۸ آموزه از مکتب امام صادق(ع)

حضرت امام صادق (ع) در یکی از جلسات به شاگردان خود فرمودند: شما [که سالهاست در جلسات شرکت می‌کنید] چه چیزی از من یاد گرفته‌اید؟ یکی از آنها عرض کرد: ٨ مطلب از شما آموختم. حضرت فرمودند: بگو تا بدانم فهیمده‌ای. گفت: ١. دیدم مردم آنچه را دوست دارند، هنگام مرگ از آن جدا می‌شوند. قصد کردم دل به چیزی ببندم که مونس من شود و آن، عمل خیر است. امام فرمودند: به خدا قسم درست فهمیدی.

 پیامبر اکرم (ص) درباره‌ی عمل خیر فرمودند: «عمل خیر، زیاد است اما عامل به آن، کم است»، «مداومت بر کار خیر، محبوب‌ترین عمل است» [اگرچه آن عمل کم باشد]، «عمل خیر، رنجش می‌رود ولی لذتش می‌ماند.» [اکثر امور دنیوی لذتش می‌رود و رنجش می‌ماند]، «مداومت بر عمل خیر، باعث شکل‌گیری ٩ چیز می‌شود: ترک زشتی‌ها، دوری از سبکسری، خروج از گناه، رسیدن به مقام یقین، آرزوی رستگاری، اطاعت خداوند، دوری از شیطان، پذیرش عدالت، گفتن حرف حق.»

 شاگرد امام صادق (ع) به حضرت عرض کرد: ۲. دیدم عده‌ای از مردم به نسب و نژاد خود و عده‌ای به اموال خود و برخی دیگر به اولاد خود افتخار می‌کنند. اما افتخار بزرگ را در فرمایش خدا دیدم: «گرامی‌ترین شما نزد خدا، با تقواترین شماست.»

امام صادق (ع) فرمودند: اگر من [جعفر بن محمد] ولایت علی (ع) را داشته باشم بهتر از آنست که فرزند او باشم، چون فرزند علی بودن فضیلتی از جانب خداست اما ولایت او را داشتن، واجب الهی است.

«اموال و  اولادتان، فقط وسیله آزمایش شما هستند.» [تغابن/۱٥] «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! مبادا مال و فرزند، شما را از یاد خدا غافل کند، که اگر چنین کنند از زیانکارانند.» [منافقون/۹] تقوی در یک جمله، طاعت خداست. یعنی انجام واجب و ترک گناه.

شاگرد امام صادق (ع) در ادامه می‌گوید: ۳. دیدم مردم فقط برای کسب روزی تلاش می‌کنند در حالیکه هدف از زندگی، رسیدن به مقام عبودیّت است. روزی دهنده خداوند است، هم قدرت دارد و هم قوّت. پس به وعده خدا آرام و به کلامش راضی شدم. قصد کردم آنچه را خدا می‌خواهد انجام دهم، نه آنچه را خودم می‌خواهم.

حتماً باید برای کسب روزی تلاش کنیم، اما بدانیم: از ما حرکت است و از خدا برکت. برکت مال مهم است، نه کثرت آن.

پیامبر و اهل بیت، در امور دنیوی به حد کفاف و عفاف از خدا می‌خواستند. یعنی به میزانی که آبرو حفظ شود و دستشان رو به کسی دراز نشود. برای این مقدار [که خود عبادت است] تلاش می‌کردند و باقی زمان را صرف عبودیت خدا می‌کردند.

عبودیت، اطاعت اوامر خدا و ترک نواهی اوست. نماز و روزه، مکارم اخلاق، حُسن خُلق، نیکی به پدر و مادر، صله رحم، مهار نفس و خودسازی، کارآفرینی اجتماعی و از ثمرات آن انفاق در راه خدا، وقف اموال، باقیات الصالحات، کمک به فقرا و ایتام و ستمدیدگان و ...، همگی عبادت است.
حساب کنیم چقدر عبادت می‌کنیم ؟!

آنچه خدا از ما خواسته را کنار گذاشتیم و فقط دنبال درآمد هستیم، در حالیکه خداوند وعده‌ی رزق و روزی را پس از تلاش به ما داده است.

یکی از یاران امام صادق (ع)، آموخته‌هایش نزد امام را اینچنین ادامه داد:  ٤. دیدم که بعضی از مردم بخاطر کینه‌ای که از یکدیگر در دل دارند، با هم دشمنی می‌کنند. در حالیکه خداوند فرمود: «شیطان دشمن آشکار شماست، او را نپرستید» پس دشمن خود را شناختم و کینه‌توزی با مردم را کنار گذاشتم.

کینه‌جویی در جامعه امروزی، غالبا بخاطر مسائلی ناچیز است و ریشه‌ی آن، فقر معرفت و اخلاق است. کسیکه سعه صدر دارد و ظرف وجودش وسیع است، با حرفهای بیهوده از کوره در نمی‌رود.

اختلافات خانوادگی، معمولا از این نوع است. مثلا برادرش به او سلام کرده، اما جوابش را سنگین داده است. یا برای پسرش از دخترخواهرش خواستگاری کرده ولی جواب رد شنیده است، یا دوستش مطلبی علیه او گفته است. [شاید واقعا چیزی نگفته] اختلافات بین زن و شوهر که خود داستان مفصلی دارد.

رشد و تعالی افکار و رفتار در جامعه ما، فقط از طریق کسب معرفت و مکارم اخلاق، امکان پذیر خواهد شد.

 آموزه پنجم از مکتب امام صادق (ع): ٥. بعضی از مردم در رزق و روزی به یکدیگر حسادت می‌کنند، در حالیکه خداوند روزی مردم را تقسیم کرده است. بعضی را به درجاتی برتری داده است تا بار زندگی عده‌ای دیگر را به دوش بگیرند و آنها را کمک کنند.

وقتی خدا را ضامن روزی دیدم، نسبت به کسی حسادت نکردم و افسوس آنچه را از دست داده‌ام، نخوردم. رحمت خداوند بهتر و بیشتر از آن چیزی است که برای خود جمع کرده‌ام.

حسادت، درک نکردن حکمت خداوند است.

او حکیم است و مصالح و مفاسد ما را می‌داند. او قدیر است پس عاجز از اعطاء روزی بیشتر نیست. او علیم است پس غافل از ما نیست. او کریم است پس به ما بخل ندارد. پس اگر بیش از این نداده، حتما حسابی دارد و بندگان صالح خدا به او اعتراض نمی‌کنند.

امام زین العابدین (ع) به ابوحمزه ثمالی فرمودند: به شیعیان ما خبر بده که بین الطلوعین (از اذان صبح تا طلوع آفتاب) را نخوابند، که این ساعت، وقت تقسیم روزی است.

صحابه امام صادق (ع)، ششمین آموخته‌اش از ایشان را چنین بیان کرد: ٦. دیدم مردم سرگرم دنیا هستند و از آن شادمانند. اما قول خداوند را شنیدم: «کسیکه از مقام پروردگار خود خوف دارد و نفس را از هوی بازدارد، جایگاهش بهشت است» پس عمر را در این صرف کردم که خود را از هوای نفس بازدارم.

خصوصیت دنیا، سرگرمی است. «بدانید زندگی دنیا، تنها بازی و سرگرمی و تجمّل پرستی و فخرفروشی در میان شما و افزون طلبی در اموال و فرزندان است.» [سوره حدید/۲٠]

امام صادق (ع) فرمودند: «هرکس بداند که خدا او را می‌بیند، و آنچه می‌گوید را می‌شنود، و هر عمل خیر و شر که انجام می‌دهد را می‌داند، این عِلمش باعث می‌شود که از اعمال قبیح باز بماند. او همان کسی است که از مقام ربّ خوف دارد و نفس خود را از هوی باز می‌دارد.»

امام علی (ع) فرمودند: «برای شما از دو چیز است که بیشتر از همه می‌ترسم؛ تبعیت از هوای نفس و آرزوهای طولانی.»

در روایات برای مقام ربّ سه معنی ذکر شده: مواقف خدا در بازرسی اعمال در قیامت؛ مقام علم خداوند نسبت به مخلوقات و بندگان؛ مقام عدالت خداوند.

لازمه‌ی اطاعت از خدا، روحیه تعبد است. تعبد، یعنی انجام عمل برای خدا. مثلا روزه‌داری انسان باید برای اطاعت امر خدا باشد نه به نیت لاغری!! مرحله بالاتر از تعبد، انقیاد است. این روحیه باعث انجام مستحبات و ترک مکروهات در انسان می‌شود.

آموزه هفتم صحابه از امام صادق (ع): ۷. دیدم سعی مردم در حفظ آن چیزی است که دوست دارند، و من قول خداوند را شنیدم: «هر کسیکه به خدا قرض بدهد، من آن را مضاعف می‌کنم» پس آنچه را که دوست داشتم در راه خدا قرض دادم تا در روز قیامت برای من ذخیره‌ای شود.

در روایت است: «ثواب صدقه ١٠ برابر است اما ثواب قرض الحسنه ١٨ برابر است.»

رسول اکرم فرمودند: «کسیکه به مالباخته‌ای، مالی را قرض دهد و در بازپرداخت مهلت دهد تا عملش را از نو شروع کند، خداوند به ازاء هر درهم آن، هزار قنطار درهم بهشتی به او می‌دهد.» قنطار، پوست گاو را خالی کردن و از طلا و جواهر پر کردن است.

و باز ایشان فرمودند: «اگر کسی در قرض، محتاج برادر مسلمانش شود و او قادر به قرض دادن باشد، اگر این کار را نکند خداوند استشمام بوی بهشت را بر او حرام می‌کند.»

اگر خواستیم که خود و جامعه را به مکتب امام صادق (ع) نسبت بدهیم، ملاک و معیارش گفتار و رفتار حضرت است. سعی کنیم زینت اهل بیت باشیم.

دانش‌آموخته درس امام صادق (ع) گفت: ٨. دیدم برخی از مردم به سلامت بدن خود، بعضی به اموال خود و عده‌ای دیگر هم به دوستان خود تکیه و اطمینان دارند. اما من فرمایش خداوند در قرآن را شنیدم: «کسیکه تقوای الهی پیشه کند، خداوند راه نجاتی برای او فراهم می‌کند، و او را از جاییکه گمان ندارد روزی می‌دهد. و هرکس بر خدا توکل کند، کفایت امرش را می‌کند» پس من بر خدا توکل کردم.

تقوی یعنی آنجا که خدا دوست دارد، حاضر باشی؛ و هرجا که نمی‌پسندد، نباشی. خداوند همیشه تو را در اطاعت خود ببیند اما در گناه، تو را نبیند.

توکل یعنی بدانی «هیچ‌کس جز خداوند در امور تو مؤثر نیست.»

حکمت خدا اقتضاء می‌کند که امور این عالم با ابزار مادی محقق شود. برای درمان باید به پزشک مراجعه کرده و دارو مصرف کنیم، اما بدانیم تأثیر طبیب و دارو با خداست. شفاء نزد اوست.