حجت الاسلام علوی تهرانی: رفتارهای اخلاقی متناسب با حفظ کرامت انسانی است+گزارش تصویری

اخلاق جزو علوم بایسته است نه شایسته

اخلاق هم جنبه اجتماعی دارد و هم جنبه فردی اما جایگاه آن در نزد ما مشخص نیست. اینکه اخلاق خوب است و حسنه است یا اینکه اخلاق باید باشد، اخلاق خوب و حسنه است یعنی مثل یادگیری کامپیوتر و زبان و ... داشتن علم اخلاق خوب است یا ضرورت دارد که اخلاق باشد.

معارف دینی ما سه جزء دارد: احکام، اعتقادات و اخلاق. حال جامعه ای که از احکام و اعتقادات خالی است اما به دنبال اخلاق است چگونه می شود؟ هر جا صحبت از علم بود یعنی باید یک چیزی یاد گرفت یعنی اخلاق را باید یاد گرفت و یک چیز من درآوردی نیست پس اخلاق علم است و باید در کنار آن تعلیم هم باشد اما اخلاق علم داستان گویی نیست اینکه می گویند آیت الله قاضی و بزرگان دیگر اینطور بودند اینها علم اخلاق محسوب نیم شود بلکه داستانهایی از زندگانی آنهاست.

پس اخلاق علم است اما جزو علوم بایسته است یا شایسته به چند مورد اشاره می کنم تا متوجه پاسخ شوید. امیرالمومنین علیه السلام فرمود: ایمان کامل در کسی است که اخلاق شایسته داشته باشد. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: شبیه ترین شما به من خوش خُلق ترین شماست. ما در جامعه ی دینی باید به مراتب عالیه ایمان برسیم و برای رسیدن به این مراتب باید با اخلاق رسید نه نماز شب، وجود مقدس امیرالمومنین علیه السلام این را می فرماید.

ما مراتب و نشانه های ایمان و اسلام داریم. قرآن می فرماید: رسول خدا صلی الله علیه و آله از روی هوی سخن نمی گوید، مقتدا و اسوه ی شما رسول گرامی است. یعنی باید به این آدم اقتدا کنید نه اینکه همیشه به دنبال شفاعت و عنایتش باشید بلکه قدری هم به دنبال شباهت به او باشید و برای شباهت داشتن به رسول خدا صلی الله علیه و آله باید خوش اخلاق باشیم.

عامل پیشرفت پیامبر(ص) در جامعه عرب اخلاق ایشان بود

با همه مصایبی که پیغمبر عظیم الشان صلی الله علیه و آله در راه دین کشید قرآن او را با یک جمله توصیف می کند:وَ اِنَّكَ لَعَلي خُلُقٍ عَظيمٍ ¹ ؛ اخلاقت شاهکار است، اینکه در اطاعت و عبودیت در عالی ترین مراتب هستی هیچ، اخلاقت خیلی خوب و مهم است.

سلمان که به مقام "منّا اهل البیت" رسید اینگونه بود که در مقابل خواسته حضرت علی علیه السلام هیچ خواسته ای نداشت، اخلاق او چنین بود. امام صادق علیه السلام فرمود: اگر دو روز از عمرت باقی مانده بود یک روزش را برای اخلاق بگذار تا با استعانت از اخلاق در مردن به تو کمک شود. مردن خودش سخت است و سختی های مرگ هم مشکل است. پیغمبر صلی الله علیه و آله یک صحابی به نام سعدبن معاذ داشتند که رزمنده بود و در جنگ جانباز شد و بعد در بستر شهید شد، خبر شهادتش را ملک به حضرت داد، حضرت بدون عبا و پای برهنه در تشییع جنازه شرکت کرد، حضرت روی پنجه پا راه می رفت و گاهی متمایل به راست و چپ می شد. مادر سعد گفت: پسرم بهشت مبارکت باشد.

حضرت بلافاصله فرمودند: ام سعد ساکت باش و در کار خداوند زود قضاوت نکن، سعد الان دچار فشار اول قبر است. از حضرت پرسیدند: چرا اینطور راه می آمدید بدون کفش و گاهی به چپ و راست؟ فرمود: در تشييع جنازه دستم در دست جبرئيل بود، آنچه او انجام داد من انجام دادم. مردم به حضرت گفتند: با این اوصاف نباید گفت بهشت گوارایت باشد؟ حضرت فرمود: نه چون او با خانواده اش بداخلاق بود. با وجود اینکه رزمنده، جانباز و شهید بود عاقبت او معلوم نیست بواسطه اخلاقی که با خانواده اش داشت.

اخلاق بایسته است نه شایسته، باید آن را یاد گرفت.عامل پیشرفت رسول گرامی صلی الله علیه و آله در جامعه در مدت 23 سال این بود که حضرت در مقابل آن اعراب نرم بود نه اینکه با آنها درشتی و بداخلاقی کند. داستان های اخلاقی از ایشان زیاد شنیده اید، هر بار که حضرت به مسجد می رفتند یک نفر یهودی به حضرت جسارت می کرد اما وقتی بیمار شد و حضرت به عیادت او رفت او مسلمان شد. حضرت با اخلاق نرم همه را جذب می کرد.

برای هدایت مردم باید دغدغه هدایت گری داشت

بزرگ ترین آفت در انسان غرور کاذب است، اینکه انسان فکر کند فقط خودش اهل علم است و بقیه هیزم شکن هستند. اگر توانستی قلب قسی و سخت را با اخلاقت نرم کنی مهم است. اخلاق پیامبر صلی الله علیه و آله معجزه بود.

اهمیت بروز اخلاق در اینجاست که باید برای شما مردم اطرافتان مهم باشند و نسبت به هدایت آنها حریص باشید و نسبت به مومنین رأفت داشته باشید، یعنی باید دغدغه هدایت مردم داشته باشید: «لَقَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ»²

بعضی از عالمان ما مورد توجه عموم مردم هستند و مردم به جنبه علمی آنها خیلی کاری ندارند، بلکه با جنبه های اخلاقی آنان سرو کار دارند.

پس گفتیم اخلاق جزو علوم شایسته نیست بلکه جزو علوم بایسته است. عامل پیشرفت پیامبر صلی الله علیه و آله که هدایت گر است به فرموده قرآن کریم اخلاق حضرت است چون مردم با اخلاق سروکار دارند یعنی اگر می خواهی در مسیر هدایت گری موفق باشی باید اخلاق هم داشته باشی. نکته ی بعدی در موفقیت هدایت این است که باید دغدغه هدایت مردم را داشته باشید.

فضایل اخلاقی در رفتار هستند یا اوصاف؟ ما صفات اخلاق داریم یا رفتار اخلاق؟ باید اینها را مشخص کنیم. آن چیزی که به عنوان اخلاق مطرح می کنیم به معنای داستان نیست. داستان یا انسان را به خواب ظاهری یا خواب باطنی وا می دارد یعنی یا دچار غفلت یا چرت می کند.

رفتارهای اخلاقی 2 ملاک دارد/ اول رفتارهای اخلاقی مخالف شرع نیست

برای رفتارهای اخلاقی دو ملاک داریم: رفتارهای اخلاقی بر خلاف دستور شرع نیست. پیامبر صلی الله علیه و آله برای رسیدن به مقصودش هرگز دروغ نمی گوید یعنی همیشه در مسیر طاعت و اطاعت خداوند بود. اگر در واقعه کربلا عبیدالله بن زیاد کشته می شد مسیر کربلا عوض می شد اما مسلم گفت من او را نمی کشم چون او مهمان است و کشتن مهمان امنیت سیاسی و اجتماعی مردم را به هم میریزد. مسلم بر خلاف دستور دینی عمل نکرد.

دوم رفتارهای اخلاقی متناسب با حفظ کرامت انسانی است

1- سوره قلم آیه 4.

2- سوره توبه آیه 128.