وارث: محسن حسام‌مظاهری، نویسنده و مدیر نشر «خیمه» درباره گفتمان عاشورایی مورد نیاز جامعه گفت: عاشورا ابعاد گوناگونی دارد؛ از این رو تک‌وجهی نیست و این مسئله در دوره معاصر بیشتر مورد توجه بوده است و در این راستا آثار مکتوب و پژوهش‌هایی منتشر شده که از نظر تعداد عناوین و برخی موضوعات مانند مطالعات تاریخی و ادبیات عاشورا وضعیت قابل قبولی را شاهد هستیم و در برخی موارد از جمله در زمینه فرهنگ‌شناختی و مطالعات جامعه‌شناختی با استانداردهای علمی کمبود داریم.
وی افزود: اگر چه در سال‌های اخیر فعالیت‌هایی شروع شده است، اما با وضعیت مطلوب فاصله داریم، از سوی دیگر با وجود تنوع آئین‌های عاشورایی، لازم است پژوهش‌هایی در این زمینه انجام شود؛ چرا که آئین‌های عزاداری عاشورا سنت دیرینه‌ای در کشورمان دارند و در هر نقطه از کشور می‌توان این تنوع و تکثر فرهنگی را دید، به همین دلیل قابلیت پرداختن به آن در آثار پژوهشی وجود دارد.
ترویج مفاهیم عاشورایی فقط از طریق کتاب نیست
حسام‌مظاهری در ادامه گفت: در طول تاریخ، هر فردی برداشت‌های خود از عاشورا را روایت کرده است، به همین دلیل با تنوع روایت در این حوزه مواجه هستیم که این روایت‌ها در هر دوره‌های مختلف شکل پیدا کرده‌اند و امروزه در شرایط مدرن جامعه این روایت‌های متنوع و متکثر به حیات خود ادامه می‌دهند و طرفدارانی هم داشته و شکل و کارکردهای خود را به کار می‌گیرند.
این نویسنده تصریح کرد: پذیرش و به رسمیت شناختن این تنوع گفتمانی و برداشت‌ها و فهم‌ها از عاشورا مسئله مهمی است که در برخی موارد مورد غفلت واقع می‌شود. حال اینکه اقشار مختلف جامعه می‌توانند فهمی متفاوت از عاشورا داشته باشند، این موضوع به زاویه دید آنها بستگی دارد.
وی در ادامه گفت: ترویج مفاهیم عاشورایی فقط از طریق کتاب نیست، از جمله بخش آئینی عاشورا مربوط به کتاب نیست و در طول تاریخ با فرهنگ ایرانی آمیخته شده و وجوه مختلف این آئین‌ها را می‌توان به خوبی دید؛ چرا که همین آئین‌ها بخشی از وظیفه روایت را به دوش می‌کشند.
حسام‌مظاهری با بیان اینکه کتابهای معتبر و غیرمعتبر بسیاری در بازار کتاب وجود دارد، اما تشخیص منابع معتبر از غیرمعتبر دشوار است، افزود: اگر در رابطه با کتاب‌ها بخواهیم یک اثر شاخص، مستند و متقن انتخاب کنیم می‌توانیم به کارشناس آن حوزه مراجعه کنیم تا گزارش صحیح و معتبری از عاشورا را تأیید کرده و با چارچوب‌های قابل اعتماد آن را برگزیند. البته عاشوراپژوهان، منابع مطالعاتی مستند و معتبر را معرفی کرده‌اند، اما شاید این منابع در دسترس مردم قرار نگرفته و اطلاع‌رسانی درستی نشده است که باید اقدامات لازم از سوی متولیان و ناشران این حوزه صورت گیرد.
تولید منابع ضعیف عاشورایی در دوره قاجار
وی در ادامه در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه کتاب‌ها چه اندازه در ورود تحریفات به عزاداری‌ها مؤثر بوده‌اند، عنوان کرد: در دوره قاجار که روایت‌های مختلفی از عاشورا شکل گرفت، منابع ضعیفی تولید شد، به همین دلیل کتاب‌ها در رابطه با تحریف عزاداری‌ها و آئین‌ها مؤثر بوده‌اند و این تأثیر در ابتدا در رابطه با مرثیه و نوحه و سپس روضه به وجود آمده است.
نویسنده کتاب «رسانه شیعه» گفت: منابع مکتوبی که در حوزه عاشورا تولید می‌شود، به دلیل نبود نقد و نقادی و غلبه احساس و عاطفه صرف سبب شده، کتابهای ضعیف تولید شود که البته این کتابهای ضعیف مخاطبانی هم پیدا کرده‌اند و یا به شکلی دیگر می‌توان گفت این کتابهای ضعیف ذائقه مخاطبان را تنزل داده است که آسیب‌های فکری و اندیشه‌ای را در پی داشته و خواهد داشت؛ از این رو باید در چاپ چنین کتاب‌هایی دقت بسیاری از سوی مسئولان فرهنگی شود تا اجازه چاپ پیدا نکنند.
چه عواملی باعث تولید آثار ضعیف عاشورایی می‌شود؟
وی در ادامه اظهار کرد: یکی از مشکلاتی که در رابطه با کتابهای عاشورایی و مذهبی وجود دارد، تساهلی است که برخی نویسندگان و ناشران دارند و یا کتابسازی‌هایی که در این حوزه صورت می‌گیرد و کسی هم پاسخگوی آن نیست و سبب می‌شود آثار ضعیف و سخیف به اسم آثار عاشورایی نوشته و منتشر شوند و یا نگاه بازاری ناشران عاملی است بر اینکه اوضاع آشفته بازار کتابهای مذهبی هر روز آشفته‌تر شود، به گونه‌ای که صدای منتقدان را هم درآورده است.
حسام‌مظاهری راهکار این حوزه را مورد اشاره قرار داد و بیان کرد: بنیاد دعبل در این حوزه کارهای خوبی انجام داده است که یکی از این اقدامات، راه‌اندازی جایزه کتاب سال عاشورا است، در این جایزه آثار مختلفی با موضوع عاشورا مورد سنجش و ارزیابی کارشناسان قرار می‌گیرد و آثار فاخر معرفی می‌شوند. اگر این جایزه بتواند فضای نقد را رونق بخشیده و در میان نویسندگان و پژوهشگران فضای رقابتی مناسبی ایجاد کند، در آینده شاهد آثار فاخری در رابطه با عاشورا خواهیم بود و آثار ضعیف و سطحی نیز به تدریج از دایره نشر خارج خواهند شد و عرصه بر آنها تنگ‌تر می‌شود.
