وارث: علی‌رضا قزوه یکی از شاعران و نویسندگان آیینی و نام‌آشنای ایران اسلامی است که در سرودن اشعار دینی و نگارش کتب آیینی سرآمد قلم‌داران این دوران است. با وی درباره حساسیت و ظرافت ادبیات آئینی به بحث نشستیم؛
وی در این گفت‌وگو با اشاره به اهمیت انتخاب واژگان و حساسیت جامعه نسبت به بار معنایی کلمات به‌کار برده شده درباره اهل بیت(ع)، به اتفاقی که برای مداح مشهور حاشیه‌ساز شد پرداخت و گفت: گاهی اوقات نشناختن درست معنای واژگان مضر است؛ برای مثال یکی از مداحان مشهور که این روزها خیلی هم به او انتقاد می‌کنند، گفته که حضرت سید الشهداء(ع) فحاشی کرده است. این در حالی است که حضرت(ع) هیچ‌گاه فحاشی نکرده است بلکه لعنت فرموده است؛ اگرچه لعن و فحاشی به هم نزدیک هستند، ولی مرز مشخصی بین این دو وجود دارد.
لعن ظالمان در اوج مظلومیت سیدالشهداء(ع)وی افزود: این درست است که حضرت امام حسین(ع) وقتی دیدند دشمنانش خیمه‌ها را آتش می‌زنند آن افراد را لعن کردند؛ چراکه این افراد در اوج شقاوت عمل می‌کردند، حضرت سید الشهداء(ع) هنگامی که در اوج مظلومیت دید که با خنجر به سر و کلاه‌خودش ضربه می‌زنند و ایشان را مظلومانه شهید می‌کنند،
” گاهی اوقات نشناختن درست معنای واژگان مضر است؛ برای مثال یکی از مداحان مشهور که این روزها خیلی هم به او انتقاد می‌کنند، گفته که حضرت سید الشهداء(ع) فحاشی کرده است. این در حالی است که حضرت(ع) هیچ‌گاه فحاشی نکرده است بلکه لعنت فرموده است؛ اگرچه لعن و فحاشی به هم نزدیک هستند، ولی مرز مشخصی بین این دو وجود دارد "
آن افراد را لعن کردند، مداحی که امروز بیان می‌کند که حضرت فحاشی کرد باید دید منظورش از فحاشی چیست؛ البته منظور او همین لعنت کردن است.
وی تصریح کرد: هنگامی که نهج‌البلاغه می‌خوانیم، متوجه می‌شویم خود امیرالمؤمنین(ع) نیز در بسیاری از خطبه‌ها برخی افراد را نفرین کرده‌اند، چراکه آن افراد واقعاً حرف حق حضرت را قبول نمی‌کردند و ایشان را به تنگ می‌آورند. کربلا هم این‌طور بود، سرتاسر کربلا دعوت بود، اما وقتی دشمنان به اوج شقاوت‌ها دست بردند و خاندان سید الشهداء(ع) مورد ظلم قرار دادند، حضرت به جایی رسید که آن‌ها را نفرین کرد؛ ما در خود قرآن نیز از این مطالب بسیار می‌بینیم.
قزوه در ادامه به تعبیر مداح معروف پرداخت و گفت: آیا ما می‌توانیم آن مداح را این‌طور سرزنش کنیم؟ در این صورت ما نیز دچار اشتباه می‌شویم. آن مداح محترم فقط واژه‌ها را کمی جابجا کرده است. در این بین شاعری شعر گفته او را مسخره کرده است.
وی به ظرافت در انتخاب کلمات اشاره و بیان کرد: واژگان چیز‌های ظریفی هستند و بین آن‌ها مرزهای ظریفی وجود دارد؛ برای مثال تعابیر «بفرما» و «بتمرگ» ممکن است یک معنی را داشته باشند اما در ادبیات با هم فرق می‌کنند، ممکن است یک واژه‌ای را بگویم که شخصی را ناراحت کند. در این مورد هم همین طور است، یک مقدار اگر در فضاهای ادبی دقت نکنیم این مسائل پیش می‌آید که باعث ایجاد کدورت‌ها می‌شود و اینکه حقی را ناحق کنیم.
مسیری که یک شاعر آیینی باید طی کندقزوه با اشاره به لزوم ظریف‌اندیشی و حساسیت در انتخاب کلمات ادبیات آیینی تصریح کرد: ادبیات آئینی بسیار ظریف است و خیلی دقت می‌خواهد؛ کسانی می‌توانند در این زمینه فعالیت کنند و سرآمد شوند که در بخش‌های دیگری از ادبیات صاحب تجربه شده باشند؛ برای مثال کسانی می‌توانند خلبان هواپیما باشند که قبلا دوچرخه، موتور و ماشین رانده باشند و همچنین خیلی ماهر باشند تا بتوانند خلبانی کنند. فضای شعر آئینی هم همین ظرافت را می‌طلبد.
مرزهای ظریف واژگان در ادبیاتاین شاعر آئینی در توضیح بیشتر این مسئله گفت: شاعر ابتدا باید شعر عاشقانه بسراید و در آن ماهر شود و بعد به سراغ شعر تربیتی برود، گاهی شعر بزمی و رزمی بسراید،
” من اگر در مقام قضاوت بودم به آن مداح می‌گفتم که شما باید دقت بیشتری می‌کردید و به جامعه اجازه نمی‌دادم که این قدر به آن مداح توهین کنند، در حالی که یک شاعر او را مسخره کرده و شعری ضد آن گفته است. واقعیت آن است که آن مداح بخشی از تاریخ را روایت کرده است، سند آن در مقاتل و اسناد تاریخی وجود دارد و اشکال کار این مداح آن است که آن واژه مناسب را نتوانست پیدا کند "
شعر حماسی بخواند و به مهارت کامل برسند و هنگامی که وارد فضای شعر آئینی می‌شود باید به اوج مهارت و ظرافت رسیده باشد؛ چراکه این نوع شعر ظرافت زیادی دارد و این ظرافت‌ها است که باعث می‌شود کمی بی‌دقتی یک مداح که ۶۰ سال است در درگاه امام حسین(ع) کار کرده، مداحی کرده و مشهور است، به جای اینکه بگوید حضرت لعن کردند می‌گوید ایشان فحاشی کرده است، این همه حاشیه برای او درست کند.
وی افزود: در حقیقت این فحاشی همان لعنت کردن است. اگر به ریشه آن‌ها دقت کنیم متوجه نزدیکی بسیار زیاد این واژگان به‌هم می‌شویم ولی با این حال در فرهنگ ما فحاشی لغت بدی شده است. ادبیات مرزهای بسیار ظریفی دارد و شکل واژگان بسیار مهم است.
حکم قضاوت برای مداح مشهورقزوه با بیان اینکه درس قضاوت خوانده است، در مورد این مداح بیان کرد: من اگر در مقام قضاوت بودم به آن مداح می‌گفتم که شما باید دقت بیشتری می‌کردید و به جامعه اجازه نمی‌دادم که این قدر به آن مداح توهین کنند، در حالی که یک شاعر او را مسخره کرده و شعری ضد آن گفته است. واقعیت آن است که آن مداح بخشی از تاریخ را روایت کرده است، سند آن در مقاتل و اسناد تاریخی وجود دارد و اشکال کار این مداح آن است که آن واژه مناسب را نتوانست پیدا کند.
قزوه برای تییین بهتر یک موضوع به یک مثال اشاره و بیان کرد: ممکن است یک فرد هندی به سرزمین ما بیاید و به راننده تاکسی به جای اینکه بگوید مرا پیاده کن، بگوید مرا پرتاب کن پایین؛ ممکن است واژه پرتاب کن در ذهن این هندی یک چیزی را بیرون گذاشتن باشد؛ کسی که فارسی خوب بلد نیست ممکن است چنین واژگانی را به کار ببرد.
سرودن شعر آیینی را به شاعران برتر بسپاریماین شاعر آیینی در پایان به ظرافت و اهمیت کلمات در توصیف بزرگان اشاره کرده و گفت: وقتی قرار است ادبیات آئینی باشد و در توصیف بزرگان به‌کار گرفته شود، مانند دیگر عرصه‌های ادبیات نیست و همین که در مورد بزرگان و آیین جامعه باشد ظرافت اثر بسیار زیاد و حساسیتش دوچندان می‌شود.
وی در توضیح بیشتر بیان کرد: در ادبیات آیینی کلمات باید دقیقاً سر جای خود باشند. حتی اگر مقدار کمی از جای خود دور شود تمام اثر را به‌هم می‌زند. جامعه ما در مورد ادبیات آیینی خیلی حساسیت دارند؛ لذا انتخاب واژگان و اهمیت کلمات در ادبیات آئینی و توصیف بزرگان بسیار مهم هستند و همواره باید از بهترین شاعران بخواهیم که شعر آئینی بسرایند و از آن‌ها انتظار بالایی نیز داشته باشیم.
