حادثه عاشورا امکان تفسیر دنیایی ندارد/ غیب و شهود در حادثه عاشورا

وارث: مراسم شب چهاردهم عزاداری حسینیه هنر با شعرخوانی مبین اردستانی، روایتگری جانباز سرافراز رضا سلمانی و سخنرانی دکتر حسین کچویان، شنبه ۲۴ مهرماه برگزار شد.

کچویان در این مراسم درخصوص موضوع «غیب و شهود و تفسیرهای عاشورایی» سخنرانی کرد. فیلم این سخنرانی را می توانید از اینجا مشاهده کنید.

وی گفت: حادثه عاشورا حادثه عظیم، نادر و بی نظیری است که از همان لحظه وقوعش تبدیل به یک منبع جوشانی شد که تاریخ بشر را تغذیه می کند. حادثه عاشورا در جهان عین و در نسبتی که با تمامی جنبش ها و تحولات جهان بعد ازخودش داشت، به نوعی با همه رخدادهای جهان اسلام ارتباط برقرار کرد. در ایران و حوالی آن آل بویه، در مصر و حوالی آن فاطمیون و در شامات هم حمدانیان ظهور کردند و به قدرت رسیدند. از ۱۵۰ سال پیش تا همین دوران اخیر هم این تاثیرات به چشم می آید، حتی در دوران مشروطه که به آن کمتر پرداخته شده هم این حادثه نقش پررنگی داشته است. به بیانی این حادثه تاریخ ما را شکل داد به طوری که بتوانیم در پرتو این ظهور و بروز مناسک مربوط به عاشورا را درک کنیم.

کچویان افزود: در جهان معنوی از حیث آفرینش هایی که حول حادثه عاشورا شکل گرفته است، این حادثه منبع الهام برای حوزه های مختلف هنر، ادبیات، سینما و تئاتر بوده است و خلق آفرینش هایی هم در این حوزه داشته ایم. در تمام این منابعی که آفرینش های معنوی داشته ایم پیوند وثیقی در بیان این حادثه وجود دارد و آن هم اینکه حادثه عاشورا یک حادثه از جلوه غیب بوده است. در واقع قریب به اتفاقات این آفرینش ها برسر این موضوع متفق القول هستند که حادثه عاشورا یک حادثه الهی ساخته است و انسان ساخته نیست و همه جوانب آن ملهم از آسمان بوده است.

این استاد دانشگاه در ادامه در خصوص تحریف در مسئله عاشورا توضیح داد: شروع انحراف و تحریف در موضوع عاشورا به کتاب روضه الشهدا کاشفی و پس از آن به کتاب لولوء مرجان محدث نوری برمی گردد. امروز هم هنوز وقتی محرم شروع می شود به جنبه های منفی آن می پردازیم و درباره مناقشات معنایی و محتوایی آن بحث می کنیم که البته اتفاق بدی هم نیست.

این استاد جامعه شناسی در ادامه به مناقشات موجود درباره حادثه عاشورا پرداخت و گفت: دو دسته مناقشه در خصوص این حادثه وجود دارد؛ دسته اول مناقشاتی است که در گفتمان سنت مطرح می شود مبنی براینکه کار حضرت درست نبود و ایشان نباید می رفت این دسته از افراد در اقدام امام حسین(ع) تشکیک کردند. اما دسته دوم مناقشات مربوط به دوران مدرن است. این نوع از مناقشات اساسا با ورود منطق مدرن شکل گرفت.

کچویان ادامه داد: حتی در دوران مشروطه هم این نوع مناقشات توسط برخی از روشنفکران مطرح شد و در همین مباحث از اصلاح دینی هم صحبت شد. مشهورترین اظهار نظرها هم مربوط به سنگلجی، کسروی و در منورالفکرها منتسب به کرمانی، آخوندزاده و طالبوف است. با این وجود بر اساس احادیث و روایات موجود ما نفس وجود حادثه را نمی توانیم نفی کنیم به عبارتی در وجه عینی بودن حادثه شکی نیست اما درباره اینکه این رخداد یک رخداد غیبی است یا شهودی نزاع وجود دارد.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد: قیام عاشورا پیچیدگی های فراوانی دارد که همین پیچیدگی ها مناقشه برانگیز است. مثلا اینکه خیلی ها این سوال را مطرح می کنند که با قدرتی که سیدالشهدا داشتند چرا مانع بروز چنین اتفاقاتی نشدند یا مثلا اینکه حضرت چرا با خانواده و بچه به مصاف چنین جنگی رفتند. در منطق سنت بسیاری از احادیث و روایات براین مبنا پذیرفته شده که عاشورا یک رخداد غیبی و الهی است ولی از مقطع مشروطه به بعد تفسیرهای این دنیایی بروز و ظهور بیشتری پیدا کرد، به عنوان مثال دکتر شریعتی و صالحی نجف آبادی جزو دسته افرادی هستند که تلاش می کنند این حادثه را زمینی و براساس منطقی که علم مدرن موید آن است بفهمند و در این رابطه مناقشه جدی وجود دارد. در تمام این تعبیرها و تفسیرهای دوران مدرن دوتایی غیب وشهود، ماوراء طبیعت و طبیعت، زمینی وآسمانی مطرح است.

عضو هیأت علمی دانشکدهٔ علوم اجتماعی دانشگاه تهران گفت: در دوران مدرن انسان تاریخ ساز است و برای ذخیره فکری به حوادثی مثل عاشورا احتیاج دارند و چون از بسیاری از تفاسیر در این حادثه نمی تواند توشه بردارد به کلی آن را رد می کند. به طورکلی نگاه غالب تاکنون این بوده که رخداد عاشورا از بدو خلقت برایش تدبیر اندیشیده شده و برهمین اساس امام حسین(ع) در یک رویداد از پیش تعیین شده قرار داشته است. در دوران  متاخر کمتر کسی است که خیلی علنی وارد این نوع نزاع ها چه در جنبه های غیبی و چه شهودی بشود.

کچویان اضافه کرد: امروز ما با یک دوگانه ای مواجهیم که از یک طرف نمی توانیم با عقل امروزی خیلی از اتفاقات این حوادث را بفهمیم از طرف دیگر اگر بخواهیم امروزی و مدرن فکر کنیم باید امر دینی را انکار کنیم. بنده یکسری ادله برای رفع این دوگانگی ها دارم که درادامه عرض می کنم.

وی تصریح کرد: خیلی از مدرن ها در مقام تعبیر و تفسیر به متون اِشراف ندارند. بنده خودم تا قبل از اینکه احادیث و روایات را بخوانم فکر می کردم خیلی از حرف های آنان درست است ولی بعدها که مطالعه کردم دیدم که خیلی از نظرات آنها اشتباه است. بنابراین نمی توان به تفاسیر آنها اطمینان کرد. ادله دیگر من اینکه با وجود همه تلاش هایی که مفسران کردند تا تفسیر دنیایی بنویسند هنوز نتوانستند چنین کاری بکنند چون این حادثه امکان تفسیر دنیایی ندارد. دلیل محکم دیگر هم کثرت منابع روایی در این حوزه است. یعنی ما آن قدر احادیثی ناظر برحادثه کربلا با تواتر معنایی داریم که به سختی می توان وجود نداشتن آن را رد کرد. به عبارتی در منابع معتبر روایی آن قدر مضامین مشابه تکرار شده  که نمی توان آن را انکار کرد.

این استاد دانشگاه تهران در پایان گفت: فکری که بسته به زمان، معانی دین و قرآن را تفسیر می کند توجه ندارد که کسی که این دین را آورده لزوما به امروز و فردای ما نگاه نمی کند و نگاه نکرده است. این حادثه تدبیر شده تا امت رسول الله را تا انتها ببرد. در گذشته خدا می گذاشت که ادیان نسخ شوند ولی بعد از خاتم درست است که ما ارتقای وجودی پیدا نمی کنیم اما ارتقای وجودی مان به شکل دیگری بسط پیدا می کند چون این حادثه محدود به ذهن ما نیست. نکته آخر اینکه دیانت در چارچوب ذهن ما نباید فهم شود ما باید با عمق بیشتری به این حادثه نگاه کنیم، ظرفیت های بیشتری برای آن ببینیم و قابلیت های بیشتری از آن بگیریم.