، خواهد بود:

خُرُوجُ السُّفْيَانِيِّ بِرَايَةٍ حَمْرَاءَ أَمِيرُهَا رَجُلٌ مِنْ بَنِي كَلْب‏ ... .[12]

... خروج سفیانی با پرچم سرخ و فرمانده آن مردی از بنی کلب است ... .

بنابراین، سفیانی از طرف مادر به نژاد بنی کلب، منتسب می باشد و از نسل ابوسفیان و از این رو به سفیانی، لقب گرفته است. لازم به ذکر است، سفیانی، آخرین حاکم سوریه قبل از ظهور امام عصر، هنگام وقوع اختلاف و جنگ داخلی در منطقه شام و سوریه بین حاکم سوریه (اصهب) و مخالفین وی (ابقع)، در سوریه، حضور ندارد، بلکه در بلاد روم (غرب)، می باشد و از دنیای غرب و با حمایت رومی ها، وارد معادلات منطقه شام و واقعیات میدانی سوریه، خواهد شد:

يُقْبِلُ السُّفْيَانِيُّ مِنْ بِلَادِ الرُّومِ مُنْتَصِراً فِي عُنُقِهِ صَلِيبٌ وَ هُوَ صَاحِبُ الْقَوْمِ.[13]

سفیانی در حالیکه رهبری قومی را بر عهده دارد مانند شخص نصرانی و صلیب به گردن، از بلاد روم می‌آید.

جنوب سوریه، محل کودتای احتمالی علیه حاکمیت سوریه در عصر ظهور

و اما بنی کلب به عنوان حامیان آخرین حاکم سوریه در عصر ظهور چه کسانی هستند؟ در کدام مناطق زندگی می کنند؟

«بنی کلب» قبیله ای بودند که در عصر معاویه، نصرانی بوده و بعدها ظاهراً به یکی از فرق اسلامی گرویدند. معاویه با زنی از این نژاد بنی کلب، وصلت کرد که حاصل این ازدواج، تولد یزید بن معاویۀ بود. بنی کلب، قرن ها بعد به فرقه ی«دروزی» گرویدند. و از آن جا که مطابقت روایات، سفیانی از نسل یزید بن معاویه می باشد، به صورت تلویحی «بنی کلب» یا «دروزی ها»، داییان سفیانی هستند؛ چرا که نسل مادری سفیانی از نژاد «بنی کلب» می باشد.[14]

نقش گروههای داخلی (بنی کلب و ... ) در بروز شورش های داخلی سوریه و تحریک سفیانی قابل توجه و تامل است . از روایات چنین برمی آید در پشت پرده هوادار و مزدور زمامداران غرب و یهود است. سفیانی در ماه رجب شورش کرده و به مبارزات نظامی و سیاسی و جنگ های خویش جامه عمل می پوشاند و محدوده نفوذ خویش را گسترش می دهد و در این زمان دیگران هم به او پیوسته و مجموعه ها و قبایل غیر دینی به دنبال او راه می افتند قبیله بنی کلب، عمو زادگان سفیانی ( یا داییان او ) یعنی همان قبایل دروز می باشند که در آینده او را همراهی می کنند. قبيلة بني کلب که در روايات از اعضاي آن به عنوان «داييان سفياني» نيز سخن به ميان آمده است، نقش مهمي در وقايع آخرالزمان و زمان نزديک به ظهور بازي مي کنند. مطابق روايات، بني کلب گروهي از اشرار آخرالزمان هستند که سفياني (يکي از دشمنان بزرگ حضرت مهدي(ع)) را در نبرد با حضرت قائم(ع) ياري مي نمايد. روايات بسياري هستند که خبر از بيعت و همکاري تعداد زيادي از افراد قبيله «بني کلب» با سفياني ملعون مي دهند.

عمده طوايف دروزي که اکثراً منتسب به قبيلة بني کلب هستند، در منطقه رمله (بيابان شرقي فلسطين)، بيابان غربي اردن، جنوب غربي سوريه و بخش هايي از مناطق غربی سوریه مثل لاذقیه و نیز بخش های از لبنان سکنی گزيده اند. در واقع هسته اصلي اين طايفه در مناطق مرزي مابين چهار کشور اردن، سوريه، لبنان و فلسطين اشغالي مي باشد. گفته شده که افرادي که امروزه با نام دروزي ها شناخته مي شوند، همان کساني هستند که در روايات از آنها با عنوان بني کلب ياد شده است. نکته ديگر اينکه علت انتساب عبارت داييان سفياني به بني کلب، اين است که سفياني ملعون از نسل يزيد بن معاويه مي باشد، به صورت تلويحي بني کلب يا دروزي هاي کنوني، داييان سفياني هستند؛ زيرا جدة سفياني از قبيلة بني کلب مي باشد.

در هر حال، به جز تعداد اندکي از دروزي ها، بقية آنها در شرارت هاي آخرالزمان، نقش کليدي دارند. عجيب اينکه در حال حاضر نيز ردپاي دروزي ها در بسياري از فتنه هاي منطقه خاورميانه ملاحظه مي گردد. تحرکات سياسي و نظامي دروزي ها در حال حاضر، به سمتي پيش مي رود که در صورت خروج سفياني و آغاز حرکت ضدّ شيعي توسط او، همراهي و بيعت دروزي ها با او دور از انتظار نيست. نکته عجيب تر اينکه محل زندگي دروزي ها، یعنی جنوب سوریه و منطقه درعا، محلّ خروج سفياني (وادي يابس يا شام) است که اين مسئله نيز انطباق بني کلب بر دروزي ها و احتمال بروز فتنه از سوي آنها را دوچندان مي نمايد. بسياري از دروزي ها در لبنان، سوريه، اردن، و بالاخص اسرائيل، مناصب مهمّ نظامي دارند و بسياري از آنها به مقام فرماندهي ارشد رسيده اند. بنابراين بعيد نيست که در صورت خروج سفياني از منطقه شام فرماندهان نظامی دروزي به لشکر سفياني پيوسته و او را در جنگ عليه مخالفین اش در سوریه، ياري نمايند.[15]

 /1102001307