اعمال و عبادات بر چه چیزی استوار است؟

وارث: اخلاص به معنى (خالص كردن ، ویژه كردن ، ارادت صادق داشتن ...) است. (لغت نامه دهخدا، ذیل لغت اخلاص)

بـر اسـاس ایـن مـعـنـى ، مـخـلص كـسى است ، كه طاعات و عبادات خود را از هرگونه آلودگى و آمـیـخـتـگى به غیر خدا خالص كرده ، انگیزه اى جز تقرّب به درگاه خدا ندارد. از این رو، فقط بـه او دل مـى بـنـدد و تـعـریـف و تكذیب دیگران ، در نظرش یكسان است و هدف از عبادت ، جلب رضایت خالق است نه كس دیگر.

حضرت على (علیه السلام ) در این باره فرمود: (اَلْعِبادَةُ الْخالِصَةُ اءَنْ لا یَرْجُوَ الرَّجُلُ إِلاّرَبَّهُ، وَ لا یَخافُ إِلاذَنْبَهُ) (شرح غرر الحكم ، ج 2، ص 144) عبادت خالص آن است كه مرد جز به پروردگارش امید وار نبوده و جز از گناه خویش نهراسد.

امام صادق (علیه السلام ) فرمود: (لا یـَصـیـرُ الْعـَبـْدُ عـَبـْداً خـالِصـاً لِلّهِ عـَزَّوَجـَلَّ حـَتـّى یـَصـیـرَ الْمـَدْحُ وَ الذَّمُّ عـِنـْدَهـُ سَواءً...) (بحارالانوار، ج 73، ص 294) انـسـان ، بـنـده خـالص خـداى بـزرگ نـمـى شود تااینكه تعریف وتكذیب (دیگران) در نظرش یكسان باشد.

مراتب اخلاص

بزرگترین و خطرناک ترین مانع بر سر راه اخلاص ، ریاکاری و جلب خوش آیندی دیگران است که به منظور، خود ستایی، شهرت طلبی و ریاست طلبی می باشد.

خـالص كـردن و پـاكـیـزه نمودن عمل از غیر خدا مراتبى دارد. هر چه درجه اخلاص بیشتر باشد، عـمـل ارزش بیشترى نزد خدا پیدا مى كند، به هدف و مقصد نزدیكتر شده و شخص را زودتر به كـمـال مـطـلوب خـود مـى رسـانـد و هـر چـه درجـه اخـلاص كـمـتر باشد، به همان اندازه از ارزش عـمـل كـاسته شده و شخص از كمال مطلوب باز مى ماند و از این رهگذر درجات مؤمنان در نزد خدا متفاوت خواهد بود، چنانچه پیامبراكرم (صلی الله علیه و اله ) فرمود: (بِالاْخْلاصِ تَتَفاضَلُ مَراتِبُ الْمُؤْمِنینَ) (شرح غررالحكم ، ج 3، ص 217) درجات مؤمنان به وسیله اخلاص برترى مى یابد.

اینك براى رعایت اختصار، سه مرتبه ازمراتب اخلاص را ذكر مى كنیم : (جامع السعادات ، ج 2، ص 402، داورى ؛ پرواز در ملكوت ، ج 2، ص 80 ـ 81)

الف ـ خـالص كـردن عـمـل ، بـه دلیـل تـرس از عـذاب روز قـیـامـت ، كـه گـرچـه عمل مخلصانه است ، اما این نوع عبادت ، عبادت بردگان است .

ب ـ اخـلاص در عـمـل ، بـراى رسـیـدن بـه بـهـشـت و آنـچـه در آن اسـت مـثـل حـورالعـیـن ، قـصـرهـاى بـهـشـتـى و مـانـنـد آن ؛ كـه ایـن گـونـه مـخـلصـانـه عمل كردن نیز روشن اجیران است .

ج ـ تـصـفـیـه عـمـل از هـر نوع شایبه اى ، اعم از طمع به بهشت ، ترس از جهنم ، رضاى مخلوق وجلب قلوب آنها، طمع به مقاصد دنیوى و مانند آن ، كه فقط منظور رضایت خداست .

ایـن مـرتـبـه كه بالاترین مراتب اخلاص مى باشد، از آن كسانى است كه غرق در محبت ، عظمت و جـمـال الهـى هستند و خدا را سزاوار پرستش یافته ، عبادتش مى كنند و این ، عبادت آزادگان است. (بحارالانوار، ج 70، ص 255)

موانع اخلاص در بندگی:

ورود و رسیدن به اخلاص و مراتب آن موانعی دارد که باید آنها را بر طرف کرد مهمترین آنها عبارتند از : 1.ریاکاری 2. دلبستگی به دنیا، 3. شیطان.

1.ریاکاری:

برای مبارزه با این آفت باید توجه داشت که هیچ کس نمی تواند تمام مردم را از خود راضی نگه دارد، علاوه اگر چنین قصدی داشته باشد باید دائما در نگرانی روحی و اضطراب ذهنی به سر ببرد و همیشه به دنبال راهی بگردد که بتواند دیگران را از خود خشنود سازد. بر فرض دسترسی به رضایت دیگران، خوش آیندی دیگران چه سودی به حال او دارد، نفع و ضرر واقعی دست خداوند متعال است.

2.دلبستگی به دنیا:

دلبستگی به دنیا باعث می شود که همه زندگی آدمی و حتی عبادت های او نیز وسیله ای برای دسترسی و برخورداری بیشتر از دنیا باشد.

رفع این دلبستگی نیازمند این است که انسان دنیا شناسی و انسان شناسی کند، بیشتر بدبختی ها و گرفتاری ها و نا آرامی ها بشر برای دستیابی به دنیای زود گذر بوده است، در حالی که از نیازهای واقعی و ضروری خود غافل است.

3.شیطان:

همواره باید توجه داشت که شیطان دشمن قسم خورده انسان است و از هر راهی سعی می کند تا اورا به انحطاط بکشاند و یکی از کید های او این است که ریا، دنیا و هر امر زشت و بدی را برای آدمی محبوب و زیبا جلوه می دهد.

رهایی از مکر شیطان نیاز به معرفت کافی و ایمان و تلاش و مواظبت و مبارزه دائمی باشیطان و همه عوامل شیطانی دارد.

با توجه به این نکات و تلاش بسیار و توفیق الهی در راه کسب اخلاص ،انسان آرام آرام به درجات اخلاص خواهد رسید.