سه شنبه های شور و شعور/ چگونگی عزاداری و روضه‌خوانی در زمان امام رضا (ع)

وارث: سعی در تکریم و بزرگداشت شعائر حسینی (ع) داشتند و در ایام محرم، اقدام به برپایی مراسم روضه و عزاداری می‌کردند.

از جمله این اقدام‌ها، روایتی است که در این مورد نقل شد است:

قَالَ حَکَى دِعْبِلٌ الْخُزَاعِیُّ قَالَ‏ دَخَلْتُ عَلَى سَیِّدِی وَ مَوْلَایَ عَلِیِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا ع فِی مِثْلِ هَذِهِ الْأَیَّامِ فَرَأَیْتُهُ جَالِساً جِلْسَهَ الْحَزِینِ الْکَئِیبِ وَ أَصْحَابُهُ مِنْ حَوْلِهِ فَلَمَّا رَآنِی مُقْبِلًا قَالَ مَرْحَباً بِکَ یَا دِعْبِلُ مَرْحَباً بِنَاصِرِنَا بِیَدِهِ وَ لِسَانِهِ ثُمَّ إِنَّهُ وَسَّعَ لِی فِی مَجْلِسِهِ وَ أَجْلَسَنِی إِلَى جَانِبِهِ ثُمَّ قَالَ لِی یَا دِعْبِلُ أُحِبُ‏ أَنْ‏ تُنْشِدَنِی‏ شِعْراً فَإِنَّ هَذِهِ الْأَیَّامَ أَیَّامُ حُزْنٍ کَانَتْ عَلَیْنَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ أَیَّامُ سُرُورٍ کَانَتْ عَلَى أَعْدَائِنَا خُصُوصاً بَنِی أُمَیَّهَ یَا دِعْبِلُ مَنْ بَکَى أَوْ أَبْکَى عَلَى مُصَابِنَا وَ لَوْ وَاحِداً کَانَ أَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ یَا دِعْبِلُ مَنْ ذَرَفَتْ عَیْنَاهُ عَلَى مُصَابِنَا وَ بَکَى لِمَا أَصَابَنَا مِنْ أَعْدَائِنَا حَشَرَهُ اللَّهُ مَعَنَا فِی زُمْرَتِنَا یَا دِعْبِلُ مَنْ بَکَى عَلَى مُصَابِ جَدِّیَ الْحُسَیْنِ ع غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ذُنُوبَهُ الْبَتَّهَ ثُمَّ إِنَّهُ ع نَهَضَ وَ ضَرَبَ سِتْراً بَیْنَنَا وَ بَیْنَ حَرَمِهِ وَ أَجْلَسَ أَهْلَ بَیْتِهِ مِنْ وَرَاءِ السِّتْرِ لِیَبْکُوا عَلَى مُصَابِ جَدِّهِمُ الْحُسَیْنِ ع ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَیَّ وَ قَالَ یَا دِعْبِلُ ارْثِ الْحُسَیْنَ ع فَأَنْتَ نَاصِرُنَا وَ مَادِحُنَا مَا دُمْتَ حَیّاً فَلَا تُقَصِّرْ عَنْ نَصْرِنَا مَا اسْتَطَعْتَ قَالَ دِعْبِلٌ فَاسْتَعْبَرْتُ وَ سَالَتْ عَبْرَتِی وَ أَنْشَأَتُ أَقُولُ َ أَنْشَأْتُ أَقُولُ‏

أَ فَاطِمُ لَوْ خِلْتِ الْحُسَیْنَ مُجَدَّلًا                وَ قَدْ مَاتَ عَطْشَاناً بِشَطِّ فُرَاتِ‏

إِذاً لَلَطَمْتِ الْخَدَّ فَاطِمُ عِنْدَهُ‏                  وَ أَجْرَیْتِ دَمْعَ الْعَیْنِ فِی الْوَجَنَاتِ‏

أَ فَاطِمُ قُومِی یَا ابْنَهَ الْخَیْرِ وَ انْدُبِی‏           نُجُومَ سَمَاوَاتٍ بِأَرْضِ فَلَاهٍ^[۱]

در مثل چنین روزهایى خدمت مولایم على بن موسی‌الرضا (ع) رسیدم. اندوهگین و ماتم‌زده نشسته بود و اصحابش پیرامون او بودند. چون مرا دید که می‌آیم، فرمود: آفرین بر تو اى دعبل! مرحبا به یاور ما با دست و زبانش! آنگاه در مجلس کنار خودش برایم جا بازنمود و مرا کنار خود نشاند و فرمود: دعبل! دوست دارم برایم شعر بخوانى. این روزها روز اندوه ما اهل‌بیت است و روز شادى دشمنان ما بخصوص بنی‌امیه بوده است. اى دعبل! هر کس بر مصیبت ما بگرید یا حتى یک نفر را بگریاند، اجر او بر خداست. هر کس در مصیبت ما چشمش اشک‌بار شود و بر مصیبتى که از دشمنانمان بر ما رسیده بگرید، خداوند او را با ما محشور می‌کند. ای دعبل! کسی که در مصیبت جدم امام حسین (ع) بگرید، البته خداوند گناهان او را بیامرزد.

سپس ایشان برخاست و پرده‌ای در میان ما و اهل حرم زد و اهل‌بیتش را پشت پرده نشانید تا در مصیبت جد خود امام حسین (ع) بگریند. آنگاه رو به من کرد و فرمود: اى دعبل! براى حسین مرثیه بخوان. تو تا زنده‌ای ستایشگر و یاور مایى. پس تا می‌توانی از یارى ما کوتاهى مکن. دعبل گوید: اشکم جارى شد و این اشعار را خواندم:

اى فاطمه! اگر به خیال تو می‌گذشت که روزى حسین تو کنار شط فرات، لب‌تشنه جان دهد، بر صورت خویش می‌زدی و اشک از دیدگان جارى می‌ساختی. اى فاطمه! اى دختر پیامبر نیکى! برخیز و مویه کن بر اختران آسمان‌ها که بر خاک تیره افتاده‌اند.

نکات این روایت:

تکریم دعبل به‌عنوان شاعر و مدیحه‌سرای اهل‌بیت (ع):

امام رضا (ع) با نشاندن دعبل در کنار خود و تعریف و تمجید وی در برابر اصحاب، سعی در تکریم دعبل به‌عنوان شاعر و روضه‌خوان دستگاه امام حسین (ع) دارند.

یاری‌کردن اهل‌بیت:

امام رضا (ع)، دعبل را به‌عنوان مدیحه‌سرای اهل‌بیت، یاور اهل‌بیت می‌خوانند و از او می‌خواهند که تا می‌تواند به این کار ادامه دهد. درواقع امام با این سخن در جمع اصحاب خود، سعی در تبلیغ و تایید این عمل در بیت شیعیان و اصحاب خود داشتند.

ایام محرم، ایام حزن و اندوه:

در این روایت نشان می‌دهد که ایام دهه اول محرم، ایام حزن و اندوه ائمه و اصحاب ایشان بوده است و امام اقدام به برپایی مجالسی برای عزاداری می‌کرده است. امام این ایام را، ایام عزای خویش و شادی دشمنان خود می‌خوانند.

ثواب روضه‌خوانی:

امام رضا (ع) نه تنها دعبل را به‌عنوان یاور اهل‌بیت معرفی می‌کنند، بلکه ثواب این عمل را نیز به بزرگی یاد می‌کنند. امام ثواب روضه‌خوانی را بر عهده خدا می‌داند؛ زیرا این عمل، بسیار در نزد خدا محبوب است و خود او بدین عمل اجر خواهد داد.
همچنین امام ثواب‌های گریه کنندگان امام حسین (ع) را نیز می‌فرمایند؛ و از جمله آن‌ها، محشور شدن با اهل‌بیت و بخشش گناهان است

برپایی مجلس روضه در منزل:

امام رضا (ع)، در منزل خود مجلسی را برپا می‌کنند و درعین‌حال که اصحاب وی اطراف او بودند، پرده‌ای می‌کشند تا زنان نیز شرکت داشته‌باشند. امام از دعبل می‌خواهند به مرثیه‌خوانی و روضه‌خوانی بپردازد تا همه‌ی اصحاب و خاندان او به عزای امام حسین (ع) بنشینند.

نحوه مرثیه‌خوانی:

دعبل در مرثیه خود، حضرت فاطمه (س) را مخاطب قرار می‌دهد. او با اشاره به مصیبت امام حسین (ع)، می‌خواهد که حضرت اشک بریزند و با برسرزدن و لطمه‌زدن به عزای فرزندشان بنشینند.

منبع: کرب و بلا

/1102101305