حجت الاسلام پناهیان: باید به مقوله ی تقوا نگاه شخصیتی داشت

دین داری یعنی یک سری دستورات را از جانب خداوند دریافت کردیم و در زندگی فردی و اجتماعی  از آن ها استفاده می کنیم. بین دینداری و شخصیت که به رفتار ما بر میگردند باید ببینیم چه تفاوت ها و چه هم پوشانی هایی دارند. ریشه بسیاری از دین گریزی ها و سوء تفاهم ها، تفکیکی است که در این دو حوزه قائل می شویم.

یک دلیل این است که ما می بینیم آدمی با ویژگی های شخصیتی بد که دین دار است و آدمی با ویژگی های خوب که بی دین است. عامل دیگر در شیوه بیان دین است ما دین را معمولاً امری قدسی می دانیم و دین را به ایمان  وابسته می دانیم تا به عمل.

مقوله ی تقوا مقوله ی گم شده ای است در کتاب های اخلاقی کمتر از تقوا صحبت می شود و در کتاب های کلامی و اعتقادی هم از تقوا صحبت نمی شود، پس کجاست تقوا؟ تقوا از مقوله ی دین باوری نیست از مقوله ی اخلاق هم نیست .در قرآن کریم نسبت به تقوا گفته شده است: «ذَالِكَ الْكِتَبُ لَا رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِّلْمُتَّقِينَ» ¹ این کتاب  متقین را هدایت می کند. باید به مقوله ی تقوا نگاه شخصیتی داشت ولی متأسفانه سبک تبلیغ ما به این شکل نیست.

خیلی از دین داران در روز قیامت غربال خواهند شد. تبلیغ دین ما بیشتر متمرکز شده روی مسائل دینی و قدسی  و نیز بحث عاطفه و محبت. دین دار کسی است که شخصیت درستی داشته باشد.

«وَإِنَّکَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِیمٍ»² منظور از کلمه ی خُلق،حسن معاشرت است و فقط بخشی از رفتار را در بر می گیرد. به دلیل قرابت خُلق با برخی الفاظی که  در حکمت یونان بود و به ترجمه ی اسلامی رسید ،معنای اخلاق را برای ویژگی های سرشتی انسان تعمیم دادند.

شخصیت هم کلمه ای است که در غرب دیده شده است personality چرا آنجا از کلمه ی اخلاق استفاده نمی کنند؟ به دلیل پیچیدگی و ابهامات.خیلی ها فکر می کنند اخلاق،خیلی کلمه ی دینی است در حالیکه این گونه نیست. شخصیت معنای جدید یا اصطلاح جدیدی است که استفاده می شود به جای اخلاق.

معنای دیگر اخلاق از جنبه ی دیگر ،ارزش هاست.یعنی وقتی می گویند این مقوله اخلاقی است یعنی شما به چه ارزشی باور دارید؟ ما در دین خود این گونه طبقه بندی نمی کنیم که بگوییم مقوله ی ارزش ها و مقوله ی واقعیت ها، بلکه در دین ما همه چیز واقعیات است. تمام امور قدسی دین را می توان از نظر واقعی در انواع علوم توجیه و تبیین کنیم.

امام علی علیه السلام به ابوموسی اشعری ³ نامه نوشتند و فرمودند کسی که تجربه و عقل را کنار بگذارد شقی است. درمورد حرام بودن مسئله ی موسیقی که آیا این موضوعی ارزشی است؟ خیرارزشی نیست-موسیقی انرژی انسان را تضعیف می کند.

اساسأ انسان ها قبل از دین دار شدن برای خودشان شخصیتی دارند، این شخصیت با عقل و فطرت و تربیت خانوادگی و...شکل می گیرد. هر بی شخصیتی سراغ دین بیاید حتمأ دین را زمانی رها خواهد کرد و ممکن است زمان رها کردن دین به دین خیانت هم بکند. ابن ملجم مرادی کم دین دار بود؟ مثل پروانه به دور امام خود می گشت. ابن ملجم چه ویژگی شخصیتی داشت که امیرالمومنین نتوانست اصلاحش کند؟

امام علی علیه السلام خطاب به ابن ملجم فرمودند: آیا من بیش از بقیه به تو محبت نکردم؟ به حدی که یاران دیگرم بر من اعتراض می کردند که چرا اینقدر به ابن ملجم اهمیت میدهی؟ ابن ملجم گفت : بله آقا. فرمودند: پس چرا بچه های مرا اسیر کردی؟ چرا مرا به قتل رساندی؟ ابن ملجم گفت : آقا من شقی هستم دست از من بشویید.خود ابن ملجم هم میدانست اشتباه کرده است.

رابطه ی شخصیت و دین داری

اهل بیت علیهم السلام فرمودند فلسفه ی اینکه به کسی گفته اند مومن ، این نیست که ایمان دارد و خود این جمله که فردی ایمان دارد فلسفه اش این است که دیگران از دستش در امان هستند.

مومن وجه تسمیه اش به خاطر ویژگی شخصیتی ایست که دارد، این آدم خدا پرست دیگر به کسی آزار نمی رساند. کسی که دیگران از او می ترسند که بهشان آزار و ضرر برساند،مومن نیست.

جعفر طیار دستانش در راه خداوند قطع شد خداوند دو بال به او داد. امیرالمومنین علی علیه السلام در نامه ای به معاویه می فرمایند: خیلی ها در راه خداوند دستشان قطع می شود ولی همه جعفر طیار نمی شوند. رسول اکرم صلی الله علیه و آله به جعفر طیار فرمودند: شما سه ویژگی داشتی قبل از مسلمان شدن  که در احکام اسلام هم هست ولی این ها را روی شخصیتت داشتی،آن سه مورد را بگو. جعفر عرضه داشت : من هرگز زنا نکردم –هرگز شراب ننوشیدم-هرگز بت نپرستیدم.

هدف ما این است که 1-دین را بر اساس اثری که بر شخصیت انسان ها می گذارد بشناسیم 2-دین را در افرادی که حقیقی جذب می کنند بخاطر شخصیت والایی که دارند بشناسیم.

جعفر طیار به شهادت رسید و خبر به گوش رسول اکرم رسید، خانواده جعفر شیون و زاری بسیار کردند و پیامبر صلی الله علیه و آله به هیچکس نگفتند ساکت باشید و گفتند برای جعفر طیار باید همین گونه گریه کرد چرا که مرد بزرگی بود.

روز 11 محرم امام سجاد علیه السلام خواستند بدن مبارک اباعبدالله علیه السلام را به خاک بسپارند که دیدند کتف آقا نمایان شد، دو زخم کهنه بر کتف آقا بود بقیه ی زخم ها تازه بود از امام پرسیدند این زخم ها برای کدام جنگ است؟ امام سجاد علیه السلام فرمودند: این زخم ها برای جنگ نیست، پدرم آنقدر نان و خرما بر دوش خود گذاشتند برای یتیمان  که زخم ایجاد شد.

  

پی نوشت:

_{1-       سوره ی بقره} آیه  دوم

_2-       سوره ی قلم آیه 29

_3-       نهج البلاغه نامه ی 78