عید قربان و فرصت ها

آن دل که گم شده است هم از جان خویش جو                        آرام جان خویش ز جانان خویش جو
از تخت تن برون شو و بر تخت جان نشین                              از آسمان گذر کن و کیوان خویش جو
مقصود هر دو عالم و مطلوب روزگار                                     از این و آن مجوی و هم از جان خویش جو(مولوی)
عید قربان، فرصت ارتباط با خویشاوندان
انسان همواره نیازمند زندگی اجتماعی است و به بسیاری از خواسته ها و نیازهای عاطفی و روحی خود، در سایه ارتباط با خویشاوندان و دوستان پاسخ مثبت می دهد. در بعضی از زمان ها، فرصت چنین ارتباطی برای انسان بیشتر مهیّا می شود. از شمار این فرصت ها، عید قربان است که یکی از اعیاد بزرگ اسلامی است و مسلمانان با قربانی کردن و جشن گرفتن در این روز و دید و بازدید از یکدیگر، پایه و اساس محبت و صمیمیت را بنا می گذارند و ریشه اختلافات و مشکلات را می خشکانند. انسان در پرتو چنین ارتباطی، به اهمیت و ضرورت صله رحم که در اسلام تأکید فروانی به آن شده، پی می برد.
اسلام و قربانی کردن
لفظ «قربان» از قُرب به معنای نزدیکی، و بیانگر این است که در همه قربانی ها، نزدیکی جُستن به خدا یا قوای فوق طبیعی منظور بوده است. قربانی کردن از زمان خلقت حضرت آدم علیه السلام وجود داشته است و اختلاف هابیل و قابیل، فقط بر سر قربانی کردن رُخ داد. خداوند قربانی هابیل را قبول کرد، ولی قربانی قابیل مورد قبول حق واقع نشد.
رسم قربانی کردن، از دیرباز در میان اقوام باستان با فرهنگ ها و تمدن های دیرینه رواج داشته است. این سنّت، گاه به صورت اهدای قربانی های خونین، زمانی قربانی های دسته جمعی انسانی و حیوانی، و گاهی به صورت هدایای بی جان مرسوم بوده است. قربانی کردن در اسلام، قبل از هرچیز به خاطر یاد خدا مورد توجه است. با ذکر نام خدا که هدف نهایی قربانی و قرب و نزدیکی به اوست، مرز ایمان و شرک مشخص می گردد.
اسلام و رد نظر خرافی در زمینه قربانی
در زمان جاهلیت، بعد از قربانی، خون آن را به دیوار کعبه می مالیدند و با این کار، می پنداشتند که قربانی شان بهتر مورد قبول قرار می گیرد. اسلام چنین عمل خرافی را رد کرده و خداوند در قرآن کریم می فرماید: «هرگز گوشت ها و خون های آن] قربانی] به خدا نمی رسد، اما تقوای شما به او خواهد رسید».
در این آیه، خداوند اعتقاد زمان جاهلیت را مردود دانسته و تنها تقوای افراد را ملاک قبولی و تقرب به خداوند مطرح کرده است. آنچه برای افراد جاودانه می ماند، تقواست و این توشه، جلب رضایت خداوند را به همراه دارد.
فلسفه اقتصادی قربانی
قربانی، افزون بر جنبه معنوی آن، که نمادی از فداکردن و فدا شدن در مسیر رضای الهی و تحصیل تقوا و تقرب به خداست، باعث رسیدگی به مستمندان و فقیران در جامعه نیز می شود. خداوند در قرآن کریم می فرماید: «هم از این گوشت قربانی بخورید و هم به بینوای فقیر بدهید».
هر ساله هنگامی که بیش از دو میلیون زائر خانه خدا، هر کدام گاو، شتر و گوسفندی ذبح می کنند و برای مستمندان و فقیران می فرستند، گرسنگان بسیاری سیر می شوند. این برنامه تمرینی است تا حاجی، نه تنها در این مراسم، بلکه در همه زمان ها، چنین فکری در ذهن داشته باشد و بداند یکی از چیزهایی که او را به کمال می رساند، خدمت رسانی به نیازمندان است.
عید قربان و مناجات با خدا
در روز عید قربان، افزون بر قربانی و اعمال دیگر، نماز عید نیز خوانده می شود. قبل و بعد از این نماز، تکبیرهایی گفته می شود که همه، بزرگ شمردن خدا و توحید و ستایش او و شکر بر نعمت هدایت است. در قنوت نماز عید، خدا را به عظمت و جبروت، و عفو و رحمت و بخشش می ستاییم و از او، به حق و منزلت این روز بزرگ که عید مسلمانان و مایه شرافت و افتخار پیامبر و خاندان اوست، درخواست می کنیم که بر محمد صلی الله علیه و آله و آل او درود فرستد و ما را از خیرها و برکات خویش بهره مند سازد.
در این نماز، از پروردگار می خواهیم که خدایا، در هر خیری که محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله را در این روز وارد ساختی، ما را نیز داخل گردان و از هر بدی که محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله را در این روز بیرون ساختی، ما را نیز خارج گردان. خدایا، ما از تو بهترین خیرها را می طلبیم که بندگان نیکوکارت از تو خواسته اند. خدایا، از هر بدی که بندگان مخلصت از آن به تو پناهنده شده اند، به تو پناه می برم.

منبع: گلبرگ - بهمن ۱۳۸۳، شماره ۵۹ - آزمایش بزرگ(عید قربان)